Осы уақытқа дейін қазақтың ұлтжанды рухани элитасын алаңдатып келген мәселелерді Елбасы бір мақала шеңберінде синтездепті. Қазақстан басшысы ел экономикалық жаңарумен шектелмеуге тиісті, олай болуы біржақты, жеткіліксіз. Сондықтан, қоғам міндетті түрде рухани жаңаруға тиісті. Осы екі үрдіс қосылғанда ғана Қазақстан қоғамы толыққанды дамуға мүмкіндік алады деген ойды ерекше айшықтайды. Мақала тек ойтолғау мақсатында жазылмаған. Еңбек нақты шешілетін мәдени, рухани, ғылыми, біліми шаралардың бағдарламасы іспеттес. Тіптен қазіргі Қазақстан қоғамының рухани жаңғыруының саяси және идеологиялық міндеттері қайтадан нақтыланған.
Жаһандық бәсекеге қабілеттілікті күшейту үшін ұлттық кодымызды сақтауымыз керек деген өзекжарды ой – мақаланың негізгі қағидаттық идеясы. Қазақстан халқының ұлттық кодының кілті – қазақ ұлтының салт-дәстүрлері, тілі, ділі, мәдениеті, әдебиеті, өнері, музыкасы. Қазақстан халқының ұлттық коды осылар. Біздің ұлттық кодымыздың мазмұны мен мәні Абай, Шәкәрім, Жамбыл, Алаш қайраткерлері шығармашылығында тамаша ашылған. Олар үшін ең маңыздысы қазақ халқының сақталуы, ұзақ тарихи кеңістікте өз жеріне, өз байлықтарына ие болып, тілі мен мәдениетін сақтай отыра әлем халықтары қол жеткізген озық үлгілерді бойға сіңіру болған. Н.Назарбаев ұлы бабаларымыздың осы идеяларын өзгерген, жаһанданған әлем тұрғысынан жаңаша толғайды. Президент көтерген мәселелердің барлығы тағдырлық дәрежеде өзекті. Елбасының көтерген әрбір мәселесіне қатысты қосымша ой қозғай беру – қоғам үшін зәрулік. Алайда, біз екі мәселеге ғана қатысты ой бөлісуді жөн көрдік.
Президент қазіргі прагматизм қоғамында Қазақстан халқы үшін ең пайдалысы ана тілімізді дамыту екендігін терең сезімталдықпен ескертеді. Себебі, ұлттық кодты сақтау қазақ тілін сақтау арқылы ғана іске асады. Ұлттық тіл − ұлттық кодтың сақтаушысы, қорғаушысы және дамытушысы. Ұлттық кодтың мазмұны мен мәні, түп тамыры ұлттық қазақ тілімізде жатыр. Халықтың тарихи жады мен рухани құндылықтары Қазақстанның бүгінгі таңдағы өзекті мәселелерін шешуге көмектесетін субъективті фактор. Адамды тілі, діні, ділі, мәдениеті, салт-дәстүрлері арқылы ғана тәрбиелеуге болады. Осындай құндылықтарды бойына сіңірген азаматтар ғана нағыз отаншыл патриот болмақ. Жерді сүю, халық пен елді сүю тілді сүюден, ана тілін терең меңгеруден басталатындығын озық мемлекеттердің әлеуметтік тәжірибелері дәлелдеп келеді. Сондықтан, қазақ тілі Қазақстан халқын мемлекетшілдік платформасында топтастыруға, ұйымдастырып, ұйытуға қабілетті. Алдағы уақытта қазақ тілінің беделі мен абыройын көтерудің нақты шараларын іске асыра отыра, оның мемлекетшілдік әлеуетін күшейте аламыз.
Ешбір өркениетті ел басқа елдің тілі мен мәдениетін пайдаланып, өз халқын тәрбиелей алмайды. Демек, үш тілдің ішіндегі басымдық қазақ тілінде. Орыс тілі мен ағылшын тілі – Қазақстан халқына әлемдік ақпарат пен технологияны меңгерудің құралы. Ал елдің ішкі саяси, мәдени, қаржылық-экономикалық, әлеуметтік өміріндегі қарым-қатынастарды тек мемлекеттік тілде жүргізгенде ғана Қазақстан халқының рухани коды жаңарады және ол болашаққа қызмет ететін болады.
Өкінішке қарай, қазақ тілінің мемлекеттің тәуелсіздігін сақтаудағы, нығайтудағы миссиясын еліміздің бизнес элитасы түсінгісі келмейді. Олар үшін үйреншікті орыс тілі қолайлы. Халық қай тілде сөйлесе, біртіндеп сол мемлекеттің саяси басымдықтарын мойындап кететіндігі белгілі. Демек, Қазақстанның тағдырлық мүдделерін қоғамдық қатынастардың барлық салаларында қазақ тілі ғана қорғайды. Осы шындықты түсінбей жүре берсек, Қазақстан тәуелсіздігіне зор нұқсан келтіріп аламыз. Болашаққа бастайтын рухани жаңарудың бастаушысы, осы үрдістің тілі қазақ тілі болуы міндетті. Демократиялық қоғамда халықтың басым көпшілігі болып отырған қазақ ұлтының бағы сонда ғана ашылады.
Президенттің рухани жаңару идеяларын қолдауымыздың тағы бір себебі, мақаладағы технократтық, біржақты ойлаудың зиянының көрсетілуі. Технократизм экономиканы ұйымдастыруда, қаржы көздерін табуда керек те шығар. Бірақ та, технократизм − рухани өмірді кереметтей тұсаулаушы құбылыс. Ол экономикалық басымдықтарды бірінші орынға қоюымен мәдениетті, салт-дәстүрді, ұлттық тілді тәрк ете бастайды. Технократтар рухани құндылықтардың белсенді дамуы ғана пассионарлық тұлғаларды тәрбиелейтіндігін түсінгісі келмейді. Түптің түбінде рухани гүлдену экономикалық гүлденуге жол ашатынын білгеніміз пайдалы. Руханиятты дамыту – адам факторын жан-жақты күшейтудің жолы. Бұл жолмен гуманитарлық ойлау қабілеті бар мамандарды тәрбиелесек қана жүре аламыз.
Президент руханилықтың гуманитарлық ойлауға тәуелділігін дөп басып көрсеткен. Кейінгі бес жылда елімізде қоғамдық-гуманитарлық пәндерге шабуыл басталды. Оқу жоспарларынан саясаттану, әлеуметтану пәндері міндетті пәндер қатарынан алынып тасталды. Қазақстан тарихынан сабақ оқыту ХХ ғасыр басынан басталатын болды. Осының барлығы болашақ мамандардың, яғни Қазақстан болашағының сапалық және мемлекетшілдік келбетіне үлкен нұқсан келтіре бастады. Бүгінгі студент – келешекте ел басшысы. Олар қоғамның саяси өмірінің даму заңдылықтарын, саясаттың құпия қыр-сырларын білмесе, әлеуметтік өмірді ұйымдастырудың жолдары мен әлеуметтік мүдделердің маңызын түсінбесе, қандай сапалы маман болмақ. Қазақстандық технократтар қоғамдық пәндердің маман сапасына ықпалын, гуманитарлық ойдың экономикаға зор әсерін жоққа шығарғысы келеді. Әлеуметтік-саяси пәндерге Президент осы диалектикалық тәуелділікті түсінген соң ерекше мән беріп отыр. Елбасы ЖОО-ларда гуманитарлық, қоғамдық пәндер кафедраларын қалпына келтірудің саяси маңызын ерекше атап өтті.
Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласына бағдарламалық құжат ретінде баға беруіміз керек. Елбасының ұсыныстары мен идеяларын өмір шындығына айналдыратын заңдарды Парламент тез қабылдаса, Үкімет осы ойларды іске асырудың мемлекеттік жоспарын жасаса, Қазақстанға пайдасы зор істер атқарылмақ.
Сайын БОРБАСОВ,
саяси ғылымдар докторы, профессор
АЛМАТЫ
