Қазақ сахна өнерінің қара шаңырағы – М.Әуезов атындағы академиялық драма театры ұлттық өнеріміздің «жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар шыққан» дүлдүлдерінің құт мекені. Мұнда шашасына шаң жұқтырмаған сахна өнерінің небір саңлақтары өз шығармашылығымен ұлт театрының тарихына есімдерін алтын әріптермен жазып кетті. Театр үйінің іргетасын қалаушы Ж.Шанин, С.Қожамқұлов, Қ.Қуанышбаев, Е.Өмірзақов, Қ.Бадыров, Қ.Жандарбеков, К.Байсейітова, Қ.Байсейітов, Ш.Жиенқұлова, т.б. сахна шеберлерінің көші келесі кезеңдерде де суалған емес. «Ел іші өнер кеніші» деген қанатты сөздің растығын келесі кезеңдердегі театр сахнасына шығып, артына ұмытылмастай образдар галереясын тастаған тұлпарлар шабысынан байқауға болады. Олар бірінен-екіншісі озған К.Қармысов, Н.Жантөрин, Ә.Молдабеков, Ф.Шәріпова, М.Сүртібаев, С.Майқанова, Б.Римова, Ш.Жандарбекова, С.Телғараев, Е.Жайсаңбаев, Р.Әуезбаева, Ғ.Сүлейменов, Ж.Медетбаев, А.Әшімов, С.Оразбаев, Қ.Тастанбеков, Ә.Боранбаев, Ә.Кенжеев, Т.Жаманқұлов, Б.Жанғалиева, Ш.Ахметова, У.Сұлтанғазин, Г.Әспетова, Т.Мейрамов және тағы да басқа өнер иелері сан қырынан жарқырай көрінген кездер болатын. Сол таланттар шоғырының ішінде өзіндік жолымен, сахналық кейіпкер сомдау шеберлігімен, алуан тағдырлы образдар галереясымен, артындағы халқы айта жүрерліктей із тастап, жарқырай көрінген талантты актер Ыдырыс Ноғайбаев есімі ерекше аталады.
Ы.Ноғайбаев 1931 жылы 15 мамырда Алматы облысы Іле ауданы, Талғар қаласында дүниеге келді. Жастайынан көп қиыншылықтар көріп ержеткен Ыдырыс жетімдіктің ащы дәмін де ерте тартқандығы болса керек, анасы Гүлсімге деген құрметі өле-өлгенше ерекше болған. Ол жайлы актердің жары Ф.Шәріпова: «Ыдырыс анасын өте жақсы көрді. Жесірлік пен жетімдіктің қасіретін бірге тартқандықтан ба, әйтеуір анасын қатты құрмет тұтатын. Біз шаңырақ көтерген соң ең алдымен мені апарған жері – анасының қабірінің басы. Мейрам сайын сонда баруды парыз көретін едік, әсіресе, гастрольге барарда арнайы барып қоштасып кететінбіз» (Фарида Шәріпова. Әйгілі адамдар сериясы. Алматы: «Өнер», 2006) – дейді. Жастайынан зердесі халқымыздың қымбат қазынасы – ән-күйі мен салт-дәстүрінен суарылып өскен ол, ер жете келе өзінің болашақ кәсібіне барар жолды таңдап, осы бағытта талмай еңбектенеді. 1946 жылы он бес жасында Алматы көркемөнер училищесіне түсіп, оқып бітірді.
Қазақ театрының тарихында Кеңес елінің орталық оқу орнында қажетті мамандарды дайындау ісі бірнеше мәрте іске асырылды. Алғашқы Мәскеу, Ленинград қалаларындағы театр институттары мен консерваториясы жанынан ашылған қазақ студияларының жұмысының нәтижесінде театрларымыз талантты, кәсіби білім алған жастардан тұратын жаңа толқын актерлермен толықты. 1938 жылы Ленинградтағы театр училищесінде оқып бітірген қазақ жастары Ф.Шиллердің «Зұлымдық пен махаббат», К.Гольдонидің «Екі мырзаға бір қызметші», А.Островскийдің «Жалынды жүрек» спектакльдерін Шымкент, Алматы театрларының сахнасына, ал Мәскеуде А.Луначарский атындағы ГИТИС жанындағы қазақ студиясының оқушылары М.Горькийдің «Васса Железнова», О.Бальзактың «Памело Жиросы», К.Гольдонидің «Екі мырзаға бір қызметші», Ж.Мольердің «Скапеннің айласы» секілді орыс және шетел драматургтерінің туындыларын орыс режиссер-педагогтарының қоюында қазақ көрермендеріне ұсынған болатын. Бұл қазақ жастарының сол кезде орыс театр өнерінің танымал қайраткерлерінен оқып үйренген тамаша қойылымдармен өсіп жетілу жолындағы мектебі болатын.
Ал Отан соғысы аяқталғаннан кейінгі елуінші жылдар басында білім алуға жіберілген қазақ студиясы Мәскеудің А.Луначарский атындағы театр өнері институтында И.Раевский мен Н.Плотниковтың көркемдік жетекшілігінде оқыды. Ы.Ноғайбаев оқыған бұл топ 1954 жылы оқу бітіруші курстың дипломдық спектакліне М.Горькийдің «Егорь Булычев және басқалар» және «Тоғышарлар» пьесаларын алған. Бұл қойылымдарда жас актер Ыдырыс басты кейіпкерлер Егорь Булычев пен Тетерев секілді ішкі әлемі күрделі қайшылықтармен өрілген спектакльдің орталық кейіпкерлерін сомдады. Орындаушы актердің сырт келбетінің келістілігі, саңқылдаған ашық дауысы, көрермен жүрегіне жол таба алатын шынайы келбеті мен орындаушылық қолтаңбасы тұтас көңіл-күйді көрсете алуымен көрермендер мен театр мамандарының назарына бірден іліккен болатын.
Театрда Ыдырыс ұлттық сахнаға елеулі құбылыс болып енген режиссер Ә.Мәмбетовпен өмірінің аяғына дейін бірге жұмыс істеді. Осы режиссердің Одақ көлеміне танымал болған кезеңдік спектакльдерінде актер өзінің репертуарлық қоржынына түскен маңызды деген жұмыстарымен көріне алды. Қарап отырсаң, Ы.Ноғайбаевтың театр сахнасында орындаған рөлдерінің қатары қомақты. Шығармашылық табысы болып саналатын актердің негізгі образдары қатарына қазақ драматургиясының алыбы М.Әуезовтың «Айман-Шолпанынан» – Көтібар, «Еңлік-Кебегінен» – Есен, «Қара Қыпшақ Қобландысынан» – Қобыланды, «Абайынан» – Абай, Ғ.Мүсіреповтың «Қозы Көрпеш – Баян сұлуынан» – Қарабай, «Ақан сері – Ақтоқтысынан» – Балуан, Ә.Тәжібаевтың «Майрасынан» – Александр, Ә.Нұрпейісовтің «Қан мен тер» романы негізінде қойылған сахналық қойылымда Қален, Қ.Мұхамеджановтың «Жат еліндесінен» – Құрбан, Ш.Айтматовтың «Ақ кемесінен» Оразқұл, «Ана – Жер-анада» – Сыбанқұл т.б. образдары. Мұндай сүбелі рөлдерді сахнаға алып шығу актер үшін тынымсыз ізденіспен келетіні әркімге аян.
Ы.Ноғайбаев театрға келген кезінде қазақ сахнасының талантты аға буын өкілдері толық құрамда театрда, жаңадан қалыптаса бастаған кинода өнімді еңбек етіп жатқан болатын. Сол жұлдызды топ арасынан оқу бітіріп келген жас актердің өз орнын табуы әрине, сол тынымсыз ізденістің арқасы десек, жаңылмаған болар едік.
Оның академиялық драма театры сахнасындағы алғашқы жұмыстарының бірі Назым Хикметтің «Фархад – Шырын» спектакліндегі Фархад образы болды. Режиссер М.Гольдблат қойған бұл спектакль ұзақ уақыт бойы репертуарда жүрген қойылымдардың бірі. Осы рөлде қатар өнер көрсеткен талантты актер Н.Жантөриннің жұмысымен Ы.Ноғайбаевты салыстыра келе театр зерттеушісі, өнертану докторы Б.Құндақбайұлы «Самғау» атты мақаласында: «Екі актердің орындауында да өзіндік ерекшелік, актерлік даралық айқын сезіледі. Ы.Ноғайбаевтың қаһарманы қызуқанды, қимылы ширақ, көздеген мақсатына жетуде қиындықтан мойымайтын, кесек тұлғалы жан болып бейнеленген. ...Ы.Ноғайбаев ой-тұжырымында Фархад жігері жалын атқан романтикалық қаһарманға тән кесек қимыл, еркін әрекетке бейім» деп жазған екен. Актер театрдағы алғашқы осы жұмысынан бастап өзіндік келбеті бар, тұлға боларлық образдарды есте қаларлықтай жарқын һәм нанымды беруге күш салады. Сахна саңлағы, біртуар талантты актер Н.Жантөриннің Ы.Ноғайбаевпен иін тірестіре қатар ойнаған осы бір рөлінен басталатын шығармашылық ғұмыр осындай ірі белестерден асып жалғаса береді.
Иә, актердің шығармашылық ғұмырында театртанушы мамандар ол жасаған образдар жайлы оған дейінгі, кейінгі толқын актерлер шығармашылығымен салыстырулар жасап отырары хақ. Ол үшін әрине, өнерпаздың айналасында алуан-алуан жүйріктерден құралған таланттар шоғырының көп болуы және актердің өзінің де әр түрлі ой-пікір тудыратын салмақты рөлдерді жиі сахнаға алып шығуы қажет. Олай болса, сахнаға режиссер Ә.Мәмбетов қойған М.Әуезовтің трагедиясынан ұлы Абай бейнесін театр тарихында екінші мәрте, арада жиырма жылдан аса уақыт өткенде Ы.Ноғайбаевтың шығаруы, қазақ сахнасының абызы атанған Қаллеки сомдаған Абайын алдыға тарта отырып салыстырулар жасауға алып келуі заңдылық болатын. Әрине, жас режиссердің қазақ сахнасына алып келген соны эстетикасы, трагедия табиғатына жаңаша көзқараспен келуі, қойылым формасын басқаша қарастыруға алып келді. «...сахнаға қайта шыққан «Абай» спектаклі ұлы ақын туралы бұрынғы спектакльдерден мүлде өзгеше болды. ...Этнографиялық дәлдікті сақтаудан гөрі, шығарманың философиялық мазмұнын, геройларының трагедиялық тағдырын ашуды басты мақсат етіп ұстады» – деп жазады осы спектакльді көзімен көрген Б.Құндақбайұлы. Әрине, актерге образ жасау жолында даңғыл жолдың болмасы белгілі. Ол қазақтың сөз зергері М.Әуезов сынды шебердің қаламынан шыққан туынды болғасын жұмыстың жауапкершілігі де одан әрі күрделілене түспек. Театр сыншылары Қ.Қуандықов, Б.Құндақбаев пен Ә.Сығай осындай күрделі материалды отызға жаңа толған Ы.Ноғайбаевтың көрермен талқысына ұсынуында кемшіліксіз болмауын баса айта отырып, актер сахнада ойнаған жиырма жылда жан-жақты ысылып, басы артық болып саналған тұстарды актердің ой елегінен өткізіп, толықтырып, қайта қарағанын айтады. Осындай тынымсыз еңбектің арқасында рөл тоқтаусыз жетіліп, ұшталып, өсу үстінде болды.
Немесе қазақ сахнасында соғыс кезінде мәскеулік режиссерлер Пыжова мен Бибиков сәтті қойған У.Шекспирдің «Асауға тұсау» комедиясындағы Петруччио рөлі қазақтың есімі аңызға айналған актері Шәкен Аймановтың театрдан қол үзіп, киностудияға толығымен кеткенге дейінгі тамаша жұмыстарының бірі. Осындай орны бар спектакльдің жұлдызды орындаушысына салмақ салатын рөлді Шәкен ағасының көзі тірісінде батасын алып, рөлге кіріскен актер де Ы.Ноғайбаев болатын. Актердің театрдағы кезекті бұл жұмысы да Ш.Аймановтай дара талант иесінің ойынына көзі үйренген кәнігі театр көрермендері мен мамандарының қатал сүзгісінен өтті. Соған қарамастан сахналық рөлдің сапалық өсу жолы мен даму тенденциясы ылғи дамып, өрлеп отыруы спектакльдің жаңа тынысын ашып, ғұмырының ұзаруына да сеп болды.
Актер сахнада орыс және әлемдік репертуардан аударылған пьесалар бойынша да елеулі образдар галереясын жасады. Өзге ұлттың өмір салты мен психологиясын, өзіндік қайталанбас ерекшеліктерін терең зерттеп, барынша ашып көрсетуге қажетті ізденістер жасау жолдары, образды нанымды сомдаудың алғышарты студенттік кезден қалыптасқан дағдылар болатын. Оқу-жаттығу қойылымдары мен дипломдық жұмыстарынан жинақталған тәжірибе мұндай жұмыс барысында жақсы көмектескендігі мәлім. Ол орындаған Э.Раннеттің «Адасқан ұлынан» Март Туйск, О.Иоселианидің «Арбаң аман болсынынан» Агабо, А.Каплердің «Ленин 1918 жылынан» М.Горький, У.Шекспирдің «Асауға – тұсауы» мен «Отеллосынан» Петруччио мен Отелло, Лопе де Веганың «Шөп қорыған итінен» Теодоро, В.Дельмардың «Өкінішті өмірінен» Барклей, А.Чеховтың «Сүйікті менің ағатайымынан» Астров т.б. образдар әлемінің әрқайсысы өзіндік салмақ жүгімен орындаушының шеберлік қырларын танытатын, бастысы актердің орындаушылық көп қырлы ізденістерін ашып көрсете алатын елеулі шығармашылық жұмыстар болатын.
Қазақ кино өнері кеңестік ресми құжаттар бойынша 1938 жылы орыс кинематографистерінің көмегімен түсірілген «Амангелді» фильмінен басталғанымен, ұлттық мамандардың кино туындау процесіне кеңінен тартылуы соғыстан кейінгі жылдар еншісінде. Соғыс кезінде Алматыға шоғырланған орталық киностудиялар жаудың беті кері қайтқаннан кейін өздерінің негізгі тұрағы Мәскеу мен Ленинград қалаларына қайта оралды. Алматыға келген кино мамандары мен техникалық жабдықтардың бір бөлігі негізінде пайда болған Қазақфильм студиясы өз бетінше ұлттық кино мамандарымен қазақ киносын түсіру ісін қолға ала бастады. Ы.Ноғайбаевтай келбетті, тұлғалы актердің Алматыға келгеннен кейін кино мамандарының көзіне бірден ілінуі заңдылық болатын. Міне, соғыстан кейінгі жылдарда түсірілген кино картиналар қатарында белгілі жазушы Сәбит Мұқановтың «Ботагөз» романы негізінде жасалған картинасының салмақты кейіпкері Амантай рөліне жас актер Ыдырыс тартылды. Жас та болса елінің қамқор ағасы боларлық толымды бейне сомдаған Ы.Ноғайбаевтың Амантайы қазақ көрермендерінің есінде қарапайым халықтың басшысы, ақылшы ағасы, досы ретінде жатталынып қалды. Актер 1955 жылдан бастап «Бұл Шұғылада болған еді» (1955), «Біз осында тұрамыз» (1956), «Мазасыз көктем» (1956), «Ботагөз» (1957), «Өмір соқпақтары» (1965), «Шыңдағы шынар» (1965), Қырғызфильм туындысы «Асу» (1965), «Қилы кезең» (1966), «Менің арманым» (1966), «Қан мен тер» (1976), «Қыз Жібек» (1970), «Нанның дәмі» (1979), «Жаушы» (1980), Қырғызфильм туындысы «Толқындар жағада өледі» (1986), «Қала қалқаны», «Теңізде жүргендер үшін» т.б. кинофильмдерде әр алуан мінездер мен характерлер жиынтығынан тұратын жиырмадан астам образдарды сомдады. Оның кейіпкерлері қарапайым шаруа, жұмысшы, колхоз басшысы, қоғамдық қайраткер, тарихи батыр және т.б. болып келгенімен, бастысы өзіндік адами келбеті, қайталанбас мінез-құлқымен ерекшеленетін, өмірдің өзінен ойып алынған бейнелер болып шыққанын баса айту керек. Әр кейіпкердің сол тарихи-қоғамдық ортасы ұсынған шеңберінен шықпай психологиялық дәлдік пен эпикалық кеңдік, романтикалық жалын мен тұрмыстық дәлдікті көркемдік биік үлгіде бере білген актер Ыдырыс Ноғайбаевтың кинода жасаған бейнелері қазақ-қырғыз киносының алтын қорына енген қымбат мұраларымыз.
Ы.Ноғайбаев есімінің ерекше аталатын, бүгінгі ұрпақ есінде қалар тағы бір қыры өзінің кәсібіне келер ұрпақты баулып, артында із қалдыруы. Театр актерлерін тәрбиелеу, оларға алдыңғы ұстаздардан алған тәлім-тәрбиені, сахнаның құпиясын мұра етіп тастап кету үлкен жауапкершілік пен талмай еңбектенуді қажет етеді. Ы.Ноғайбаев өзінің сахнадағы, кинодағы шығармашылық жұмыстарымен бірге өзінің оқыған-тоқығанын талантты жастар бойына дарытуға, экран мен сахнада образдың шынайы келбетін ашу, оның туындау жолымен бөлісуге құштар болатын. 1970 жылдан бастап ұстаздықпен айналысқан ол қазіргі Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы жанындағы актерлер дайындайтын курсқа, кейін Алматы Театр және көркемсурет институтында (қазіргі Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы) сабақ берді. 1984 жылы профессор атағын алды. Актерлік курсты өмірдегі һәм өнердегі серігі қазақ сахнасының аса талантты актрисасы, КСРО халық әртісі Ф.Шәріповамен бірге қабылдап, оларды бітіріп шыққанша өздерінің туған балаларынан кем көрмей әке орнына әке, шеше орнына шешесі болып қанаттандырғандары өз алдына бір әңгіме.
Академиялық драма театрының сахнасында, кино экранда жасаған жұмыстарын күнде көріп жүрген «жұлдызды жұптың» шәкірті болып, ертеңгі күні халық алдына шығудың өзі де жастарға салмақ жүгін аямай артар еді. Екі бірдей халық әртісінің алдын көрген студенттердің бірі Е.Жуасбек «Жұмбақ тұлға» атты еске алуында: «Көрген спектакльден осындай әсермен ертеңіне сабаққа келетін біздер үшін қарапайым ұстаздың әр әрекеті, дәрісі, тіпті сөзі тағы бір спектакль сияқты болушы еді. Қайта-қайта жасалынатын әр көрініс үстінде қолымыздан келмейтінді ұстаздарымыздың «үлгісінде» жасай салғымыз келіп тұратын біздерді Ыдырыс аға да, Фарида апай да «сындыруға» тырысатын. Сол кезде өздері істегенді біздің қолымыздан келмейді дейді ме екен деп өкпелейтін сәттер де болатын. Уақыт өте келе кешегі күнге зер салсақ, ұстаздарымыз біздің екінші Ыдырыс, екінші Фарида бола алмайтынымыздың заңдылық екенін біліп, өнердегі, сахнадағы, әрбіріміз жасауымыз мүмкін кейіпкерлеріміздегі өз жұмбағымызды тудыру үшін сындырғысы келген екен ғой деп түсінеміз» – деп толғанады. Бүгінде республикамыздың түкпір-түкпіріндегі елуден астам театрларда еңбек етіп жатқан шәкірттері профессорлар Ы.Ноғайбаев пен Ф.Шәріпованы өздерінің тәлімгер ұстаздары ретінде зор ілтипатпен еске алады.
Халқымыз әйел-ананың қоғам өміріндегі рөлін өте жоғары санаған. Неге десеңіз, отбасы жылуы, шаңырақтың түтінінің түзу шығуы көп жағдайда әйелдің ақыл-парасатына байланысты жай. Айтса айтқандай сахна саңлағы Ыдырыстың ел аузына ілініп, талантымен халқына танылуына, бойындағы барлық өнерін сарқа сахна мен экран арқылы халқына беруіне, ұстаздық етіп шәкірттер баулуына жиырма сегіз жыл бірге домбыраның қос ішегіндей қатар тартылып ғұмыр кешкен жары, әріптесі, сахнадағы партнері, қазақтың біртуар талантты қызы Фарида Шәріпованың орны ерекше. Олар өнер мен өмірдің ара жігінде ажырамастай болып байланысқан. Тағдыр оларға бас айналдырар шығармашылық жеңістер мен биіктерді, өмірдің өзекті өртегендей ащысы мен тұщыны, салмақ салған ауырлықтар мен өкініштерді де қатар көруге жазған еді. Өзекті өртегендей етіп арамыздан кеткеніне көп бола қоймаған Ф.Шәріпова жан-жары Ыдырыс жайлы толғанғанда ой-пікірінде ерекше ыстық сезім иірімдері байқалатын. Ол «Ыдырыс мен үшін үлкен қамқор әрі арқа сүйер тірегім, панам болды. Алғаш театрға келгенде жас актерге үлкен қамқорлық керек. Балауса таланттың өсуіне қорғаныш керек. Сол қорғансыз, әлсіз кезімде маған сүйеніш болған Ыдырыстың арқасында мен өсу жолында өзіме келген қиындықтарды мойымай көтердім. Ыдырыстың арқасында ерке өстім, еркін өстім. Үлкен спектакльдерді дайындап жүрген кезімде бар салмақты өзіне алатын....» дей келе – «Біз екеу едік. Егіз едік. Мәңгі ажыраспайтындай болып көріндік. Данияр – Жәмила болып қосылып, Сұбанқұл – Толғанай болып есейдік. Арада Қобланды – Қарлыға болып шайқастық. Есен – Еңлік болып айқастық. Ол Абай боп Ажарға қамқор болды. Қален боп Ақбаланы қорғады» – дейді.
Иә, Ыдырыс пен Фариданы жақындастырған, өзара ұғыстырып, өмірлік жар болардай берік байланыстырған қасиетті сахна, онда бірге ойнаған тамаша рөлдері болатын. Ш.Айтматовтың замандастар бейнесін сахнаға алып шығып, осы кейіпкерлердің ауызынан шығар шынайы асыл сөздерінен өмір сүруге құштар, рухы күшті аға ұрпақтың шынайы келбетін көреміз. Жазушының «Жәмила» повесі бойынша сахналық үлгісі жасалған «Аңсаған менің әнімсің» спектакліндегі Данияр мен Жәмила арасындағы ыстық сезім шынайы өмірде де сондай бір сәттерді бастан кешуге алып келген секілді. Көрнекті театр сыншысы Әшірбек Сығай «Данияр – Ыдырыс, Фарида Шәріпова – Жәмила боп үзіле өнер толғағанда, өмірде екеуінің ерлі-зайыпты атанып, өнегелі отбасыға айналып, перзент сүюлеріне себеп болған осы жоғарыда айтылған екі кейіпкер ме екен деген ойға келетініміз де рас» – деген пікір айтқан екен. Бұл ойды актердің жары Ф.Шәріпова төмендегіше жалғастырады: «Ш.Айтматовпен біздің өміріміз тығыз байланысты. Өйткені, 1962 жылы «Жәмиланы» ойнап жүргенімізде – біздің босқындап, қашып-қаңғып жүрген кезімізде Жәмила бізді табыстырды. Мәңгі айырылмастай достастық». Осы екі талантты өнерпаздың ортасынан өрбіген, бүгінде шаңырақтың түтінін түтетуші ұлдары – Шыңғыс Ыдырысұлы да белгілі суретші. Мәскеудің Суриков атындағы көркемсурет академиясының «Декоративті бейнелеу өнері» факультетін аяқтаған ол осы оқу орнында оқытушы. Алматы, Мәскеу т.б. қалаларда белгілі режиссерлердің бірнеше қойылымдарының декорациялық үлгісін жасап, театр мамандары арасында да танылған жан.
Қазақ КСР халық әртісі (1966), КСРО халық әртісі (1982), КСРО Мемлекеттік сыйлықтарының екі мәрте лауреаты және тағы басқа көптеген атақтар мен марапаттардың иегері Ыдырыс Ноғайбаев есімі қазақ халқының сахна өнерінің тұтастай бір кезеңін толық қамтитын шығармашылық ғұмыр. ХХ ғасырдың екінші жартысында шығармашылық жолын бастаған талантты театр және кино актерінің шынайы келбетін біз ұлттық сахна мен кино өнерінің көтерілген көркемдік белестерімен, іргелі жетістіктерімен тікелей байланыстырамыз. Талантты актер шығармашылығы осы кезеңнің елеулі сахналық қойылымдары болып тұтастай ұлттың рухани қоржынына олжа салған елеулі қойылымдарға қатысуы арқылы ашылды. Жай қатысып қоймай, өзінің таланты мен тынымсыз еңбегінің арқасында халқының жадында қаларлықтай өлмес образдарымен артына мол мәдени мұра тастады. Ұлт театрының өткен ғасырдағы орындаушылық өнері, тарихы, теориясы және практикасы Ыдырыс Ноғайбаев сынды сахна саңлақтарының шығармашылығы мысалында байланыстыра қарастырылуы арқылы бұл тақырып қазақ сахна өнеріндегі актерлік шеберліктің арнайы зерттеу объектісі болмақ. Театр сыншысы Б.Құндақбайұлы актер шығармашылығы жайлы мақаласында «...ол рөл ойнаған қойылымдардың бәрі де театрдың кезеңдік табысы, тарихқа алтын әріппен жазылған көркем дүниелер. Оның өнердегі жолын тұтас қарастыру – қазақ сахнасы мен киноөнерінің белгілі бір даму кезеңін үзбей зерттеу болып табылады. Демек, оның шығармашылық қызметі, ұлттық театрымыздың кезеңдік даму белестерімен және актерлік өнеріміздің жаңа дәуірдегі даму-қалыптасуымен тығыз байланысты» – деген екен.
Айтса айтқандай, қазақ сахнасының марғасқасы, орта буын таланттар шоғырының бел ортасынан ойып тұрып алар өзіндік орны бар Ыдырыс ағамыздың өнері ұлт театры тарихымен ұштасқан қазақ өнерінің жарқын белесі. Олай болса, ол өнер келер ұрпақ есінде жатталынып мәңгіге қалуы, ол сомдаған ұмытылмас бейнелер тізбегі жас өнерпаздарымыз үшін тәлім-тәрбие мектебіне айналуы да бұлжымастай заңдылық деп білеміз.
Аманкелді МҰҚАН, М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Театр өнері бөлімінің меңгерушісі, өнертану кандидаты.
Алматы.
