Жасанды интеллект және аграрлық білім

Шамамен 10-15 жыл бұрын елде ауыл шаруашылығы саласын цифрландыру ұғымы жат көрінетін. Саланың толықтай сандық жүйеге өтуі өте тиімді бо­лады дегенге ілуде біреу болмаса, көбі сене бермейтін. Тіпті күнкөрісін байлаған шаруалар да қырын қарағаны белгілі. Алайда араға уақыт салып, жаңа технология қара күштің қуа­тын азайт­ты. Қазір бұл бағытта жастардың қол­ға алған жобалары басым. Соның бірі – жасанды интеллект кө­ме­гі­мен дербес басқаруды және кә­сі­би мамандарды тартуды көз­де­ген «AgriMo» бастамасы.

– Аграрлық салаға қызығу­шылық танытатын жастар аз. Бұл саладағы проблеманы одан әрі күрделендіруі мүмкін. Сон­дықтан мәселені шешу үшін жасанды интеллектіге салмақ салу қажет. «AgriMo» жобасы елі­міздегі ірі экономикалық және әлеуметтік мәселелерді шешуге қауқарлы. Өйткені біз ауыл шаруашылығы секторындағы агродрондарды және метеостан­саларды жасау арқылы фер­малардағы өсімдіктердің ауруларын жойып, оларды автоматты түрде емдейміз. Ол үшін біз жасанды интеллектіні дрондар­ға қостық. Басқа компанияларға қарағанда, толықтай автономды агродрондарды жасап, олар арқылы өсімдіктерге керекті ты­­ңайтқыштарды береміз. Оған қоса біз метеостансалар арқылы ферма туралы барлық ақпаратты жинақтап, оны шаруаларға жедел жеткізіп, кез келген мүмкін шығындардың алдын аламыз. Біз қазір агродрондарды нөлден бас­тап әзірлеуге, компьютерлік кө­ру моделін жасауға тыңғылық­ты кірісіп жатырмыз. Сонымен қа­­тар төтенше жағдайларға арнал­­ған дрондарды жасағымыз келеді, – деді «AgriMo» командасының капитаны Әлішер Орынбай.

Жалпы, «AgriMo» жобасы рес­публикалық «Tolyq Adam» бай­қауында 1-орын, «Industry 4.0 Startup Battle» байқауында 3-орын иеленіп, 3 млн және 5 мың доллар көлемінде сыйақы алды. Сонымен қатар «Samsung» компаниясының демеушілігімен өтетін «Solve for Tomorrow» байқауында үз­дік жобалар қатарына енген. Өзі­міздің «KazRoboProject-2023» бай­қауында жүлделі 1-орынды қан­жығалаған. Халықаралық ком­пьютерлік жобалар байқауы «Infomatrix–Asia 2023»-те де алғашқылардың бірі болған.

– Білім ошағымызда роботтехника үйірмесі жүйелі түрде жұ­мыс істейді, оқушылардың үйір­меге деген қызығушылықтары жоға­ры, 7-11 сынып оқушылары ерек­ше ықылас танытып отырады. Қазір­гі таңда ақпараттық техноло­гия­ға баса назар аударылған­дық­тан, елімізде осы сала бойынша жарыстар, байқаулар көптеп өткі­зіліп жатыр. Біз де қатардан қал­мауға қамданамыз. Әр жарысқа ілти­патпен дайындаламыз. Негізі бұл топтарға әріптесім Қымбат Дүйсембаева екеуіміз жетекшілік етеміз. «AgriMo» жобасында 16-17 жас аралығындағы оқушылар. Әр оқушының топ мүшесі ретінде де, сонымен қатар жеке де, басқа топ құрамында да өзіндік жетістіктері бар. Бәрі зерек, зияткер балалар. Елінің болашағына Абай сенген кірпіш болатынына сенімдімін, – деді Роботтехника үйірмесінің жетекшісі Алуа Әлиева.

Әлішерден өзге топта Әділет Аусарбек, Айлин Нұрашева, Әли­әмір Құрманғазы, Дания Кенебай және Мәулет Сейітов те бар. Жас зерттеушілер болашағын жасанды интеллект, роботтехникамен байланыстыруды көздеп отыр. Әрі «AgriMo» өнертабысын одан әрі жетілдірмекші.

– Бұл жоба түбінде әлемдегі аш­тық мәселесін болдырмауға да үлкен үлесін қосатынына сенім­­дімін. Өйткені оның негізгі мақ­саты – шаруашылықтың өнім­ді­лігін жаңа технологияларды қол­дану арқылы арттыру. Меніңше, алдағы уақытта зиянды жәндік­тер­дің және егін ауруының таралуы тым күрделенуі мүмкін. Бұл мәселені арнайы ұзындықтағы радиация толқындарын жіберу арқылы шешуге болады. Әзірге мен жоғары оқу орындары­ның деңгейіндегі жасанды интеллек­т курстарын ­өтіп, мобильдік қо­сымша жасау­мен айналысып жа­тырмын. Болашақ­та «compu­ter science» немесе «machine lear­ning» мамандығын оқып, жаңаша ба­ғыттар іздейміз, – деді Әділет Аусарбек.

Бұдан өзге роботтехни­ка үйір­­месінің тағы жас өнер­тап­қы­шы, 8-сынып оқушылары Таир Тұр­сын­­қан мен Баймұқан Қали­ақ­бар жаһандық түйткілді мәсе­лені ше­шуге арналған «Ecokeme»-ні ой­лап тапқан. Яғни әртүрлі сипат­тағы судағы дақтарды кеті­руге қабі­летті сорғы жасап шығарған.

– «Ecokeme» жобасының мақ­саты – мұхиттар мен теңіздер­дегі ластануды мейлінше азайту. Қа­зір әлемде теңізге мұнайдың төгі­луі мәселесі бар. Мұнай төгіл­ген кезде мұнай дақтары жалпы экологияға өте зиянды. Мәселен, Францияда 1978 жылы 223 мың тонна мұнай суға құйылып, екі мың шаршы шақырым дақ пай­да болды. Мұнай Франция жаға­лауының 360 шақырымына дейін таралды. Салдарынан шамамен 20 мың құс өлді. Кейбір ғалым­дар­дың пікірінше, бұл аймақ­тағы эко­логиялық тепе-теңдік (эко­жүйе) осы уақытқа дейін қалпына келген жоқ. Біздің елде де мұн­дай мәселе бар. Оның салдарын біз біртіндеп көріп келе жатыр­мыз. «Ecokeme»-де әртүрлі сипат­тағы судағы дақтарды кеті­руге қабілетті сорғы бар: мысалы, мұнай дақтары, жануарлар қалдырған биологиялық дақтар. Бір ерекшелігі кеме барлығына танымал күн панельдерінің арқа­сында жұмыс істейді. Олар желкендер мен қуат көзі рөлін атқарады, тігінен бұрылғанда желкенге айна­лады және сонымен бірге жел­кенді қуатпен қамтамасыз ете­­ді. Осылайша, жылдамдықты да, қуат­ты да арттыруға болады. Қазіргі уақытта мұндай кеме­лер құрастырылған жоқ, тек про­то­тип­тері мен эскиздері ғана бар. Бұл жоба экологиялық әрі қар­жылай тұрғыдан да тиімді болатынына сенімдімін, – деді жас өнертапқыш.

Статистиканы бағдарласақ, былтыр қаңтар-маусым айларында теңіз көлігімен жүк тасымал­­дау көлемі 633,2 мың тонна бо­лып, 2022 жылға салыстырғанда 13,5 пайызға өскен. Дерекке сүйен­сек, теңізбен тасымалдау дамып ­жатыр. Оған қоса өткен жылы Кас­пий теңізі арқылы бірнеше жобалар бекітіліп, инвестиция көлемі де нақтыланған. Егер экономика­лық бастамалардың болаша­ғы­на алаңдасақ, экологиялық қауіп-қатерді назарға алу қажет. Осы ретте жас зерттеушілердің кемесі апаттық техногендік ластанудан тазартуға көмектесетіні анық.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметтің кеңей­тілген отырысында жалпы агро­өнер­кәсіп кешеніне ауқымды ре­форма жасау қажет деген еді. Осы­лайша, жаңа технологияларды енгізіп, жерді және басқа ресурстарды ұтымды пайдалану­ды міндеттеді. Дәл осы мүмкін­дік­ті жастар жасанды интеллектінің көмегімен жүзеге асыруға ерекше мән беріп отыр.