Батыр Баян

Әсіресе, Балшекер ағасы өлді деген қара қағаз келген сәтте-ақ: «қанды қанмен жуамын» деді. Майданға кетті. Балшекер қазір ІІІ Украина майданының бір бөлімшесінде жаумен соғысып жүр. Өткен жылы Қызыл Жұлдыз орденін алды» деп жазыпты. 

Расын айтсам, Екінші дүниежүзі­лік соғысқа қатысқан М.Мәметова, Ә.Мол­дағұлова, Х.Доспановалардан басқа майдан даласында қан кешкен апалары­мыз туралы біле бермейді екенбіз. Осы­ны оқыған соң жоғарыда аты аталған апа­ла­рымыз туралы қолымыз жеткен жер­ге дейін ізденіп көрдік. Бұлардың ішін­де Баян Байғожина жайлы деректер баршылық екен. Майдангер апамыз жайлы жазылған анықтамалықта: «Май­дандағы ерліктері үшін Қызыл Жұл­дыз, ІІ және ІІІ дәрежелі «Данқ» орден­дерімен, «Жауынгерлік ерлігі» үшін медалімен марапатталған. Кеңес Ода­ғының Батыры атағына ұсынылған. Ефрейтор Байғожинаның ерлік өмірі туралы әскери тілші П.Кузнецов 1945 жылы «Комсомольская правда» газе­тінде «Шыңғыстаудың Баяны» деген ма­қаласын жариялап, «Алматыдан Бер­линге дейін» атты кітабында Баянның есімін тағы да құрметпен еске алады» деген жолдар бар.

Біз қызықтырған дүние жоғарыдағы анықтамалықта сөз болған Баян апамыз Кеңес Одағының Батыры атағына ұсынылғаны және әскери тілші П.Куз­не­цовтың мақаласы болды. Іздену барысында анықталғандай әскери тіл­ші Павел Кузнецовтың мақаласы «Комсо­мольская правда» газетіне емес, атақты «Правда» газетінің 1945 жылғы 8 нау­рыз күнгі санында жарияланған екен. Бұл мақаланы «Социалистік Қазақстан» газеті 23 наурыз күнгі санына аударып басыпты.

Осы мақаладан үзінді келтірсек: «...Әлде қайда Батыс Двинаның жағасында ызыңдаған желді қараңғы түндерде қолаң шашты Баянның майдандағы көпірді күзетіп тұрғанын Шыңғыстауда ешкім білмеген еді.

 – Бір күні сайдың ішімен сабан тие­ген шананы сүйреп бара жатқан екі шаруаны көрдім. Әдетте, бұл саймен ешкім жүрмейтін. Дереу бақылай бастадым. Әлгі екі адам көпір астына біраз кідірді де, одан әрі өткенде бұлардың шанасындағы сабан жоқ болды. Мен бұл адамдарды тоқтатпақ болып дауыстап едім, олар жүрістерін пысыта қоймады. Винтовкадан оқ атуға тура келді. Біреуін атып жығып, екіншісін ұстап алдым. Бұл «шаруалар» неміс диверсанттары, ал сабанның астында қиратқыш зат болып шықты.

Байыпты, ержүрек қыз алғаш рет Қызыл Жұлдыз орденімен наград­тал­ды. Үш дос Баян Байғожина, Вера Корот­кова, Ксения Божка жол батальонының үш солдаты, кеңес елінің қарапайым үш қызы көпір маңындағы қар басқан блиндажда тұрады. Қыздар ұрыс майданына жақын болғысы келді, мерген немесе пулеметші болуды арман етті. Сөйтіп Баян мерген болды. Оның даңқы көп ұзамай бүкіл дивизияға тарады. Ол тосқауылда тұрып тоғыз немісті өлтірді. Ұрыс майданынан ерлігі үшін екінші рет «Даңқ» орденімен наградталды.

Шыңғыстаудың Баяны арпалысқан ұрыстарды Белоруссияның, Литваның, Полшаның кең даласынан өтті. Сағы­нып күткен күн туды. Қызыл Армия жа­уынгерлері фашист айуанның үңгіріне басып кірді. Жауынгер жолдастарымен бірге Баян да неміс жеріне келе жатты.

Гинденбургтің іргесіндегі қыстақ­тарда өте-мөте ұрыс болды. Гитлершілер үйдің шатыры астынан, подвалдардан оқ жаудырды. Баян мен оның жауынгер досы Иван Вараксин үлкен үйдің кірпіш қабырғасын тасалап, жапсарлас үйлерге бекінген немістерді жайратып тұрды. Снарядтың жарықшағы Баянның бетіне тиді. Командир оған дәрігерлік батальонға баруды бұйырды. Баян жарасын өзі таңып шабуылшы солдаттардың ең алдыңғы сапына қосылды.

– Бұл қалада он бес немісті өлтірдім. «Отан соғысы» орденін алдым.

Мұны айтқанда, Баянның өткір қара­қат көздері нұр жайнап қояа берді. Біз өткен жылдан қалған шырмауықты қар басқан террасада қоштастық. Қақпа жабылғанда:

– Берлинде көріскенге дейін сау болы­ңыз – деген Баянның жылы лебізі, нәзік даусы естілді».

П.Кузнецов, «Правда» газетінің әскери тілшісі. Германия, Гинденбург.

* * *

Өкінішке қарай, тілші мен батыр қыз Берлинде кездесе алмады. Баян Байғожина осы Гинденбург үшін болған шайқаста, яғни 1945 жылдың 27 сәуір күні 19 жасында ерлікпен қаза тапты.

Келесі кезекте қазақтың батыр қызы Баян Байғожина туралы тағы бір дерекке жолықтық. Бұрынғы комсомол қайраткері Шәріп Өтепов деген тұлғаның 1981 жылы «Жалын» баспасынан жарық көрген «Жалындаған жастығым – комсомолым» атты өмір­баяндық хикаятының 69-бетінде, жоға­рыдағы мақала авторы Павел Кузне­цовпен соғыстан бұрын Семей облыстық комсомол ұйымдарында бірге қызмет атқарғаны жайлы айтып, қазақтың батыр қызы Баян 1926 жылы қазіргі Абай ауданы (ШҚО) Арқат ауылында туғаны жайлы дерек келтіріпті. Естуімізше, қа­зіргі таңда Қарауыл ауылында Баян Байғожина атына көше берілсе, батыр қыздың есімін ұлықтау мақсатында ақын-журналист Қ. Молдақашев «Баян» атты поэма жазған екен.