Енді Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінде қандай жұмыстар атқарып үлгерді және еліміздің мүшелікке қатысты келешек мақсаттары қандай? – деген сұрақтар төңірегінде өз ойымызды жеткізіп көрсек.
Қазақстан 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап, Кеңестің толық құқылы мүшесі ретінде әлемнің ең көкейкесті қауіпсіздік мәселелерін шешуге қатысып келеді. Негізінен, БҰҰ Жарғысының 24-бабына сәйкес, Қауіпсіздік Кеңесіне халықаралық қауіпсіздік пен бейбітшілікті ұстап тұру басты міндет ретінде жүктелген. БҰҰ-ның басты «алты органының» қатарынан табылатын ҚК мүшелігінде 15 мемлекет болса, соның 10-ы дауыс беру арқылы сайланады.
Қазіргі БҰҰ құрамындағы 193 мүше мемлекеттің басым дауысын алған Қазақстан үшін бұл үлкен жетістік. Өйткені, тәуелсіздігін алғаннан бергі уақытта еліміз әлемде бейбітшілік пен қауіпсіздікті орнықтыру бағытында көптеген ұсыныстар берді. Бұл ұсыныстар халықаралық қоғамдастық тарапынан қолдауға ие болып келеді. Енді БҰҰ ҚК-нің тұрақты емес мүшесі ретінде Қазақстанның өзі маңызды мәселелерді күн тәртібінде талқылауға ұсына алады. Әсіресе, бұрын Еуразия кеңістігіндегі және Орталық Азиядағы өткір деген мәселелер сырт қалып жатса, енді еліміздің бастамасымен назарға алынатын болады.
Айта кеткен жөн, өз өңіріміз – Орталық Азияға қатысты ҚК-нің арнайы қарары дайындалуда. Бұл қарар, яғни Қауіпсіздік Кеңесінің шешімі дүниежүзілік қоғамдастықтың назарын осы аумаққа аударып, Орталық Азияның қауіпсіздігі мен тұрақтылығына жағымды әсер етпек. Қарардың қабылдануы Қазақстанның ҚК-де төрағалық ететін кезең барысында көзделіп отыр. Қауіпсіздік Кеңесінде төрағалық ауыспалы болғандықтан, алфавит бойынша 1 ай сайын ауысып отырады. Қазақстан Қауіпсіздік Кеңесінде 2018 жылғы қаңтар айында төрағалық ететін болады.
ҚК қарарларына келетін болсақ, әрбір қарарға қатысты Кеңестің құрамында бөлек комитет ұйымдастырылып, тиісті ресурстар бөлініп, бақылау жүйесі құрылады. Нақты айтқанда, ҚК шешімдері тек қағаз бетінде қалмай, толығымен іске асу үшін жағдай жасалады.
Қазақстан осындай комитеттердің үшеуіне басшылық етеді: еліміз «ислам мемлекетіне» (Қазақстанда тыйым салынған) қарсы күрес, Ауғанстанды қалпына келтіру және Сомали/Эритреядағы жағдай жөндеріндегі комитеттерге төраға болып сайланды. Бұл – үлкен жауапкершілік және отандық дипломаттардан ерекше біліктілікті талап етеді. Сонымен қатар, Қазақстанның тәжірибесін ескере отырып, Қауіпсіздік Кеңесіндегі әріптестеріміз еліміздің өкілдерін Солтүстік Корея мен Иранның ядролық бағдарламаларына қатысты арнайы комитеттердің жиындарына да жиі шақырады.
Әрине, бүгінгі күні барлық ҚК мүшелерінің алдында тұрған ең үлкен сын-қатер – Сириядағы қақтығыс. Бұл мемлекетте орын алған жағдай бірнеше жыл бойы күллі әлемнің алаңдаушылығын туғызып келеді және жақын арада осы елдегі қауіп-қатерлердің одан әрі өсуі әбден мүмкін. Кеңестің тұрақты мүшелері арасында да Сирияға қатысты бірлік жоқ. Сондықтан, Қауіпсіздік Кеңесіне тұңғыш рет қосылған Қазақстанның дипломатиясына айтарлықтай міндет жүктеліп отыр.
Қазақстан Сирияға қатысты бейбітшілік келіссөздерді бірнеше рет Астанада өткізіп, осы үдеріске өзіндік жағымды үлесін қосып отыр. Әлемде «Астана процесі» атымен танылған, елордамыздағы келіссөздер уақытша атыс пен қантөгісті тоқтату туралы уағдаластықтарды рәсімдеуге көмектесті. Астанадағы кездесулерді ашқан Қазақстан Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов: «Сирия халқы күткен ілгерілеушілікке қол жеткізу мақсатында бұл мүмкіндікті пайдалануға тиіспіз. Қазақстан Президенті мен халқы осы игілікті мақсатқа толықтай атсалысады. Бұл кездесулердің сириялық дағдарысты шешуге жылт еткен сәуле түсіретініне үміт артамыз», – деді.
Ал Қазақстанның екі жыл бойы атқаратын БҰҰ ҚК тұрақты емес мүшесі ретіндегі жұмысының басымдықтарын сараптап көретін болсақ, олар Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қауіпсіз, әділ және өркендеген әлем құру үшін жаһандық әріптестікті нығайтуға қазақстандық тұжырымдамалық көзқарас» деген арнайы саяси Үндеуінде бекітілген. Бұл саяси Үндеу 2017 жылғы 10 қаңтарда ҚК отырысында оқылып, Қауіпсіздік Кеңесінің ресми құжаты ретінде тіркелген.
Президент Н.Назарбаев ұсынған басымдықтар қатарында ядролық қарусыз әлем құру, жаһандық соғыс қатерін болдырмау, Ауғанстандағы бейбітшілікке ықпалдасу, Орталық Азияда бейбітшіліктің өңірлік аймағын қалыптастыру, БҰҰ қамқорлығымен жаһандық лаңкестікке қарсы коалиция құру, Африканың бейбіт дамуына жәрдемдесу, БҰҰ-ның Орнықты даму мақсаттарын, бейбітшілік, қауіпсіздік және даму арасындағы ажырамас байланысты ілгерілету, БҰҰ-ны ХХІ ғасыр талаптарына бейімдеу және жаһандық проблемаларды шешу үшін ұжымдық саяси ерікті нығайту мақсатында мемлекеттер мен үкіметтер басшылары деңгейінде ҚК-ге мүше мемлекеттердің тұрақты кездесулер тетігін келісу сияқты мәселелер бар.
Елбасының Үндеуінде айтылғандай, «Қазақстан Кеңесте барлық мүше елдермен аталған басым бағыттар бойынша ашық, әділ және саяси жағдаятсыз, жауапты, салмақты және сындарлы түрде жұмыс істеуге ниетті». Осыған орай, құжатта «Қазақстанның маңызды мақсатқа – ХХІ ғасырда әлемді қауіпсіз, әділ және гүлденген әлемге айналдыру мақсатына қол жеткізу жөніндегі өз бастамаларына әріптестерінің тарапынан қолдау көрсетілетіндігіне сенім білдіретіндігі» айтылады.
Жоғарыда аталғандарды жинақтайтын болсақ, екі жылдық халықаралық белді де беделді ұйымдағы мүшелігіміз жаһандық деңгейдегі іс-әрекеттерге араласуымыз жаңа серпін қосатын болады. Бұл – еліміз үшін үлкен мәртебе және тарихи міндет. Қазақстан осы міндетті лайықты түрде орындауға дайын деп айтсақ, қателеспейміз.
Жанболат ҮСЕНОВ,
Еуразиялық кеңестің халықаралық қатынастар жөніндегі директоры
