Cот орындаушысы солқылдақ болмасын

Талап және тәртіп

Сот актілерінің жүзеге асуын қамтамасыз ететін сот орын­дау­шы­ларының құзыреті Жоғарғы Сот қарамағынан ажыратылып, Әділет ми­нис­трлігінің қарауына берілді. Осыған орай жаңа жүйеге жаңа құрылымдық күй­де ауысқан комитет қызметінде не өзгерістер бар екенін білу мақ­са­тын­да Сот актілерін орындау комитетінің төрағасы Г. Кимге жолыққан едік. – Георгий Владимирович, соттардың беделі оның шығарған шешімінің түп­кілікті орындалуында жатқаны белгілі. Алайда халық арасында сот орын­даушысы туралы ынтасыз, қауқарсыз, ісі мардымсыз және баяу қимылдайтын шенеуніктің жағымсыз бейнесі қалып­тасқан. Енді комитет  Жоғарғы Сот құ­рамынан алынып, Әділет министрлігіне берілгенде не өзгеріс болмақ? – Жоғарғы Соттың құрамында болған кезде комитеттің қызметіне сот шешімдерін орындаумен қатар, соттардың қызметін ұйымдастыру, оларды материалдық-техни­калық қамтамасыз ету кірсе, қазір ол қыз­меттен толықтай босатылды. Енді басты назар сот актілерінің орындалуына ғана бөлінеді. Яғни, министрлікке ауысудағы бас­ты мақсат – сот шешімдерін орындау қызметін жақсарту, сот орындаушылардың  мәр­тебесін көтеру. Соттар шығарған заңды шешімдердің орындалмай келгені шындық. Соған орай былтыр «Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі тура­лы»  жаңа заң күшіне енді. Бұл жағдайда Мем­лекет басшысының сот актілерін орын­дау сапасын көтеру шешімін жүзеге асы­ру шараларының бірі ретінде жеке сот орындаушылар институтын енгізу болып табылды. Өйткені, әр адамның өзі мүд­делілік танытушы тарап ретінде сот акті­лерінің орындалу өндірісінің барысы жа­йында толыққанды шынайы ақпаратты уа­қытылы алып отыру мүмкіндігіне ие болуы тиіс. Олар комитетке өз міндетін дұ­рыс атқармаған сот орындаушысы туралы тікелей арыз түсіре алуы керек. Мұндай байланыс сот орындаушыларының жұмы­сындағы маңызды қағидалардың бірі – сот шешімдерін жүзеге асырудың ашықтығын және мәжбүрлеп орындату шараларын іс жүзінде жүзеге асыруға мүмкіндік бермек. – Жеке сот орындаушыларының қыз­метін ұйымдастыру тұрғысында қан­дай шаралар атқарылуда? – Комитет жеке сот орындаушылары жұ­мыс істейтін атқару округтерін ай­қындады. Заңның негізінде жеке және мемлекеттік сот орындаушыларының қызметін реттестіретін актілер даярланды. Жеке сот орындаушысы қызметімен айналысу құқы­ғына берілетін лицензия бланкілері бекітілді. Сонымен бірге, жеке сот орын­даушылары бірлесе қызмет жасайтын екінші деңгейлі банктермен, салық органда­рымен, сақтандыру компанияларымен жә­не т.б. мекемелермен дайындық жұмыс­тары жүргізілуде. Мысалы, банктермен жеке сот орындаушыларының жұмыстарын ыңғайлы шарттармен несиелендіру мүм­кіндіктері, сақтандыру компа­нияла­рымен  қызметін сақтандыру жайы талқылануда. – Жеке сот орындаушыларын енгізуден не күтіледі? –  Ең басты күтіліп отырған нәтиже  – сот актілерінің шұғыл әрі сапалы орын­далуы. Мысалы, АҚШ-та сот шешімдерін шерифтер мен сот приставтары, жеке заң агенттіктері жүзеге асырады. Ал Францияда мәжбүрлеп орындаушылар, Германияда сот тіркеушілері орындайды. Пост­кеңестік елдер ішінде Балтық бойы елдерінде жеке сот орындаушылары тиімді жұ­мыс атқа­рып келеді. Біздің қоғамның да жеке сот орын­даушылары жүйесін енгізуге даяр екендігіне сенімдімін. Оған бүгінгі күні сот актілерін шынайы орындаумен айналысып, жұ­мыс атқарып отырған коллекторлық және өзге де ұйымдар дәлел бола алады. Олар­дың қызметі ешбір заңмен реттелмегенімен, табысты жұмыс жасауда. Аталған ұйымдар қызметтерін әсіресе банктер мен кәсіпкерлік құрылымдар көп тұтынуда.   Же­ке сот орындаушыларына келер болсақ олардың корпусы біртіндеп қалыптасатын болады. Бірақ бұл сот орындаушыларының мемлекеттік жүйеден мүлде ажырауына жол бермейді. –  Жеке сот орындаушыларға еңбек­ақы қалай төленбек? – Материалдық қызығушылық пен жо­ғарғы жауапкершілік  сот орындаушыла­ры­ның жұмысына қатысты екі маңызды шарт екендігін айтқым келеді. Себебі, заңның 116-бабының 1-бөліміне сәйкес «Жеке сот орындаушысы өз қызметін өзі қаржы­лан­дырады». Ол өз кезегінде борышкерден өндірілген қаржының екі құрамдас төлем­дері есебінен жүзеге асырылады: Үкімет бекіткен тарифтер бойынша орындалған қызметке байланысты төленетін сома және атқару құжаты толық немесе ішінара орын­далған  жағдайда сот өндірісіне тө­ленетін сома. Жеке сот орындаушысына өз қызметіне бекітілген төлем көлемін өзгертуге тыйым салынады. Оның еңбекақысы атқару өн­дірісі аяқталғаннан кейін мүліктің немесе өндірілген қаржының 10 пайызы көле­мінде немесе жеке тұлғалардың 10 айлық есептік көрсеткіштерінің, заңды тұл­ғалардың мүліктік емес сипаттағы орын­дау құжаттары бойынша 20 айлық есептік көрсеткіштерінің көлемінде айқындалады. Ол сома тек атқару құжаты толық немесе ішінара орындалған жағдайда төленеді. Қаржылық сипаттағы атқару құжаты ішінара орындалған жағдайда сот орын­даушысы өндірілген сомаға тепе-тең кө­лемде ақы алатын болады. Ал борыш­кердің атқару құжатын өз еркімен орын­дауы жағдайында төлем көлемі азайтылады.  Барлық төлемдердің борыш­кер есебінен төленетіндігіне ерекше назар аудару қажет. Сонда борышкер үшін сот шешімін өз еркімен орындаудың тиімді екені анық. – Жалпы, сот орындаушылардың қазіргі деңгейі қанағаттандыра ма? – Сот орындаушылығының қазіргі дең­гейі бізді қанағаттандырмайды. Сот ше­шім­дерінің төрттен бірінің орындалмау себептері сот актілерін қасақана орында­майтын және орындауға кедергі келтіретін тұлғалардың жазаланбауынан болып отыр. Атқару өндірісі туралы жаңа заңның енгізілуімен сот орындаушылары борышкер­лердің республика аумағынан шығуын шектеу, заңды тұлғалардың лицензия­ларын уақытша тоқтату сынды қосымша құзыреттерге ие болғандығын атап өтуге тиіспіз. Оған қоса, қасақана жалтарған борышкерлер комитеттің арнайы сайтына шығарылатын сенімсіз тұлғалар тізіміне енгізілетін болады. – Борышкер мемлекеттік органдардан өндіріп алу жағдайына тоқталып өтсеңіз. – Борышкер мемлекеттік мекеме бол­ған жағдайда оның мүлкінен сот орындаушысы өндіріп ала алмайды. Мұн­дай борышкер өз қарыздары бойынша тек қаржылай өтем жасай алады.  Үкімет актісіне сәйкес, мемлекеттік мекемелер қол­даныстағы заңнамада көрсетілген негіздер болған жағдайда шешімді барлық сот инстанцияларында шағым жасауға міндетті. Бірақ, орындауға түскеннен кейінгі сот шешіміне шағым жасау сот орындау­шы­сының атқару әрекеттерін тоқтата ал­майды. Атқару өндірісі туралы жаңа заңға сәйкес, борышкер сот шешімін уақытылы орындамаған жағдайда өсімақы белгілейтін норма ғана қарастырылған. – Алимент өндіріп алу қоғамымызда белең алып отырған маңызды мәсе­ле­лердің бірі болып отыр... – «Неке және отбасы туралы» Заңның 155-бабының 6-тармағына сәйкес, али­мент­ті төлеуден жалтарған борышкерді іздестіру уақытында кәмелеттік жасқа тол­маған баланы асырауға ай сайын тө­лем­ақы төленеді. Болашақта бұл сома оның ата-анасынан өндіріледі, өтелген қар­жының он пайызы бюджетке жіберіледі. Соңғы уа­қыт­қа дейін алимент төлеуден жалтарған бо­рышкерлерге ықпал ететін әдіс­тер бол­мады. Қазір жаңа заңнама бойынша бо­рыш­­кер алимент төлемеген жағ­дайда сот орындаушысы оның ең­бекақысы мен өзге де табыстарының 70 пайызын өндіре ала­ды. – Мемлекет пайдасына әкімшілік айыппұл өндіру туралы сот шешімдері мен өзге де мемлекеттік органдардың актілері орындалусыз қайтарылып жа­тады, оған не себеп? – Бұл санаттағы атқару құжаттары көп жағдайда заң талаптарына жауап бермейді. Мәселен, әкімшілік айыппұл салуға құ­зіретті мемлекеттік органдар хаттама тол­тыру кезінде құқық бұзушыға қатысты ақпаратты дұрыс толтырмайды. Көп жағ­дай­да мемлекеттік органдардың инспек­тор­лары айыппұл салу хаттамасында құ­қық бұзушының айтқан мекен-жайын көр­сетеді, алайда орындау барысында бо­рыш­керлердің ол мекен-жайларда тұрмайтын­дықтары анықталады. Әңгімелескен Александр ТАСБОЛАТОВ.