Фермерлік үрдісті қалай қалыптастырамыз?

Өмір бар жерде өзгерулер бар. «Елу жылда ел жаңа, жүз жылда қазан». Оның өзі тіршілік заңы. Өзгерістер ауыл шаруашылығында да, ауылдың өзінде де байқалуда. Бірақ, ол әлі біз күткендей дәрежеде емес. Оның да өзіндік себептері бар. Кезінде ауыл шаруашылығын реформалауда қателіктерге жол берілді. Елімізді азық-түлікпен қам­­тамасыз етушілерге несие алу­дың қиындығы көп болды. Өнімнің өзін­дік құны қымбат, бағасы арзан, өткізуі қиын сияқты тағы бас­қа себептері жетерлік. Тіпті, ке­рек десеңіз, сол себептердің қа­тарында «біздің ағайын жалқау, бой­күйездігі басым, шаруаға қы­ры жоқ» деген уәж айтып, кінә­лау­шылар да табылып жатты. Рас, кө­бінің істің көзін таба алмай, на­ры­қ­тық қатынастарға бейімделіп ке­туі қиын тиіп жатқаны шындық. Әйт­песе, біздің халық талантты, еңбекқор халық. Өнер, білім, әде­биет пен спортта танылып жатқаны тә­різ­ді, бұл саланы да жақсы игеріп әке­тері ақиқат. Ел тұрғындарын азық-түлікпен қам­тамасыз етіп жатқан адамдар ара­сынан шағын топтар құрып, жыл сайын шетелдерде, онда да «жығылсаң нардан жығыл» де­ген­дей, бізден көп алға озып кет­кендердің, оның ішінде ауыл ша­руа­шылығы жоғары дамыған ел­дерде атқарылып жатқан жұ­мыс­тарды көріп, танысып қай­туына мүмкіндік жасалып тұр­са, көп нәтижесі болар еді. АҚШ, Канада фермерлерінің ша­руа­шы­лықтары, Израильдегі ки­буц­илер, голландиялық гүл өсіру­ші­лер, немістердің деревнялары, Бол­­гарияның көкөніс алқаптары, Поль­­шаның жеміс баулары, Авс­т­ри­я­ның, Австралияның, Жа­­ңа Зеландияның қой ша­руа­­шы­лықтары, жапон, корей кү­ріш егістіктері секілді ауыл­ша­руа­шы­лық секторында көр­се­ту­ге дү­ние­ле­рі жетерлік елдер бар. Бір-екі м­ы­сал келтіріп ке­туге де болады. Жер көлемі біз­дің елдегі бір облыс ау­мағынан ас­пай­тын Нидерланд елін алайық. Голландықтардың гүл өсіруден аты шыққанын бәріміз бі­леміз. Алайда, бұл елдің ауыл­ша­­руашылық өнімдерін экспортқа шы­ғарудан әлемде екінші орын ала­тынынан көбіміз хабарсызбыз. Мұн­да тіпті, ауыл шаруашылығы ми­нистрлігі де жоқ екен. Немесе соң­ғы жылдары аграрлық секторы мықты дамып кеткен Польша мем­лекеті экспортқа жылына 25 млрд доллар көлемінде ауыл­шаруашылық өнімдерін шы­ға­руда. Ал ол негізінен шағын ша­руа­­шылықтар, жеке кәсіпкерлер кү­шімен жүзеге асуда. Сондай-ақ, шөл мен тастақты жерге бау, егін сал­­ған еңбекқор еврей халқы өнім­­д­ерін өздеріне де, өзгелерге де жет­­кізіп жатыр. Мұндай мы­сал­­­дарды көптеп келтіре беруге болады. Бірақ, мұның бәрі ша­руашылық жүргізіп жатқан адам­да­рымыздың сол дүниелерді өз кө­зімен көргеніндей болмай­ды. Сол себепті де олардың шет­ел­де­гі әріптестерінің жасап жат­қан жұмысын көріп қай­туы­на мүм­кіндік берген абзал. Ол үшін мем­лекет арнайы бағ­дар­ла­ма қа­был­дауы қажет. Оны Сыр­т­қы істер ми­нистрлігі, Ауыл ша­руа­­шы­лығы министрлігі, Кә­сіп­кер­лер палатасы секілді өзге де қ­ұ­ры­лым­дар бірлесіп атқаратын болады. Мұндай жобаны кем дегенде бес жылдай жүзеге асырған жөн. Одан кейінгі кезеңде жал­ғас­ты­рудың қажеттілігі бар ма, оны уа­қыт көрсетер. Мүмкін, әрі қарай кә­сіпкерлер мемлекет көмегіне сүй­ен­бей, жақсыны көрмек үшін өз күштерімен-ақ барып қайта бе­ре­тін болар. Енді мұндай шараларға қаржы керек екені белгілі. Қазір қаржы дағ­дарысының әсері әлі сезіліп тұр. Көптеген салаға қатысты қар­жы­лық қысқартулар болып өтті. Де­- г­ен­мен де, еліміздің болашағы үшін жүзеге асырылып жатқан жоба­лар, мем­лекетттік бағдарламалар же­тер­лік. Қырқына шыдағанда қырық бі­ріне неге шыдамасқа. Бір жылда 200-300-дей қарапайым еңбек адам­дарының шетелде болып қай­туын ұйымдастырып тұруға сон­шалықты мол қаржы кете қой­мас. Ауыл шаруашылығын аралаған адамға қымбат қонақ үй, қымбат ресторан керек емес. Жоғарыда келтіргендей, үйінде болған бір-екі адамның кейбір шы­ғындарын фермердің өзі-ақ көте­ріп алуы мүмкін. Кім біледі, сол фермердің қонағына ықыласы ауып, таныстығы достыққа ұла­сып, еліне қайтқаннан кейін де ша­руашылығын жүргізуге одан әрі көмегін жалғастырып жатуы да ықтимал. Тұрмыс әдемілігіне не жет­сін. Осы орайда, тағы бір ой ма­за­­лайды. Еуропа елдерін айт­па­­ған­да, көршіміз Ресейде үй ша­руа­шылығын жүргізуге қажетті ақыл-кеңес қосатын түрлі-түсті бе­зен­дірілген «Сад и огород», «Мой пре­красный сад», «Ваши 6 соток», «Хо­зяйство» сияқты журналдар, ба­с­ылымдар көптеп шығады. Қа­зір интернет дамыған заман. Бү­гін­де аталған басылымдардың ин­тернеттік нұсқасы белең алып келеді. Міне, осыған ұқсас журнал және сайттардың қазақ тілінде де пай­да болуына ынталандырулар, тиіс­ті қолдау мен жеңілдіктер көр­сетілсе дейсің. Осының бәрі – ауыл мәдениетінің ар­ту­ына, ауыл келбетінің жақ­са­руы­на қарлығаштың қанатымен су сепкендей көмегі бола ма де­ген тілектен туып отырған пікір­лер. Үнем­шілдік, ұқыптылық, жина­қы­­лық, еңбекққорлық жағынан біз­дің ағайынның басқалардан кем бол­мағанын, сонымен бірге әрбір үй отбасылық бюджетін байыта түс­к­енін қалағандықтан осындай ой­ларды ортаға салуға тура келіп отыр. Қажет деп табатын тұстары б­о­лып қалар. Ыдырыс ТӘЖІҰЛЫ, журналист ҚЫЗЫЛОРДА