Тың пікір, ұтымды ойлар

Туған тілдің толғағы

Тың пікір, ұтымды ойлар мемлекеттік тілдің қолдану аясы мен ономастикаға қатысты мәселелер егжей-тегжейлі қаралды

Талдықорғанда «Қазақ ономастикасы: ба­сым бағыттар мен үлгілі үрдістер» та­қы­ры­бын­дағы екі күнге созылған  халықаралық ғы­лыми-теориялық конференция өтіп, оның жұ­мысына еліміздегі және өзге мемлекеттердегі ғалымдар мен тіл мамандары қатысты. Ал­қалы жиынды Алматы облысының әкімі Серік Үмбетов ашып, мемлекеттік тілдің қол­дану  аясын кеңейтумен қатар, ономастика мә­селелеріне қатысты ма­ңыз­ды мәсе­ле­лерге тоқталды. – Бүгінгі талқыланатын ономастика үр­діс­тері тіл саясатының маңызды буыны екені анық. Өйткені, жер тарихы-ел тарихы десек, ха­лық берген әрбір атау сол жердің тарихи құ­жаты, жады, атадан балаға қалған мұрасы. Осы орайда Елбасының «Отаршыл заманды ес­ке алып, халықтың намысына тиетін атау­лар­ды, тілдің өзіндік заңдылығын, табиғи үн­дестігін бұзып тұрған атауларды ауыс­тыр­маса болмайды» дегені біздің бүгінгі жұ­мы­сы­мыздың басты мақсаты, деді.  Еліміз тә­уел­­сіздік алғалы Жетісу өңіріндегі 188 елді ме­кеннің, 66 ауылдық округтің, 177 білім жә­не 4 мәдениет мекемесінің байырғы атау­ла­ры қайтарылды немесе жаңа атауларға ие бол­ғаны да көпшілік назарына ұсынылды. Де­генмен, ономастикалық мәселенің әлі шеші­мі табылмаған тұстары бар екеніне де бас­шы ерекше назар аударды. Бұдан соң Мә­дениет министрлігі Тіл комитетінің төрағасы Ба­уыржан Омаров «Тіл саясаты және оно­мас­тика: ұлттық мүдде мен елдік мұрат» та­қырыбында баяндама жасап, конференция жұ­мысына басшылық жасады. Пленарлық мәжілісте Парламент Мәжі­лі­­сінің депутаты Алдан Смайыл «Оно­мастика тұғыры ұлттық мүд­де», Қырғыз  Респуб­ли­ка­сы Ғылым ака­де­миясы Ш.Айтматов атын­да­ғы Тіл және әде­биет инс­титутының дирек­то­ры Абдыл­да­жан Ақма­талиев «Оно­масти­ка­да­ғы жаңа Ма­нас есімі», С.Демирел атындағы уни­­вер­си­тет­тің оқы­тушысы Ша­бан Айдоғды  «Ана­до­лы­дағы жер атау­лары», Өзбекстан Рес­­пуб­ли­касы Ғылым академиясы А.Науайы атын­дағы Тіл және әдебиет инс­титутының профессоры Эрнст Бегматов «Түркі тілдеріндегі антропонимдік параллельдер»,  «Қазақ­стан оно­мас­ти­­касы­ның мә­де­ни-әлеуметтік жағ­дая­ты» та­қы­ры­бында А.Байтұрсынов атын­дағы Тіл білімі инсти­туты  ономастика бөлімінің мең­ге­ру­шісі Қыз­дархан Рысберген және бас­қа­ла­ры баяндама жасап, өзге де қа­ты­сушылардың пікір алмасуы мен ұс­ы­ныс­та­рына ұласты. Келесі күні Тіл сарайында Мәдениет ми­нис­трлігінің Тіл комитеті және  Алматы об­лыс­­тық  тілдерді да­мы­ту  бас­қармасының ұй­ым­­дастыруымен   «Мем­лекеттік тілді оқы­ту: ізденістер мен  тә­жі­рибелер» атты рес­пуб­­ли­калық семинар жұмысымен  жалғасып, оны Бауыржан Ома­ров жүргізіп, алқалы бас­қо­суда жоғары дең­гей­де ұйымдастырған об­лыс басшы­лығы мен тіл­дерді дамыту бас­қар­масының ұжымына ыстық ықыласын жеткізді. Жинал­ғандар ал­дында  облыс әкімінің орын­басары Серік Мұ­қанов  сөз сөйледі. – Кешеден бері  еліміздің ономастика мен тіл мәселелерін тереңнен зерттеп жүрген ға­лым­дар мен осы сала мамандарының басын біріктірген алқалы жиын жұмысын жалғас­ты­рып отыр. Онда ұтымды ой айтылып, тиісті шешімдер қабылданатыны анық. Өңірде ұлт­тық құндылықтарымызға ұқыптылықпен қа­рап, жан-жақты қолдау көрсетіліп  келеді. Об­лыс әкімінің бастамасымен бүгін өздеріңіз отырған Тіл сарайы,  Достық үйі, қаламызға кіре берістегі Спорт кешені бой көтергені дә­лел. Биылғы жыл Қазақстанның Оңтүстік Ко­реядағы жылы ретінде   екі арадағы ба­рыс-келіс жалғасын тапты. Корей халқы бізді   кі­шіпейіл, өздерінің салт-дәстүрінің тұ­нықтығымен  баурап алды. Себебін іздегенде Сеулдің орталығында  халықтың ежелден келе жатқан салт-дәстүрін, ұлттық құн­ды­лық­тарын насихаттайтын көне ауыл бар екенін білдік. Ақылдаса келе осындай  ауыл салуды жоспарладық. Талдықорғанның шығысына ор­­­наласқан атшабар жанынан келер жылы ұлт­­тық болмысымыз бен тұрмыс-тірші­лі­гі­міз­ді  айшықтайтын этно ауыл құрылысы бас­талмақшы. Жастарды өз ұлтын сүюге, дәс­түр-салтын құрметтеуге тәрбиелеу осы­лай жалғасады. Сәтін салса, оны да көріп, та­машалайсыздар, деген Серік Мейір­хан­ұлы­ның пікіріне жұртшылық ұйыды. Тіл сарайында мемлекеттік тілді оқыту мә­селелерін зерттеп, қазақ тілінің қолданыс ая­сы мен мәртебесін көтеруге білек сыбана үлес қосқан ғалымдар мен мамандар сөйледі. Олардың қатарында Ш.Шаяхметов атын­дағы тіл­дерді дамытудың республикалық үй­лес­ті­ру-әдістемелік орталығы директорының ор­ын­басары Несібелі Құрман «Мемлекеттік тілді ақпараттанған қоғамда оқытып-үйре­ту­дің инно­вациялық жүйелері»,   А. Бай­тұр­сы­нов атын­дағы Тіл білімі институтының бас ғы­лыми қызметкері, Әлімхан Жүнісбеков «Өз­ге ұлт өкілдеріне қазақ тілін үйретудің дең­гей­лері», Қазақ мемлекеттік қыздар пе­да­го­ги­калық университетінің профес­соры Жар­­­қынбике Сүлейменова «Жоғары білім бе­ру жү­йесінде мемлекеттік тілді оқытудың әдіс­­намалық негіздері», Астана қалалық «Руха­ният» орталығының директоры Ербол Ті­лешов «Мемлекеттік тілді оқыту: жаңа жүйе, деңгейлер мазмұны, оқытудағы са­бақтастық», Астана медицина уни­вер­си­те­ті­нің профессоры, Мұхамбедия Ахметов «Ме­ди­цина тілі қазақша қалай жазып, қалай сөй­леп жүр?», І.Жансүгіров атындағы Жетісу мем­лекеттік университетінің профессоры Мұ­ратбек Иманғазинов «Мемлекеттік тілдің жо­­ғары оқу орнында  оқытылу барысы және оның маңызы», Алматы облыстық тілдерді да­мыту басқармасының бастығы Тәңір­бер­ген Қасымбер­кебаев «Мемлекеттік тілді оқы­ту­ды ұйымдас­тыру мәселелері» және Ал­ма­ты, Ақтөбе, Астана, Павлодар, облыстық тілдерді дамыту бөлімде­рінің басшылары  мен жа­у­апты қызметкерлері баяндама жасап, әр­да­йым өзектілігімен ерекшеленген мәселе тө­­ңірегінде зерттеу нәтижелері мен іс-тә­жі­ри­бе, жинақталған маңызды ойларын ерекше ын­та-ықыласпен жиналғандар назарына сал­ды. Әсіресе, өткен уақытта «Атамның аты –ауылға, көкемнің аты – көшеге» демекші елді ме­­кен, көшелер мен мектептерге көзі тірі жан­­­дардың есімдері беріліп, жер-су атау­ла­рын жаң­ғыр­туда кемшіліктер кеткені де ашық айтылды. Енді соның орнын толтыру ба­рысындағы жұмыс қолға алынғаны қуан­та­ды. Сондай-ақ, адамның аты-жөні мен тегін дұ­рыс жазу мәселесі де  назардан тыс қал­мады. Екі күнде тілдерді қолдану мен дамы­ту­дың 2011-2020 жылдарға арналған бағ­дар­ла­масына орай ортаға салынған  ой-тұжырым ба­рысында мемлекеттік тілді оқыту, үйрету жол­­дары, ел мен жердің атаулары, тағы басқа түйінді мәселелер терең қозғалуымен ерекшеленді. Тың пікір, ұтымды ойлар жерде қал­майды десек, тіл жанашырлары оны өз істерінде жүзеге асырса, нұр үстіне нұр. Жиында тіл жанашырлары халықаралық қа­зақ тілі қоғамының арнайы дипломда­ры­мен марапатталды. Мемлекеттік тілдің да­муына, халықтық салт-дәстүріміздің орны­ғу­ына үлес қосып, жағдай жасауда ерекше қы­рымен та­ныл­ған облыс әкімі Серік Әбі­кен­ұлы «Ана тілі мәртебесі» белгісі және халық­ара­лық қазақ тілі қо­ғамының құрметті мү­ше­лігіне қабылданды. Семинарды Бауыржан Омаров қо­ры­­тын­дылап, белсене қатысқан әріптес­те­рі­не ықы­ласын жеткізіп, мемлекеттік тілдің   мәр­тебесін көте­рудегі мерейлі   міндетті абы­роймен атқару­дағы тынымсыз тірліктеріне сәттілік тіледі. Сүлеймен МӘМЕТ, Күмісжан БАЙЖАН, Алматы облысы.