Тозығы жеткен Тәттімбет ескерткіші

Осыдан екі жыл бұрын Егін­дібұлақ жеріне жол түскен еді. Сонда Балқантаудың бауырында жатқан тұлғаларға тәу етуді Тәт­тімбеттің мазарынан бас­та­ғанбыз. Тәтекең Түндік өзе­ні­нің бойында, Бабалы мен Ар­қалық тауларының ортасында, ауыл орталығынан 12 шақырым жерде тыныстап жатыр. Мына бір ғажайып сәт санамызда әлі сақталып қалыпты: күн жадырап тұр, «Фатиханы» үш қайтара оқығанымыз сол еді, жылы жаңбыр жауа кетті. Біз мазардан шамамен 500 метр ұзағанда кілт тоқтады. Қасиет қонған мекенге қайран қалыстық.

Мазар пошымы батырдың дулығасы іспеттес, төбесі шошақ, күн сәулесі түсетіндей етіп, әр жа­ғынан шағын үшбұрыш саңылау қалдырған. Сыртын айнала, қор­шаудан ішке кірдік. Баба басына дұға қылар арнайы орындық қо­йылыпты. Еңкейіп аядай есіктен ішке ендік. Қатар орналасқан үш қабір. Сол жолы жолсерігіміз болған белгілі тарихшы Нұртас Смағұловтың айтуынша, Ақселеу Сейдімбектің зерттеуі негізінде, қоғам қай­рат­кері Әшімбек Бек­тасов ма­зарды тауып, белгі қойып кеткен деседі. «Мына жерде Тәтт­імбеттің әкесі Қа­занғап, шешесі Қалайы және Тәт­тімбеттің өзі жатыр», деді Нұр­­тас Бірлікұлы.

Сол жолы көңіліміз олқы қай­тып еді. Жолдың жай-күйіне де. Тәтекеңнің басына қойылған еңселі ескерткіштің әбден ескір­геніне де. Небір батырды атқа қон­дырып, ескерткіштің санын түзіп жатырмыз ғой. Сол секілді Тәтекеңнің қолына киелі дом­бырасын ұстатып, қара тастан қасқайтып мүсін соқсақ, Егінді­бұлақтағы елдің еңсесі тіктеліп қалар еді-ау…

Суретте анық көріне қоймас, біздің көзімізге түрпідей тигені – сиырдың жапасы. Қоршауы тізеге жетпейді. Кірпіштері ке­міріліп, келбетінің әрі кеткен. Сөйтсек, ескерткіштің өңі кете­тіндей-ақ уақыт болыпты. Қырық жыл­ға жуықтапты. Алғашында бұл ескерт­кіш 1984 жылы Егінді­бұлақ­тың тарихи-өлкетану мұражайының алдына қойылыпты. Кейін ел азамат­тары Тәттімбеттің 175 жыл­дық мерейтойында (1990 жыл) күйші зиратының қасына кө­шіруді ұй­ғарыпты. Кесенесі «Мәдени мұ­ра» мемлекеттік бағдарламасы негі­­зінде қайта өңдеуден өтіп, жа­ңартылыпты. Міне, содан бері отыз жыл өтті, Қазақстанның жал­­­пы­ұлттық деңгейдегі қасиетті орындары мен кешендері тізімінде бар демесеңіз, иен даладағы ес­керт­­кіш ескерусіз тұр…

Бізді құрақ ұшып қарсы алған өлке шежіресінің білгірі, тарихшы Нұртас Смағұлов аға­мыз әңгімені әрмен қарай былай өр­бітті.

– Тәттімбет Қазанғапұлы се­кілді ұлы композитордың басына еңселі ескерткіш қойы­луы керек. Ол үшін арнайы республикалық конкурс жарияланса құба-құп болар еді. Арқаға белгілі суретші-скульптор Жаубасар Қалиевтің қолынан шыққан Ұлы бабамыз Қаздауысты Қазыбек бидің Егіндібұлақтағы мүсіні, әнші-сазгер Мәди Бәпиұлының рухты мүсіні секілді Сарыарқа жо­нын күймен тебіренткен Тәт­­тімбет Қазанғапұлының бей­­несі қазақты қарсы алса, қан­дай керемет. Қара тастан қас­қай­ған Қазанғапұлы баба­мыздың ескерткішінің маңайы келген жұрттың көзін тартып, тарихтан сыр шертсе, Алтай мен Аты­рау­дың арасындағы жұртқа баба­лардың киесі қайтып келер еді, – деген еді Н. Смағұлов.

Қарқаралының ел тізгінін ұс­таған азаматтары Алаш арыстарына арнап, қала кіреберісінен тартымды ескерткіш орнатқан. Қажы Құнанбай мен бала Абайдың ескерткіші де қаланың көрікті жеріне айналған. Енді күй алыбы Тәттімбет Қазан­ғапұлының да құрм­етіне ескерт­кіш орнатыл­са, тіпті қатып кетер еді. Осы мә­се­ле бойынша облыстық тари­хи-мәдени мұ­раны сақтау орта­лы­­­ғының ба­с­шысы Түлкібай Тө­леуовке хабар­ласқан едік.

– Жақында Қарқаралыға сапар барысында бірқатар тарихи ескерткіштің жөндеуді қажет ететінін көріп қайттық. Бұл қатарда шертпе күйдің шебері – Тәттімбеттің ескерткіші де бар. Егіндібұлақтың басындағы Қаз­да­уысты Қазыбек бидің ескерт­кіші маңайын да қалпына келтіру қажет. Бұл жұмыстарды келер жылдың еншісіне қалдырдық, – деген жауап қалдық орталық басшысынан.

Құлағымды бірде күмбірлеген Тәтекеңнің «Көкейкестісі» тербесе, енді бірде «Саржайлауы» сағым болып, «Ерке сылқымы» елітіп тұрады. Мұны күй құдіреті һәм қасиет қонған топырақтан алған әсер деп топшыладық…

Қарағанды облысы