Бейсетай және 12 тағдыр...

Жуырда «Қазақфильм» АҚ түсір­ген «Бейсетай Дәуренбеков және 12 тағдыр» атты деректі фильмнің көр­се­тілімі болды. Алматы облысына қа­расты Іле-Балқаш аудандарындағы Аралтөбе ауылында болған бұл оқиға бүгінде көмескі тартқанымен, кезінде күллі Кеңес Одағын дүр сілкіндірген еді. Фильмде 1972 жылдың 18 жел­тоқ­санында Іле өзенінде суға кеткен 12 баланы құтқарып қалған Бейсетай Дәуренбековтің ерлігі баяндалады. Өзен­нің арғы бетіндегі интернатта оқи­тын 15 бала мінген қайық Іленің тап ортасына келгенде сеңге соғылып, ау­дарылады. Жағада балаларды мектеп­ке шығарып салып тұрған ата-аналары мен жақындары жылап, айлақты ба­сына көтергеннен басқа еш қайран қыла алмай тұрғанда, қарапайым ауыл адамы Бейсетай Дәуренбеков шала-шарпы шешінген қалпы мұз қата бастаған Ілеге секіріп кетеді. Ерлік ешқашан ескірмейді. Бірінің етегінен бірі тартып, ұйыққа сүйреп кеткен үш баланың өмірін су жұтты, ал қалған 12 бүлдіршінге өмір сыйлаған сол жүрек жұтқан жігіттің жанқиярлық ерлігін дәріптеген деректі фильм араға 44 жыл салып жарыққа шықты. Ешкім де ерлікті ер атану үшін іс­те­мей­ді. Ол табан астында жасалуы­мен бағалы. Көзсіз батырлықты жас­ау­ға бірінші жағдай мәжбүрлесе, екін­ші, адам бойына тәрбие сіңіретін, ұж­данмен келетін азаматтық мінез итер­мелейді. Қас-қағым сәтте шешім қабылдап, қыл үстінде тұрған тағдырға ара­ша тұру үшін ақыл да, күш те, бі­лек те емес, ең алдымен жүрек керек. Өз жақыны жағалауда санын сабалап, айғайға сүрең қосып, сүрлігіп жүр­генде, өзгенің баласы екенін де, өзі­не өлім қаупі төнетінін де ойлап жат­пастан ағыны қатты Ілеге секіріп, өз өмі­рін қатерге тігу – ержүрек батыр­дың ғана қолынан келетін іс. Бір қо­лы­на шоқпар, бір қолына қалқан ұс­тап, қас дұшпанына қасқая шапқан кеше­гі­нің батырынан көз алдында шырылдап, жас өмірін қия алмай жанталасып жат­қан балалардың өмірі үшін қанын ішіне тарт­қан қара суға қойып кеткен бейбіт күн­дегі Бейсетайдың ерлік ісінің қай же­рі кем? Режиссер Қайрат Қуанышбаевтың Бей­сетай батыр туралы фильм түсіріп, қо­ғамның назарын аударғысы келген мақсаты құптарлық. Фильм, бас кей­іп­кердің және ажал тырнағынан аман қалған балалардың, бүгінде жа­сы елуді еркін еңсерген жандардың сұх­батына құрылған. Олардың бәрі де Іленің үстінде болған өмір мен өлім арбасқан қырық жыл бұрынғы оқи­ғаны дәл­ бүгін болғандай еске алып, ауыл хал­қы бірауыздан батыр атандырған Бей­сетайдың ерлігін ес­керусіз қал­дыр­май, Үкімет тара­пынан ба­ға­ланып, нағыз батыр атанғанын, оған «Халық қаһарманы» атағы берілгенін қалайды. Бір сағаттық деректі фильмде Бейсетай ба­тыр­дың су түбіне батып бара жатқан ба­лаларды қалай құтқарғаны, оларды қайыққа қалай тиегені, қайықты жа­ға­лауға қалайша жүздіріп әкелгені ег­жей-тегжейлі баяндалады. Ерліктің бағасын арзан ұғымдар тұм­шалап, қаһармандық қасиет-мінез бол­­удан қашықтап бара жатқан кезеңде жа­сы 78-ге келген қарияның кешегі ерлігін жас ұрпаққа насихаттап, сол ер­ліктің себебін түсіндіруге тырысу, ба­тырға лайықты құрмет көрсетуге на­зар аудартқысы келген режиссер мұ­ра­тын қоғам болып құптайтын уақыт жет­ті. Өйткені, баланың отаншылдық се­зіміне «елді, жерді, адамды сүю керек» дейтін құрғақ айтыла салатын ас­қақ сөзден гөрі ең әуелі алақандай ауыл­да қоңырқай ғана өмір кешіп жат­қан қарапайым Дәуренбековтерді құрмет тұтуға үйрету, соның жарқын мысалын көрсету әлдеқайда сенімдірек әсер етеді. Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан» АЛМАТЫ