Ұл-қыздарымыз кіндік шешелерін өздерінің екінші туған аналарындай құрметтейді. Құрсақтағы қызыл шақа кіндіктен нәр алады. Халқымызда кіндіктен ажырамау хақындағы тәмсілдер де жетерлік. Осыдан келіп туған ел мен жерге кіндігімен байлану ұғымы туған. Бұл – адамның өз Отанына деген ұлы махаббаттын, елжандылығының бекем-беріктігін бейнелесе керек. «Ат айналып қазығын табады» деген нақыл да, сайып келгенде, азаматтың кіндіктен кетпейтінін, кіндікті теппейтінін, өз жұртынан ешқашан жатсынып жерімейтінін айтады. Туған кіндіктен жерісе, құрыған жері де сол болмақ.
Ал енді тақырыптың төбесіне қойған «шеңбер» сөзінің осы арадағы мәнісіне келейік. Шеңбер − біздің айналамыз, қоршаған ортамыз. Үлкен өреден алып қарағанда, әсіресе, қазіргі жаһандану заманында шеңберді әлемдік орта, басқа мәдениеттер деп білеміз. Әр халық өзінің рухани кіндігінен тамыр тартып, басқа ұлттардың да әлемдік деңгейдегі биік мәдениетінен үлгі ала отырып, жалпыадамзаттық өркениет дариясына құяды. Мысалы, қазақтың киіз үйі мен күйі ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мәдени мұралар тізбесіне енді. Ал енді мына ғажапты қараңыз. Бұрын Қазақстанда болған бір еврей азаматы сонау Австралиядағы ұзақ экспедициялық сапарда, бір аралда ондаған қазақы киіз үйлерден құралған тұтас бір ауылды қондырып тастапты. Қанша уақыт осы киіз үйлерде тұрып, жұмыс істеп жатыр. Өйткені, қазақ үйлері мұндай тұрмысқа ыңғайлы. Сөйтіп, қазақтың да материалдық мұрасы өз кезегінде әлем халықтарының игілігіне айналуда.
Бұл арада біздің айтпағымыз сол, қазіргі заманда шекара жауып отыра алмайсың. Сондықтан, өскелең ұрпақ басқа халық, басқа ел, басқа мәдениеттермен диалог өнерін меңгеруі керек. Міне, сол кезде өз елінің салт-дәстүрі мен ұлттық құндылықтары оның табан тірейтін тиянағы болып, туған халқының кіндігінен нәрленіп отырғаны абзал. Ана бір жылы Түркияға барғанымызда ондағы оқу саласының «Батыстан керектісін алайық, бірақ өз мәдениетімізді алға шығарайық» деген қағидаға үйлестіріле жүргізіліп, тіптен мектептердегі, университеттердегі білім мен тәрбие соған сай беріліп жатқанын көріп, көкейге түйіп қайтқанбыз.
Сондағы ұққанымыз, мұның мәнісі, циркуль сияқты, түрік ұрпағының, түрік тұрпатты рухтың бір аяғы өз елінде нық басып тұруы, ал екіншісі әлемнің түкпір-түкпірінде жүруі тиіс деген сөз. Осы сипаттас ой-пайымдар Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Ұлы Дала ұлағаттары» атты кітабында жеріне жеткізе айтылған. Қазақ ұланы да әлемнің барлық өнер-білімін меңгерсін, жеті жұрттың тілін білсін, айналадағы шеңберді шарлап танысын, бірақ өз кіндігінен ажырамасын, өз тамырынан қол үзбесін дейді. Рухани кіндік, тілдік һәм ділдік тамыр. Біздің де кіндік пен шеңбер деп қайта-қайта шегелеп айтып отырғанымыз осы.
Қазақтың халық әні «Дайдидаумен», ұлттық және жаһандық ән мәдениетін терең меңгеруі арқылы Қытайдағы аса мәртебелі әлемдік конкурста топ жарып баршамызды қуандырған Димаш Құдайберген болмысынан ұлт кіндігіне байланудың, әлемдік шеңберді айналудың әдемі үлгісін көргендейміз. Ұлттық тәрбиенің, үлкен өнерге ұмтылыстың жемісі. Біздіңше, бостан Қазақстанның балалары балабақшада, мектепте тәрбие мен білім алған кезде ана тілінің уызына қанып, салт-дәстүріміздің салиқаларын санасына сіңіріп, өткен тарихымыздың тарауларын көкейлеріне тоқып, қазақтың ертегілері мен батырлар жырларына дейін жаттап өсулері керек. Рухани кіндік деген осы. Көп жерлерде, көптеген мектептерде осылай болып жатыр. Тәуелсіздік жылдарында туған қаншама жас өскін, балдырған ұрпақ осы ұлттық рух қайнарынан сусындап өсіп, үлкен өмірге қадам басып жатыр.
«Болашақ» бағдарламасы бойынша шетелде білім алып жатқан ұл-қыздарымыз негізінен дарынды, қабілетті жастар. Ана тілін, ұлттық дәстүрді жете білетіндері де аз емес. Бірақ солардың арасында мәңгүрттікке бейімдері, қазақи кіндіктен бесіктен белі шықпай жатып ажырап қалғандары, басқа елде «сұлтан» болуды көксеп жүргендері де жетіп-артылады. Бұл да бір ойланарлық жай.
Қазақ елінің адами капиталы ұлт болмысына, ұлт мәдениеті мен рухына, тарихы мен тіліне, дәстүрі мен діліне кіндігімен байланған, әлемдік өркениет орбитасының шеңберінде айналған білімді де тәрбиелі жастар қатарынан толығуы – елдік мұрат, нысаналы мақсат.
Қорғанбек Аманжол,
«Егемен Қазақстан»
