Челябі облысының Верхнеуральск ауданында тұңғыш рет «Қазақ тілі мұғалімі» байқауы өтті
Челябі облысының қазақтары бұл жолы Верхнеуральск ауданының орталығында бас қосты. Осындағы мәдениет үйінің залы ана тіл деп шөлдеген ағайынға лық толды. «Қазақ тілінің мұғалімі» атты байқауда бағын сынау үшін Қызыл, Агапов, Ноғайбақ, Чесминский және Верхнеуральский аудандарынан келген бес мұғалім жиған-терген тәжірибелері мен осы кезге дейін жүргізген жұмыстарының нәтижесін таразы басына салды. Алдымен байқауға қатысқан Гүлшат Абдуллина, Алтыншаш Тасқаранова, Райхан Борантаева, Асылайым Күмісбаева, Гүлсара Тұрғанова сахнада өткізген «ашық сабақты» залдағы жиналған жұрт қойылым тамашалағандай, сілтідей тынып отырып тыңдады. Мұғалімдердің әрқайсысы «мақал-мәтел», «қазақ тіліне тән әріптер», «жеті ата және ұрпақтар», «қазақтың салт-дәстүрлері» сияқты тақырыптарды тілге тиек етті. Айта кететін бір жайт, осы байқауға қатысқан мұғалімдердің барлығы да қазақ тілінің маманы емес. Олар орыс мектептерінде орыс тілі мен әдебиетінен, неміс-француз тілінен сабақ береді, мәдениет саласында жұмыс істейді. Ұлттық патриотизм, ана тілге деген іңкәрлік оларды осындай қызықты іске, батыл қадамға алып келген. Сондықтан олардың өзінің де кейде сүрініп кетіп жатқаны кешірімді көрінді.
«Қазақ тілі мұғалімі» байқауы Челябі қаласындағы қазақтардың «Азамат» ұлттық-мәдени орталығы мен Қостанай облыстық Тілдерді дамыту басқармасы бірлесіп жасаған жұмысының нәтижесі деуге болады. Ол тым әріде емес, 2009 жылы басталған.
– Өткен жылы ғана жаз айында челябілік мұғалімдерге 30 сағаттық семинар өткізіп қайтқан едім. Қазақ тілін оқытудың әдістемелерін ресейлік ұстаздар жақсы қабылдаған. Содан бері бір жылдан аса уақытта олар өздері тұрған жердегі қазақ балаларына, тілектеріне қарай ересектерге де қазақ тілінен сабақ жүргізді және семинардан бұрын ресейлік мұғалімдер Қостанайға келіп, бір апта қазақ тілі сабағын оқып кеткен еді. Міне, алғашқы конкурста сол еңбектің еш кетпегенін, оның нәтижесін көрдік. Мен осы бес мұғалім оқытқан 25 баладан байқау шеңберінде тест алдым. Олардың барлығы да біз дайындаған сұрақтарға жақсы жауап берді. «Екілік» алған ешкім жоқ. Ал Райхан Борантаеваның шәкірттері тіл сындырып қалғанын көрсетті, – дейді Қостанай облыстық тілдерді дамыту басқармасының бас маманы Бақытгүл Сүлейменова.
Челябі облысына шашырай қонған қазақтардың бүгінгі тілдік ортасы тым жұтаң. Қазақтар тұтас отырған ауылдардың өзінде жастар тілді ұмыта бастаған, балалар сөйлемейді. Мысалы, байқауға қатысушы Гүлшат Абдуллина қызмет істейтін Қызыл ауданының Зингейка поселкесідегі орта мектеп оқушыларының 80 пайызы қазақ балалары. Ұстаздың айтуынша, солардың ешқайсысы да ана тілін білмейді. Ал Райхан Борантаева тұратын Ноғайбақ ауылындағы сексен үйлі Қызыл қазақ ауылы орысша сөйлейді.
Ұйымдастырушылар байқаудың екінші бөлігін осы шараның қорытындысына әрі оны ағайынның сусап отыратын ән-би кешіне айналдырды. Байқауға қатысушылар сахнаға өз шәкірттерімен шықты. Шәкірттер орысша мақаммен қазақша ән айтып, би биледі. Қостанайдағы Тілдерді дамыту басқармасы мамандарының сараптауымен мұғалімдер арасында бірінші орынды Ноғайбақ ауданынан келген Райхан Борантаева алды. Қалған төрт ұстаздың да артықшылықтары атап айтылды.
Байқауға арнайы келген Білім мен ғылым министрлігі мектепке дейінгі және орта білім департаментінің бас сарапшысы Роза Баттал «Қазақ тілі мұғалімі» байқауының өтуін, оған бастамашы болған челябілік қазақтардың «Азамат» ұлттық-мәдени орталығының жетекшісі Болат Хасановтың еңбегін жоғары бағалады.
– Бүгінгі байқау үлкен істің бастамасы, – деді Роза Мұхамеджанқызы. – Қазақстанда шетте жүрген қазақтарды қолдау жөнінде үлкен бағдарлама бар. Соның шеңберінде жыл сайын қазақ тілінен халықаралық олимпиада өткізіліп тұрады. Биыл ол шара сегізінші рет Алматыда өтті. Енді осы олимпиадаға келер жылы челябілік қандастар да қатысады деген үміттемін. Жеңімпаз болған балаларға Қазақстандағы жоғарғы оқу орындарына грант беріледі. Енді қазақ тілін оқытуды бастап отырған осы мұғалімдерге біздің тарапымыздан қолдау болады.
Роза Баттал челябілік мұғалімдерді 17 қазанда Қызылорда қаласында өтетін қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімдерінің семинарына шақырса, челябілік балаларды 7-8 қыркүйекте Жидебайда жыл сайын дәстүрлі өтетін Абай оқуларына қатысуға мүмкіндік бар екендігінен хабардар етті. Негізі ресейлік қазақтар ана тілінен ажырап бара жатыр. Алтай өлкесінің Құлынды ауылында шағын қазақ мектебі бар. Омбы облысындағы он жеті мектепте қазақ тілі пәні жүргізіледі. Ал кең байтақ Ресейдің қалған барлық шалғайында тарыдай шашылып жатқан миллионға тарта қандастарымыз ана тілінен бейхабар. Ал челябілік қазақтар осы тұрғыдан алғанда үлкен іс бастап отыр.
– «Қазақ тілі мұғалімі» байқауын өткізгенде алдымызға төрт мақсат қойған едік. Ең алдымен қазақ тілін үйретуге ден қойған мұғалімдерге қолдау көрсету болды. Екіншіден, балалардың арасында қазақ тілінің беделін арттыру болса, үшіншіден жергілікті биліктің назарын өзіміздің өзекті ісімізге бұру, төртіншіден Челябі облысындағы қазақтардың назарын ана тілге аудару болды. Бүгін осының барлығына қол жеткізуге болатындығына сеніп тұрмыз. Біз биыл бюджеттен қаражат ала алмадық. Мұның барлығы да демеушілердің көмегімен өтті. Қазақтарымыздың арасындағы беделді, ықпалды кісілер, белгілі бизнесмендер шараға қалмай келді. Енді құрамы ықпалды адамдар мен кәсіпкерлерден тұратын қамқорлық кеңесін құрамыз, – дейді Болат Хасанов.
Қазақстанның республикалық бюджетінен бөлінген қаржыға шеттегі қазақтарға оқулық кітаптар да жіберіліп тұрады. Сондай кітаптардың бірсыпырасын өткен жылы «Азамат» ұлттық-мәдени орталығымен тығыз байланыс орнатқан Қостанай облыстық тілдерді дамыту басқармасының бастығы Жанболат Үмбетовтің басшылығымен челябілік мұғалімдерге жеткізілген болатын. Осы басқарманың ұйымдастыруымен былтыр жаз айларында Қостанай облысындағы балалар лагеріне Челябі облысындағы мектеп оқушылары келіп демалды. Ондағы мақсат челябілік қандастардың балалары қостанайлық құрбыларымен араласып, тіл ұстартсын деген мақсаттан туды.
– Қостанайлықтардың арқасында Қазақстаннан көп кітап алдық. Алайда сол оқулықтардың барлығы дерлік қазақ тілді ортадағы тіл үйренушілерге арналған. Ал бізге қазақ тілді ортасы жоқтарға арналған оқулықтар қажет. Өйткені, ол кітаптарды біз, мұғалімдер өзіміз де түсінбейміз, – деген верхнеуральскілік Алтыншаш Тасқаранованың пікірі де алдағы уақытта қаперге аларлық.
Байқаудың екінші кезегінде Қостанай облыстық филармониясының әртістері челябілік көрермендерді ана тілінің құдіретіндей ән мен жырға сусындатты. Мәдениет үйіне таңертеңгі сағат 10-да кірген қандастарымыз кешкі 18-ге дейін тапжылмай отырып, қазақ тілі бәйгесін, қазақтың әні мен биін тамашалады. Рас, байқауымызша, Челябі облысында тұратын қандастардың тұрмысы жаман көрінбейді. Бірақ саналының қажеті тек малмен өтеле ме? Осы кеште Ноғайбақ ауданынан келген бір қарадомалақ тақпақтап айтқан «Ана тілің артық екен алтыннан» деген бір ауыз сөз әр қандастың көңілінде қалып қойғандай болды.
Қостанай–Верхне-Уральск–Қостанай.