Бар саналы ғұмырын еліміздің өсіп-өркендеуі мен дамуына арнаған Тілеухан Қабдрахмановтың өмір жолы жастар үшін тағылым алар өнегелі мектеп десе де болғандай. Семей өңірінің тумасы Тілеухан Самарханұлы айналасына өзін ісіне тиянақты, досқа адал, жайсаң азамат әрі үлгілі отағасы ретінде таныта білген жан. Семей қаласындағы №1 қазақ мектеп-интернатының түлегі. Мәскеудің Халықтар достығы университетінің құқық қорғау және экономика факультетін бітірерден бір жыл бұрын Алжир халықтық-демократиялық республикасында тағылымдамадан өткен Тілеухан Самарханұлы болашақ кәсібінің қыр-сырымен алғаш танысқаннан-ақ жауапкершілік жүгін жете сезінген маманның бірі әрі бірегейі. Кәсібіне деген адалдық пен қолға алған іске жауапкершілік қазақтың сол бір өренінің болашақта талай ауқымды істерді абыроймен атқаруына негіз болған қасиеттер. Олай деуімізге себеп те жоқ емес.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін оның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев еліміздің экономикасы мен саяси жүйесін реформалауда батыл шараларды қолға алды. Еліміз үшін аумалы-төкпелі осы кезеңде Елбасының төңірегіне сенімді серіктестері мен іскер азаматтар топтасты. Олардың алдында Тәуелсіздіктің қазығын нықтап, тұғырын аласартпау міндеті тұрды. Өзіне жүктелген осындай зор міндетті абыроймен атқарған жанның бірі – бүгінде өмірдің өр белесіне шыққан Тілеухан Самарханұлы. Бұған оның жүріп өткен өмір жолы, көтерілген өнегелі белестері куә.
Айтар болсақ, ол тәуелсіз еліміздің Экономика жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы бола жүріп, бостандықтың арай таңындағы алғашқы аса маңызды нормативтік құжаттарды әзірлеуге, еліміздің нарық экономикасына өтуін, нарық жағдайына көшуі мен жұмыс істеуін іске асыруға, сондай-ақ Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын (ТМД) құрудың нормативтік базасын қалыптастыруға белсенді түрде қатысты. Бұл, сөз жоқ, тәуелсіз Қазақстанның қалыптасу үдерістеріне атсалысқан Тілеухан Самарханұлының өміріндегі басты оқиғалар екені даусыз.
Т.Қабдрахманов 1992 жылы еліміздің ресми делегациясының құрамында келіссөздерге және Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы Достық пен ынтымақтастық туралы тұңғыш Шартты әзірлеуге қатысты. Ол арнайы басылымдар мен форумдардағы нарық экономикасын жоспарлау, оған көшу жөніндегі бірқатар мақалалардың, есептер мен баяндамалардың авторы болып табылады.
Тәуелсіз Қазақстанның бастапқы қалыптасу кезеңінде елде әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүргізу үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету маңызды міндетке айналғаны белгілі. Осы маңызды міндеттердің аясында елімізге шетелдік инвестицияларды тарту шаралары жүргізілді. Соған орай Т.Қабдрахмановтың 1993 жылдың наурызында Қазақстан Республикасының Француз Республикасындағы тұңғыш Төтенше және өкілетті елшісі болып тағайындалуы – оған жүктелген міндеттің аса жауаптылығын әрі көрсетілген сенімнің жоғарылығын айғақтады. Осы лауазымға тағайындалу кезінде оның алған білімі, экономика саласындағы тәжірибесі, француз тілін жетік білуі де ескерілді.
Бұл тағайындау Тілеухан Қабдрахманов үшін кездейсоқтық емес еді. Бұған дейін ол осы бағытта біраз шаруаларды абыройлы атқарумен көзге түскен болатын. Мәселен, Үкімет мүшесі кезінде, яки 1992 жылдың қыркүйегінде Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың Француз Республикасына тұңғыш Мемлекеттік сапарын әзірлеу мен өткізу жөніндегі жұмыс тобының басшысы болып Парижге жіберілген-ді. Ал Елбасының ол сапары аса табысты болғаны баршамызға мәлім.
Елші ретінде Тілеухан Самарханұлы кейіннен Қазақстан басшысының Францияға басқа да бірқатар сапарларын дайындауға атсалысты. Әлемдік өркениетте айшықты орны бар, Еуропадағы ірі мемлекеттің бірі саналатын Франция Қазақстандағы реформаларға, ең бастысы, оның әлемдік қоғамдастыққа кірігуіне ықыласты қолдау көрсетті. Оның дәлелі – Франция президенті Ф.Миттеранның Қазақстанға жасаған тұңғыш ресми сапары. Ол Батыстың жетекші державалары басшыларының ішінен Қазақстанға ресми сапармен келгендердің алғашқысы болды. Ал бұған Тілеухан қосқан үлес аз болды деп әсте айта алмаспыз.
1993 жылы Франциядағы Қазақстан елшілігі толыққанды жұмысына кірісе қоймаған, әлі құрылу үстінде болатын. Сол себепті Т.Қабдрахмановтың Франция президентінің сапарын дайындауға қажетті қазақстандық мамандарды тартуға толықтай мүмкіндігі болған жоқ. Сондықтан да Франция президентінің Қазақстанға ресми сапарының алдында өзі одан сұхбат алып, осы материалымен бірге кассетаны еліміздің теледидарында көрсету үшін Алматыға жеткізуіне тура келді. Нағыз жанкешті, шығармашылық жұмыс деген осы болар.
Т.Қабдрахмановтың Франциядағы Қазақстан елшісі қызметін атқарған кезеңінде екі мемлекеттің арасында екіжақты ынтымақтастықтың негізгі бағыттарын қамтитын елеулі келісімшарттар жасалды.
Оның дипломатиялық қызметіндегі маңызды белестің бірі 1993 жылдың қазанында Қазақстан Республикасының ЮНЕСКО жанындағы тұңғыш Тұрақты өкілі болып тағайындалуы еді. 1993-1996 жылдары Қазақстанның осы орайдағы қарым-қатынастарының негізгі басымдықтары айқындалды және ЮНЕСКО мен еліміздің басшылары ресми сапарлармен алмасты.
Қазақстанның ЮНЕСКО жанындағы Өкілдігі 1995 жылдың тамызында Ф.Майордың ресми сапарын өткізуге белсенді түрде қатысты. Мәртебелі мейман Елбасының қабылдауында болды. 1995 жылдың қарашасында еліміздің Президенті Нұрсұлтан Назарбаев БҰҰ мен ЮНЕСКО құрылуының 50 жылдығына орай ЮНЕСКО Бас Конференциясының ХХVIII сессиясының жұмысына қатысты.
1995 жылы ЮНЕСКО аясында қазақтың ұлы ақыны Абайдың 150 жылдығы атап өтілгені мәлім. Осынау айтулы датаның әлемдік деңгейде тойлануы еліміздің мәртебесін көтерген аса ірі рухани шаралардың бірі болғаны рас. Мұның бәрі өздігінен іске аса қоймайтынын ескерсек, осы сынды халықаралық дәрежедегі айтулы шараның дер кезінде әрі жоғары деңгейде өткізілуіне Тілеухан Самарханұлының қосқан үлесі қомақты екенін айта кеткен ләзім.
Т.Қабдрахманов 1997 жылғы қаңтарда Қазақстанның Жапониядағы тұңғыш елшісі болып тағайындалды. Еліміздің экономикалық саласының басшысы қызметінде сенімді ақтап, мол тәжірибе жинаған маманның бұл салада да кәсіби қыры, ұйымдастыру қабілеті жан-жақты байқалды. «Елдестірмек – елшіден» дегендей, оған еліміздің Жапониядағы тұңғыш елшілігінің жұмысын бастап, қалыптастырып, жолға қою және сол елдің министрліктерімен, түрлі ұйымдарымен, әсіресе экономикалық салада ынтымақтастықты ұйымдастыру тапсырылды. Өзінің дербес ұлттық валютасын енгізу кезінде еліміз нарықтық экономикаға енді ғана қадам жасаған еді. Осындай бюджет тапшылығы жағдайында Жапония Халықаралық валюта қоры тарапынан Қазақстанның жетекші қаржылық демеушісіне айналды. Жапониядағы салиқалық елшілік қызмет 2003 жылдың тамызына дейін жалғасты. Осы кезеңде Тілеухан Самарханұлы бірқатар ірі инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру үшін Жапония үкіметінің Қазақстанға ұзақмерзімдік жеңілдікпен несиелер беру туралы келіссөздер жүргізуге қатысты. Келіссөздер өз жемісін берді. Мәселен, Қазақстан Үкіметінің тапсыруы бойынша ол Астанада халықаралық әуежай салуға несиелер алу, Батыс Қазақстанда автомобиль жолдарын салу, Астана қаласында су және кәріз жүйелерін қайта жаңарту жөніндегі шарттарға қол қойды. Бұған қоса мұнай-газ саласына, геологиялық барлау жұмыстарына да Жапонияның қаржылық ресурстары мен технологиялары тартылды.
Шағын мақалада Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында аса маңызды халықаралық деңгейдегі көптеген маңызды шаралардың басы-қасында болған айтулы тұлғаның бар еңбегін саралап шығу мүмкін емес. Әсіресе, оның дипломатия саласындағы еңбегі орасан. Ол бөлек әңгіменің арқауы боларлық қомақты дүние. Тілеухан Самарханұлының әр жылдары Қазақстанның Өзбекстандағы, Литвадағы, Латвиядағы, Эстония мен Финляндиядағы елшілік қызметін ілкімді атқарғанын айтсақ та жеткілікті.
Әрбір адамның жеке өмірі оның еліне сіңірген еңбегімен, халыққа еткен қызметімен өлшенеді дер болсақ, Тілеухан Самарханұлын Тәуелсіздік сардарларының бірі деуге толық негіз бар. Осы тұрғыдан зерделегенде ол шын мәнінде бар саналы ғұмырын ел игілігіне, Тәуелсіз Қазақстанның мемлекет болып қалыптасуына арнаған тұлға. Осы мәртебелі де ардақты атқа барлық жағынан лайықты азамат. Осындай азаматтың ортамызда жүргеніне біз де қуанып, мерейленеміз.
Хамит БІРЖАНҰЛЫ,
Қазақстанның еңбек
сіңірген қайраткері.
АЛМАТЫ.