«Тальго» һәм төзім

Шүкір, Қазақстан даласы кең ғой. Жапония, Қытай секілді мемлекеттерде жүр­дек пойыздар 5-6 сағатта жүретін қашық­тық­ты біздің «тұлпарлар» асықпай 18-24 сағат арасында басып өтеді. «Асықпаған арбамен қоян алады» демекші, еліміздің пойыздары сабырды шыңдайды.

Бір тәулік бойы көк пойызбен жарысқан көңіл неше түрлі ойға жетелейді. Мәселен, «Қазақстан темір жолы» компаниясы ха­лық­ты сабырлы болуға, төзімділікке баулитын секілді көрінеді. Әйтпесе, Тұрсынбек айтпақшы, «қазақ – кешігетін емес, асығып жүретін халық қой».

Біз мінген «Тальго» пойызы Астанадағы «Нұрлы жол» вокзалынан кешкі 19.50-де қозғалды. Таразға таңғы 10.13-те келіп тоқтады. Межелі мекен – Шым­кентке жеткенде сағат тілі 13.40-ты көрсетті. Енді есептеп көрейік. Елордадан Әулие ата өңіріне жеткенше 15 сағатқа жуық, ал шырайлы шаһарға жеткенше шамамен 18 сағат уақыт кетті. Астана мен Тараздың арасы – 1300 шақырым, елордадан Шымкентке дейінгі қашықтық 1500 шақырымға тең. Біз сөз етіп отырған «Тұлпар-Тальго» по­йыздары. Әйтпесе, қара­пайым пойыздар бұл қашықтықты бір тәулік жүретіні белгілі.

Әлемнің тоғызыншы территориясында жағдай осындай болғанда, шартараптың қалған түкпіріндегі жағдай қандай болды екен? Алысқа бармай-ақ, көршілес Қытайға тоқ­талсақ жеткілікті. Жунголардың жері ауқым­ды, төрткүл дүниеде төртінші орын­ға ие. Соған қарамастан пойыздары Құла­гер­дей шашасына шаң жұқтырмайды.

Мәселен, Бейжіңнен шыққан жолаушы жүрдек пойыз арқылы Шанхайға орта есеппен 5 сағатта жетеді. Бірақ екі шаһар­дың арақашықтығы 1 477 шақырымға тең. Әрине, жунголардың бәрі жүрдек пойыз жү­гендеген деуге келмес. Ол жақта да қара­пайым локомотивтер бар. Ел астанасынан шыққан жолаушыны 15-16 сағатта Шан­хайға түнделетіп жеткізеді. Бірақ негіз­гі тасымалдаушы осы «Маглев» деп атала­тын тұлпарлар.

Жалпы, Бейжің-Шанхай бағыты – әлем­дегі ең жиі қолданылатын жүрдек по­йыз­дардың бірі. Мәселен, осы желіні 2019 жылы 210 млн-нан аса жолау­шы қол­даныпты. Бұл Францияның TGV және Гер­манияның «Intercity Express» компа­ния­ла­рының жылдық жолаушы тасымалынан әлдеқайда көп. Оның үстіне, Beijing–Shanghai high-speed railway кірісі мол ба­ғыт саналады. Компания жылына шамамен 1,86 млрд доллар пайда табады. Негізі, қытайлық тұлпар тоқтаусыз жүрсе Бейжіңнен шыққан жолаушыны Шанхайға сағатына 380 ша­қы­рым жылдамдықпен 3 сағат 58 минутта жеткізе алады. Дегенмен ал­ғаш­қыда бұл ба­ғыттағы пойыздар жыл­дам­дығын 300 км/с-тан асырмаған еді. Тек 2017 жылы ғана бүкіл қуатына енді.

Әлемнің жүрдек пойыздары «Маглевпен» шектелмейді. Қытайдың тағы бір заманауи пойызы – CR400 Fuxing-нің жылдамдығы сағатына 350 шақырымға жетеді. Германия­ның «InterCity Express» бағыты 330 шақырым жылдамдықты бағындырған. Францияның TGV, Жапонияның JR East E5, Морокконың Al Boraq атты «тұлпарлары» 320 км/с жылдам­дық­пен жүйткейді. Сондай-ақ Испанияда AVE S-103 (310 км/с), Оңтүстік Кореяда KTX (305 км/с), Италияда Trenitalia ETR1000 (300 км/с) атты шашасына шаң жұқ­пас «тұл­парлар» бар.

Астанадан шыққан пойыз Таразға дейін 15 сағат жүрді деп төзімді тауысқанымыз бекер екен. Еліміздегі ең алыс бағыттың бірі – Алматы мен Ақтау арасын жалғайтын желі. Оның ұзақтығы темір жол арқылы шамамен 2 890 километрді құрайды. (Тікелей екі мың шақырымға жуық). Алатаудың бөк­те­рінен шыққан жолаушыны қарт Кас­пий­ге екі пойыз апарады. Бірі 1 күн 18 сағат жол жүрсе, екіншісі екі тәулікте әрең жетеді.

Жоғарыда сөз еткен Қытайда осындай қашықтықты бір күнге жеткізбей басып өтеді. Мысалы, Бейжіңнен шыққан жылдам пойыз 2 мың шақырым жерде орналасқан Гонконгке 9 сағат 44 минутта апарады. Ал ең шабан пойыздың өзі 24 сағатта межелі ме­кен­ге жеткізеді.

Айтпақшы, жолда кетіп бара жатқанда телефон арқылы пойызымыздың жылдам­ды­ғын бақылап көрген едік. «Тальгомыз» тегіс жолда сағатына 120-130 шақырым жылдамдықпен жүреді екен.