Орынсыз талап өнім өндіру мен кіріс көлемін төмендетеді, еңбекақыны да арттыруға бөгет болады

Кездейсоқ сәйкестік пе, жоқ әл­де оқиғаның ыңғайы солай келді ме, «Қаражанбасмұнай» еншілес ком­паниясы қызметкерлерінің ереулі «Қаз­МұнайГаз» Барлау Өн­діру» АҚ топ-менеджменті БАҚ өкіл­дерімен жыл сайынғы бола­тын РД OPEN кездесуі күнімен сәй­кес келді. Алайда компания ме­неджменті бұл қо­лай­сыз тақы­рыптан бас тарт­қан жоқ және ереуілшілерден түс­кен сұрақ­тарға жауап бере отырып, нақты ақпараттарды алға тартып, бұл жө­ніндегі өз көзқарастарын жеткізді. Ең алдымен кикілжің мәнісі туралы. Жергілікті және республи­калық БАҚ-тарда баяндалған жұ­мыс­шылар ереуілінің оқиғасы мына­дай: үстіміздегі жылдың 16 мамы­рынан бастап, «Қаражанбасмұнай», «ТұлпарМұнайСервис» және «Ар­ғы­мақТранСервис» компания­лары­ның 700-ден астам (кейбір дерек көздері бойынша екі мыңға жуық) жұмысшылары өз жұмыстарын тоқ­та­тып, рұқсат етілмеген ереуілге шық­ты. БАҚ-тар баяндауынша, мұ­най­шылардың талабы ауызша білдірілген екі талапқа негізделіп отыр: еңбекақыны үш есе арттыру және жұмысшылардың пікірінше, олар­дың құқығын қорғамайтын кәсіп­одақ төрағасы Ербосын Қоса­рханов­ты қызметінен босату. Ереуіл­ші­лердің «баламалы» бейресми лидері өкілдігін компанияның бұрынғы қыз­меткері, заңгер Наталья Соколова өз қолына алыпты. Әрине, кә­сіподақ төрағасын қызметінен алу мәселесі компания басшылығының құзырына кірмейді. Оны кәсіподақ ұйымының жалпы жиналысы шешеді. Алайда, ұжымды екі лагерьге бөл­ген оқиғаның бұлайша өрбуі жағдайды одан әрі ушықтырып жіберетін түрі бар. Өйткені ереуілшілер әлі күнге дейін өз талаптарын нақты ретке келтіре алмай отыр. Келіссөзге жіберетін өздерінің сенімді өкілетті өкілдерін де белгілеген жоқ. Осының салдарынан келіс­сөз үстелінде бас қосып, мәселені талқылау мүмкіндігі қалыптаспаған теке-тірес созылмалы сипат алуда. Мұның келтіретін зиянын ҚМГ БӨ әкімшілігі өте жақсы түсініп отыр. – Қазіргі сәтке дейін біз ереуілшілерден ресми ретке келтірілген талаптар топтамасын әлі ала алғаны­мыз жоқ. Қалыптасқан оқиғаны тал­қылауға қатысатын тұрақты адамдар да жоқ, – дейді ҚМГ БӨ Корпоративті даму және активтерді басқару жө­нін­дегі бас директордың орынба­са­ры, «Қаражанбасмұнай» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы Асқар Әубәкіров. – Әкімшілік ереуіл бас­тал­ған алғашқы сағаттардан бастап-ақ құқықтық негіздегі салиқалы диалог жүргізуге, акционерлер берген өзінің өкілеттілік шеңберінде шешім қабылдауға әзір болғанымен, ереуіл­шілердің өкілетті өкілдері үнемі өз­геріп отырады. Бұл мәселені жүйелі талқылауға кері әсер етуде. Ал біз өз тарапымыздан келіссөз үстеліне оты­рып компанияның өндірістік қыз­меті, еңбекке ақы төлеу және әлеу­меттік пакет шарттары туралы мәселені тал­қылауға әзірміз. Бірақ, осы ретте бірден айтатын мәселе – еңбекақыны үш есе өсіруге мүмкіндігіміз жоқ. Мұ­ны компанияның экономикасы көтере алмайды. Бұл бізді банкрот­тыққа апа­ра­ды. Өз тарапымыздан біз адам­дар­ға жұмысты бұлайша бірден тоқ­та­тып, жұмыс орындарын тастап кетуге болмайтындығын түсіндір­гі­міз келеді. Өйткені мұнай өндіру дегеніміз, бұл – қай кезде де болсын жұмысты доғарып, есікті жауып кете беретін сауда палаткасы емес. Ұңғымаларды тоқтату, консерв­цияға қою, содан кейін оларды қайта іске қосу, бұл біздің жалпы бюджетімізге үлкен шығындар әкелетін жағдай. Сондықтан жұмыс­шы­лардың әкім­шілікке қоятын талап­тары мен реніштері болса, ең алдымен келіссөз үс­те­ліне отырып, қалыптасқан пробле­ма­ны бейбіт жағдайда талқылап барып, шешім қабылдауымыз қажет. Осы үшін де біз адамбыз. Ал біз өз тарапымыздан жұмысшылармен диа­лог­ты жалғастырудың барлық мүм­кіндігін жасадық. Біз заңдылықтарда қарастырылған барлық үдерістерден өттік, бірақ осы мақсатта құрылған арбитраждық комиссияның жұмысын, оның өкілеттілігіне қарамастан, кәсіп­одақ өкілдері тоқтатып тастады. Осы­ған қарағанда әзірге кәсіподақ ұйымы мен оның басшылары және «штаттан тыс кеңесшілері» өзара келісімге келмейінше, шиеленісті жағдай жалғаса беретін секілді. Бірнеше күн бойы жалғасқан ереуіл салдарынан «Қара­жанбасмұнай» АҚ бойынша өндіру көлемі төмендеп кетті. Ал өндірістік жоспардың орындалмауы табельде тіркелгені бойынша жұмысқа шықпа­ған­дықтың, уақыт жоғалтудың есебінен еңбекақының төмендеп, сыйақы­ның төленбеуіне әкелетіндігі анық. Еңбек­ақы­ның кесілетіні – кез келген өндіріс­ті тоқтату салдарынан туын­дай­тын объективті және қаржылық нәтиже. Осындайда өндірістік жағдайды одан әрі ушықтырмау үшін компания басшылығы қандай шаралар қол­да­нуы мүмкін. Оның жауабы Клара Цеткин мен Роза Люксембург зама­ны­нан бері белгілі. Кез келген кәсіп­орын қақпасының алдында жұмыс­сыздар мен өзінің бұрынғы жұмысын алмастырып, осы кәсіпорынға келгісі келетін адамдар тұр. Олардың ара­сында біліктілігі жарап тұрғандары да аз емес. Біздің компанияның  мәлі­меттер базасында осындай адам­дар­дың, соның ішінде біздің компанияда жұмыс істегісі келіп өтініштерін тап­сырған үміткерлердің бірнеше жүз­дегені тіркелген. Бұл өтініштердің бірқатары жергілікті тұрғындардан түссе, енді бір бөлігі «Қаражан­бас­мұнай» АҚ-да жұмыс істегісі келетін осы жақта жүрген басқа өңірлердің тұрғындарынан түсіп отыр. – Расында да жағдай осылай. Бірақ біз сырттан адам қабылдағы­мыз келмейді, – дейді Асқар Әу­бә­кіров бұл идеядан бірден бас тарта­тын­дығын сездіріп. – Сондықтан да ереуілшілерге ойлануға уақыт береміз. Әкімшіліктің аталған мәселедегі ұстанымын түсіндіру үшін ғана емес, сонымен қатар бұл мәселені әрбір адам­мен жекелеп немесе кешенді түр­­де талқылауға да әзірміз. Соның ішінде бұл жағдайдан компанияға да ке­летін, әрбір жеке қызметкерге де ке­летін залалдарды нақты есепке сү­йеніп, айтып бере аламыз. Осы ретте мен жұмысшылардың бір бөлі­гі қа­зір­дің өзінде жұмысқа орал­ған­дығын немесе оралуға әзірлену үс­тін­де екендігін жеткізгім келеді. Жұ­мыс жалғаса береді, ал біз мұндай адамдар­мен ке­ліс­сөздер үдерісін ешбір айғай-шусыз жұмыс барысында жүр­гізетін боламыз. Бұл екі жаққа да пайдалы. Енді оқиғаға заңдық көзқарас тұр­ғысынан келіп көрейік. 2011 жылдың ақпан айында «Ембімұнайгаз» және «Өзенмұнайгаз» өндірістік филиал­дары­ның еңбек ұжымдарымен ұжым­дық шартқа қол қойылды. Онда нақты жазылған еңбек ету шарттары, кепілдіктер, өтемақылар, әлеуметтік пакетпен қатар тараптардың жауапкершілігі туралы да ереже бар. Бұл ережеде жалдамалы жұмысшының өз келісімін орындамағаны жөнінде жүкте­летін жауапкершілік заңдық тұрғы­дан емес, моральдық тұрғыдан қа­рас­тырылғанымен бұл жағдай екінші жақтың да өз жауапкершілігін лайықты атқаруына әсер етеді екен. – Әкімшілік осы ұжымдық шартта жазылған барлық міндеттемелерді қатаң орындап отыр. Соның ішінде еңбекақы, сыйақы, коэффи­циентт­ер төлеу, еңбек жағдайын жақ­сарту, әлеуметтік пакеттер беру жөніндегі міндеттемелерін де. Егер бұл құжат бұзылған болса, компания жұмысшылары бізге өздерінің нара­зылықтарын білдірер еді деп ой­лаймын. Бірақ бұлай болған жоқ. Соның ішінде қазіргі бізге көлденең тартылып отырған әртүрлі өкпе-реніштер мен талаптар арасында да ұжымдық шарттың бұзылуы немесе еңбек туралы заңдылықтың бұзы­луы туралы ештеңе айтылған жоқ, – деп атап көрсетті Асқар Әубәкіров. Рұқсат етілмеген ереуілге шығу жө­ніндегі әкімшілік жауапкершілік ҚР Еңбек Кодексінің 303-бабына сәй­кес туындайды. Бұл бапта қауіпті өн­ді­рістік нысан қатарына жататын ұйым­да ереуілге шығу заңсыз болып та­былатындығы айтылған. «Қара­жан­­ба­с­мұнай» АҚ компаниясы да нақ осындай нысандар қатарында. Сон­дықтан Түпқараған аудандық со­ты 2011 жылғы 17 мамырда компания жұмысшыларының ереуілі тоқ­та­тыл­сын деген өкім шығарды. Бірақ ереуіл­шілердің бір бөлігі бұл шешімді орындаған жоқ.  Оның үстіне сот 20 мамырда ереуілді заңсыз деп тауып, тоқтату жөнінде шешім қа­был­дады. Бұл шешім де орындалмай отыр. Енді кикілжіңнің басты себебі, жалақы деңгейіне келейік: оның есебін журналистерге дейін бірқа­тар мемлекеттік органдар: Маң­ғыс­тау облысы бойынша еңбек және әлеуметтік қорғау департаменті, ҚР Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігі, ҚР Бас прокуратурасы және Еңбек және әлеуметтік қорғау вице-министрі басқарған мекеме­ара­лық комиссия жүргізген. Сонымен қазіргі күні «Қаражан­басмұнай» АҚ-тың  ең төменгі став­касы – айына 70 038 теңге, ең жоғар­ғы ставкасы – 181 822 теңге, жұмыс­шы мамандығына орташа есеппен – 125 637 теңге. Түнгі уақыттағы, де­ма­лыс және мереке күндеріндегі жұ­мыс үшін төленетін қосымша төлем­дерді, әртүрлі сыйақыларды қос­қан­да және салықтан кейінгі жағдайы бойынша 251 179 теңге құрайды. 2007 жылдан бастап жұмысшылар ең­бекақысы 75 пайыз, ал бірқатар са­наттар бойынша 90 пайызға көте­ріл­ген. 2010 жылдың шілдесінен бас­тап ҚМГ БӨ өндіріс­тік филиал­да­рын­да жалақы еңбекке ақы төлеу­дің жаңа жүйесі бойынша төлене бастады. Еңбекақы  салалық 1,8 коэффициенті ескеріле өсті және аумақтық (аудандық) 1,7 коэф­фи­циенті сақталынып қалды. Осы бо­йын­­ша мысалмен айтқанда, мұнай операторы айына 220-280 мың теңге алады. Бұл ресейлік осы мамандық иесінікінен едәуір көп. Кез келген адам мұнай саласын­дағы немесе өз өңіріндегі орташа жалақының қандай екенін анықтап, соны ереуілге шыққандар талап етіп отырғандай үш есеге көбейтіп көр­сін де, өз бетінше тұжырым жаса­сын. Осыған орай ресми комиссия «Қаражанбасмұнай» АҚ кәсіподағы мен жұмысшыларының талаптарын негізсіз деген қорытындыға келді. Бұл қорытынды 2011 жылғы 13 ма­мырдағы шешімде тіркелді. Әрине, кез келген жалақы жеткіліксіз көрінуі мүмкін.Бірақ өмір әр нәрсеге шынайы қарауды талап етеді. Зарина АМРАЕВА. Алматы – Ақтау – Алматы.