Өз мамандығына ғашық адам

Кішкене кезінде үлкен қызымды «құ­лы­ным», «алтыным» деп еркелетіп ай­тып жүріп, бірде «көзімнің қарашығы, жарық дүнием менің» деп айналып-тол­ғанып едім, ол: «мама, көзімнің қа­ра­шы­ғы, жарық дүние деген не сонда?» деп сұрады. «Жарық дүние деген мынау жар­қыраған әлем. Сол әлемді көзіңнің қа­ра­шығы болмаса көре алмайсың. Ал қа­раң­ғыда қалай өмір сүресің. Сондықтан сенің атыңды көзімнің қарашығы, көзім­нің жанары болсын, деп Жанар қойғанмын» дедім мен оған. Иә, адам баласы үшін маңдайдағы қос шырақтың орны бөлек. Қам­шының сабындай өмірде мынау жарық дүниенің бар қызығын көзбен көріп қана рахаттанатынымыз тағы рас. Демек, көздің көруі – әр адамның аса құнды байлығы, табиғаттың берген өлшеусіз сыйы. Енді, сол адамның он екі мүшесінің негізгісі, әрі ең нәзік ағзасы – көз ауруына ота жасап, емдейтін жаны да, өзі де нәзік, Қазақтың көз – аурулары ғылыми-зерттеу институтының шыны тәрізді дене және тор қабықтың хирургиясы бөлімшесінің меңге­ру­шісі, медицина ғылымдарының докторы Элмира Ғазизқызы Қана­пия­новамен танысып, ол кісі жайлы қалам тербеуімізге жақын адамымыздың жарық сәулені көруі сеп болған-ды... Жалғыз мен ғана емес, кім болса да бас ауырып, балтыр сыздап ауруханаға бас сұққанда, алдымен алдына баратын дәрігердің «қалай қарсы алады екен» деп қабағына қарайтыны рас қой. Егер жылы шырай танытып, іші-бауырыңа кіріп, ауырған жеріңді, жағдайыңды тәп­тіштеп сұрап жатса, «дәрігер ең ал­дымен сөзімен емдейді» деген осы болар, бойың бір жеңілденіп, жарты ауру­ыңды алып тастағандай күй кешесің. Біз де Элмираны алғаш көргенде сондай сезімде болдық. Биязы үні, сүйкімді ақ сары жүзі, медицинаның терминдерін қалайда қарапайым сөзбен түсіндіруге тырысып, бар ықыласымен жеткізуі, риясыз жымиып, ақ жарқын көңілімен өзіңді қарыздар етіп қоятындай қасиеті – бәрі-бәрі адамның бекзат болмысынан хабар беріп тұрғандай. Оны сезінген сайын сіз де ол кісіге өз ықыласыңызды білдіруге тырысып жатқаныңыз. Ал жа­қынырақ сөйлесе келе, өз мамандығына деген соншалықты сүйіспеншілігі, дәрі­герлік антына адалдығы, науқасқа деген жанашырлық шын ниеті көзге ұрып тұр­ғанын көргенде Тәңірі қалаған дәру­мен осындай-ақ болатын шығар деп топ­шылайсың. ...Қалай дегенде де, адам өміріндегі ең бір маңызды сәттің бірі – мамандық таңдауда адаспауы ғой. Әсіресе, адам­ның тағдыры қолына тапсырылатын ма­мандықта, әсте абай болған абзал. Ма­мандық таңдауға келгенде Элмираның жолы болды. Өйткені, ол дәрігерлер әулетінде дүниеге келіп, ержетті. Ес білген кезінен естігені медицина, науқас, ауру жайлы. Ата-анасының, үйге келіп жатып емделетін туыстарының сөздері­не құлағын түре жүреді. Өзі де зерек бала ғой, бәрін көкейіне тоқи берсе керек. Аяулы әкесі Ғазиз Қанапиянов елімізге танымал онколог-радиолог, медицина ғылымдарының докторы, профессор. Ұзақ жылдар Қазақтың онкология және ра­диология ғылыми-зерттеу институ­тын­да алдымен радиология бөлімін мең­герді, кейін директордың ғылыми жұ­мыстары жөніндегі орынбасары бол­ды. Осыдан үш жыл бұрын отандық ме­дицинаның дамуына көп еңбек сіңірген ғалым 63 жасында, өмірінің ең белсенді шағында өзі де жаман аурудан дүниеден озды. Анасы Рауза да дәрігер-терапевт. Көп жылдар темір жол ауруханасында еңбек етіп, бүкіл өмірін медицинаға ар­нады. Бүгінде зейнеткерлікке шықса да шипажайда бөлім меңгерушісі. Міне, осындай зиялы отбасында өс­іп, дәрігерлік мамандықтың қыр-сыры­на қаныққан Элмираға басқа мамандық жайлы ойлау қаперіне кірмей, кішкене кезінен «тек дәрігер боламын» деген ар­манның жетегінде кетеді. Еш қиналмай, Алматы мемлекеттік медицина инсти­ту­тының педиатрия факультетіне оқуға тү­сіп, оны 1990 жылы бітіреді. Әкесі қы­­зының балалар онкологы болуын қа­ла­ған­мен, оған жүрегі дауаламайды. Инс­­ти­туттың төртінші курсында мамандану басталған кезде ата-анасының ақ­ыл-ке­ңесімен көздің адам ағзасындағы рөлін, офтальмология ғылымының келешегін байқаған болуы керек, осы жолды таң­дайды. Содан бастап офталь­мо­логияға қатысты үйірмелерге қаты­сып, білімін тереңдетіп, оқу бітірген кез­де осы ма­мандыққа нық сеніммен келеді. –  Менің сіңлім Құралай да дәрігер, медицина ғылымдарының кандидаты, Онкоинститутта емхана меңгерушісі. Әрине, жас кезіңде ненің жақсы, ненің жаман екенін түсіне бермейсің ғой. Мен көбіне ата-анамның айтқанымен жүр­дім. Өйткені, ол кісілер медицинаны жақ­сы білді. Кеңес сұрап, ақылдасқанда студент кезімде де, жұмыс істегенде де жәрдемі көп тиді. Ол кісілер де өз­де­рінің білгендерін, медицинада, ең алды­мен, қай мәселеге мән беру керектігін, кәсібилік жағынан да көмектесіп, тіпті өз құпияларын да айтатын. Екеумізді де ата-анамыздың өз жұмыстарына деген көзқарасы, жауапкершілігі тәрбиеледі деп ойлаймын. Сондықтан өзімнің дә­рі­герлер әулетінен шыққаныма мақта­на­мын. Өкінішке орай, қызым Кәмилә шығармашылық жолды таңдады, – деп әңгімесін жалғады Элмира. Дәрігер қыздың бұл айтқан жүрек­жар­ды сыры рас. Еліміздегі қайта құру, дағдарыс кезінде дәрігерлер медицинадан жаппай кетіп жатқанда, әкесі: «Қы­зым, ешқайда кетпейсің, осы жұмы­сың­ды жалғастыра бер. Келешекте бәрібір дәрігердің еңбегі бағаланатын болады» дегені әлі есінде. Енді көпшілікке түсінікті болу үшін Элмира жасайтын операцияның ерекшелігіне тоқталайық. Жалпы, көз алма­сы сыртқы (ақ түсті), ортаңғы (тамыр­лы), ішкі (торлы) – үш қабаттан тұрса, ви­треоретинальдық хирургия тікелей көз­дің ең ішкі тор қабатымен айналы­са­ды. Ұяшық көздің ең нәзік жері. Ол адамға көрінбейтін жүйке талшықта­ры­нан тұра­ды. Яғни, мидың көздегі тіндері. Қа­рапайым тілмен айтқанда, көздің ішіндегі шыны тәрізді дене ауысты­ры­лып, тор қабықтың тесіктері жамалып, орнына келтіріліп жабыстырылады. Опе­рация эндоскопиялық әдіспен, микрокесумен жасалады. Ол хирургияға лазер де кіреді. Демек, өте нәзік хирургия болғандықтан, аса жоғары техно­ло­гияны қажет етеді. Қазір Элмира өзінің тобын жасақтады. Төрт-бес хирург осы күрделі опера­ция­ны жасауды меңгерсе, үйреніп жатқан жастар да бар. Көп­ші­лігінде бұл операция, ең алдымен, қант диабетімен ауы­ратын, түрлі жарақат ал­ған науқастарға жасалады. Артықшы­лығы – ол хирургиямен көз алмасында­ғы басқа да опе­ра­цияларды бір мезетте жасауға мүмкіндігі мол. Бұл – опе­ра­цияның бірегейлігі. Жалпы, көз ауруларын емдеуде ви­трео­ретинальдық хирургияның қыс­қа­ша өз тарихы бар. 2005 жылы институт осындай ота жасау мақсатында жаңа құрал-жабдықтар алған болатын. Енді, Қазақ­тың көз аурулары ҒЗИ-дің дирек­то­ры, медицина ғылымдарының докто­ры, про­фессор Тұрсынгүл Ботабекова сол кезде кәсіби білігі жоғары, өз ісіне ас­қан жауапкершілікпен қарайтын дә­рі­гер Элмира Ғазизқызын шақырып алып: «Бәрібір бұл әдісті ерте ме кеш пе бас­тауымыз керек. Егер сен осы істі қолға алмасаң, онда бізде ешқашан алға жыл­жу болмайды» деп емдеу тә­сі­лін қолға алуды міндеттеген болатын. Зады, медицинада жаңа бір әдісті, болмаса, емді енгізерде осындай сенім көрсетіліп, қолдау жасалмаса, дәрігер­дің өзі тәуекелге барып, ол істі қолға алуы екіталай. Осылайша институт бас­шысы елімізде бұған дейін қолда­ныл­май, ешкім айналыспаған күрделі істің тізгінін Элмираға сеніп тапсырып, шетелге оқуға жібереді. Халықаралық конференциялардан қалдырмай, өзге елдің мамандарымен тәжірибе алмасып, үй­ренуге жағдай жасайды. Соның нәти­жесінде, қазір елімізде витреорети­наль­дық хирургия жолға қойылып, өте күрделі категориядағы пациенттерді емдеп, сауықтыруға үлес қосуда. Институт тек қана осы салада емес, көз ауру­ла­рына қатысты басқа да күрделі операция­лар жасап, еліміздегі офтальмология саласында біраз жетістіктерге қол жеткізіп келеді. Осы ретте былтыр Элми­раның витреоретинальдық хирургиядан сәтті қорғаған докторлық диссерта­ция­сы оның осы саладағы ғылымға қосқан үлесі десек те болғандай. –  80 жылға жуық та­ри­хы бар біз­дің инс­титутта соңғы он жылда үлкен өзгерістер болды. Басшылық қызметке профессор Тұрсынгүл Көпжасарқызы келісімен ол кісі қорықпай, үрдісті идея­ларды енгізу үшін батыл қадам­дар­ға бар­ды. Қазіргі заманғы соңғы заманауи технологиялар сатып алып, Америкада, Еуропада жасалатын әдіс-тәсілдерді енгізді. Бүгінде институтта әлемде ең алдыңғы қатарда қандай заманауи аппарат болса, қандай ең соңғы ем-дом болса, соның бәрі бар, соның бәрі жүзеге асырылуда. Демек, біз ешқандай шет мемлекеттен қай жағынан болса да кем емеспіз, – дейді кеудесін мақтаныш кернеген Элмира. Медицинадағы әр сала маманына қойылатын талап әрқалай болғанмен, жалпы дәрігерлерге ортақ қасиеттер болады. Элмираның айтуынша, ол бі­рін­шіден жоғары кәсібилік, яғни білім, екіншіден, міндетті түрде ізденіп, өзін-өзі дамытып, жетілдіріп отыру. Ал жақ­сы хирург болғың келсе, үлкен тө­зім­ділік, байыпты мінез, хирургиялық қабілет, білім, оған қоса жақсы аппаратура қажет. Тағы да басты қасиеттің бірі – адамды, науқасты жақсы көріп, өзіңе тартып, жаның ашып, сол науқаспен бірге қиналу. Қолыңнан келмесе, сөзбен емдеп, науқастың көңілін жайландыру – ол да ем. Сонда науқасқа да психоло­гиялық тұрғыдан жеңіл болмақ. Тағы бір мәселе, операция емдеп, сауықтыру­дың елу пайызы болса, ал елу пайызы пациентті күтуге, қарым-қатынасқа, жы­­лы қабақ танытуға байланысты. «Бір байқағаным, егер сен операция жасаған адамға жанышырлықпен қарап, ол тура­лы ойламасаң, еміңнің нәтижесі бол­майды. Бұл өте маңызды. Солай десек те, дәрігерлер бақытты адамдар» дей­ді Элмира. Неге? Өйткені, олар нау­қас адамдарға қуаныш сыйлайды. Содан да, дәрігер қадірлі мамандық атанса керек. Институтта жұмыс жасаған он тоғыз жылдың ішінде Элмираның алдына қаншама науқастар келіп-кетті десеңіз­ші. Солардың арасында, әсіресе, қос жа­нарынан айырылып, ұзақ жылдар көзі көрмей, туыстары жетектеп келген нау­қастың операциядан кейін жарық дү­ниені көргендегі қуанышты сәтін көру­дің өзі бір ғанибет. Әрине, оны сөзбен жеткізу мүмкін емес, тек көзбен көру керек. Көпшілігі қуаныштан жылап жіберсе, кейбірі Алланы ауызға алып, шүкіршілік жасап, бүкіл жан дүние­сімен рахметін жаудырып жатқаны. Бұл да дәрігер өміріндегі ең шуақты шақ дерсің. Ал Элмирада мұндай жағдайлар жиі болып тұрады. – Бірде жарақат алғаннан екі бірдей көзі көрмей қалған 32 жастағы жігіт емделуге келді. Содан бізде жасалған операциядан кейін бір көзі көріп, екіншісін орнында сақтап қалдық. Сол жігіт әр мереке сайын хабарласып, құттықтап тұ­рады, болмаса өзі келіп кетеді. Қазір бір туған бауырымдай. Оның дауысын естіген кезде басқаша әсерде боласың. Ал кеше жанары жеті жыл көрмеген жігітке үлкен операция жаса­лып, көзі көргендегі ең алғашқы сөзі қандай дейсіз бе?! «Жақсы болды ғой, енді әйелімнің өзгерген түрінің қандай болғанын көре­тін болдым» деп жатыр. Дегенмен, ос­ын­дай қуанышты сәтте, әл­бетте науқастар­дың дені жақын адамда­рын іздеп, көргісі келеді. Не болмаса «Қандай жақсы, енді өзім жүріп-тұ­ра­тын болдым» деп ала­қай­лап қуанғанын айтпаңыз, – дейді өзі емдеген адамдар жайлы еске алғанда көзі бал-бұл жайнап шыға келген оташы қыз. Иә, науқас адамның қуанғанын көру – дәрігердің де қуанышы, жеңісі. Өйт­кені, адамның барлық дене мүшелерінің ішіндегі ең сезімталы, адамға ең көп қызмет жасап, үлкен рөл атқаратын ағ­за­сы, ол – адамның қос жанары десек, адам қос шырағынан айырылғанда айналамен 80-90 пайызға дейін байланы­сы үзіледі екен. Өйткені, адам ақпаратты тек көру арқылы алады. Ал қалған он-он бес пайызын есту арқылы қабылдайды. – Әрине, қиналып жүрген адамға көмектескің келеді, бірақ кейде сәті болмай қалатын кездер де болады, – деп сөзін жалғады кейіпкеріміз ойлы көз­бен. – Бұл тек біздің салада ғана емес, жалпы хирургияда кездесетін жәйт. Ол кезде ұйқысыз түндер өтеді. Науқасты ой­лап, түнімен уайымдап шығасың. «Қай жерде мүлт кеттім, қай жерін дұрыс жасамадым?» деп өзіңді кінәлап аласың да: «Неге нәтиже болмайтынын біле тұра, науқастың көңіліне қарап, «қа­рағым, бәрібір көрмеймін, мүмкін бір үміт оты болып қалар» деген сөзіне неге иландым. Бас тарту керек еді» деген өкініш иектейді. Шынында да, «кө­рейік» деп алған соң адамға үміт дү­ние­сін беру өте қиын. Сосын «Біз қо­лы­мыздан келгенін жасадық, ары қарай көреміз» деп айтуға тура келеді. Сонда кейбір науқастар қолымыздан келгеннің бәрін жасағанымызды түсінеді. Көрдіңіз бе, мұндай жағдайлар да болады. Элмира осы ойларын қинала аяқтады. Рас, мұндай ауыр операцияны көте­ру науқас адамға да, оташыға да қиын. Операция кейде үш сағатқа дейін со­зы­лады. Сонда да Элмираның күнделікті жұмыс кестесі бірқалыпты. Операцияға сағат тоғызда кіріп, үште бір-ақ шы­ғады. Кейде кешкі бесте әрең босайды. Міне, күні бойғы жұмысы осындай қар­балас болса да, Элмира басқа да қосалқы жұмыстарға уақыт тауып жатқаны. Мә­селен, оны ға­лым ретінде көз аурула­рының көбею себептері алаңдатады. Әсі­ресе, қазір өн­дірістік жарақат алу­шы­лар саны артқан. Жеке кәсіп­орын­дарда, жеке секторларда жұмыс істейтіндер техника қауіпсіздігін сақтамаса, балаларымыз түрлі мерекелерде қытай­дың от шашуларынан көз жарақатын көптеп алуда. Сондай-ақ үл­кендердің құнтсыздығынан кішкене ба­лақайлар­дың қолына өткір зат түсіп, ар­ты өкі­нішті жағдайға әкелуде. Қазіргі жас­тар­дың, оқушы балалардың күндіз-түні ком­пьютер алдында отырып, аз қи­мыл­дау себептерінен жасөспірімдердің ара­сында рефракция ауытқулары, «құр­ғақ көз», «қызыл көз» синдромдары жиі кез­десетін болды. Соңғы кездері уақы­тынан бұрын туылатын нәрестеде көз ақауының болу мүмкіндігі көбірек бай­қалуда. Мәселен, ДДҰ 500 грамм болып туылған шарананы аман сақтап қалу керек деген талап қоюда. Өйткені, ондай кезде нәрестенің көзі көрмей туылады да, арнайы бесікте кислород астына жат­қанда көз алмасына, тор қабығына қатты әсер ететін көрінеді. Демек, бұл да бү­гін­гі күннің ең күрделі мәселесінің біріне ай­налып отыр. Қазір осы мәсе­леге бай­ла­нысты институт басшысының бас­та­ма­сы­мен балаларды емдеуге ба­ғыт­тал­ған бағ­дарлама жасалу үстінде. Ал Са­ла­мат­ты Қазақстан мемлекеттік бағдар­ламасы шеңберінде республика бойынша тұр­ғын­­дардың арасында етек алып отыр­ған көз ауруларының ішіндегі күр­делісі – глау­комаға (су қараңғылық) қарсы скрининг жүргізілуі Үкімет та­рапынан көр­се­тіл­ген үлкен көмек, қолдау екенін айтқан жөн. – Әрине, бірегей жаңа технология жақсы. Бірақ, біз жергілікті жердегі ал­ғашқы дәрігерлік көмекті жандандыр­май, ешнәрсе жасай алмаймыз. Өйткені, ауруды қаншалықты ерте сатысында ан­ықтап, емдеуге жіберсе, ем де сонша­лықты нәтижелі болмақ. Олай болмаса, біздің ем-домның, кереметтей техноло­гия­ның пайдасы шамалы. Сондықтан жер­гілікті жердегі офтальмолог дәрігер­лер­мен тығыз жұмыс жасауға күш салу­дамыз. Біздің институтқа бюджеттен арнайы бөлінген қаражат есебінен ай­мақтардағы дәрігерлердің білімін жетілдіріп, тәжірибе алмасамыз. Екіншіден, бізде кураторлық жоба жұмыс істейді. Мәселен, мен Шығыс Қазақстан облы­сы­ның кураторымын, сол облыстағы бар­­лық жағдаймен танысып, олардағы ау­ыр науқастарды қарауға көмекте­се­мін, кеңес беремін. Қажет уақытында ба­­рып қайтамын. Бұл жұмыс та бізде жақ­сы жолға қойылған. Элмираны ұлтымыздың қанына сің­ген дерт – өз денсаулығына немкетті қа­рай­тын мінезі де алаңдатады. Ол – енді шындық. Өйткені, біздің ағайынның кө­бі­ дәрігерге ауруы әбден асқынған кезде ғана барып көрінетіні өзімізге белгілі. – Науқастарға «Неге ертерек келме­діңіз?» десек: «Ұлымның тойын өткіз­дім, қызымның баласын қарадым» дейтінін қайтерсің – дейді дәрігер қызымыз кейіс білдіре. – «Енді бізден не күте­сіз­дер? Бәрін асқынтып келген соң, біз не істей аламыз?» дейміз. Меніңше, адам өзіне деген қарым-қатынасты түбірінен өзгертетін уақыт жеткендей. Өйткені, науқастың денсаулығына тек дәрігер ғана емес, адамның өзі жауап беруі міндетті. Тіпті, кейбірі бізге жолдаманы облыс орталығынан алуға болатынын, Алматыда көз аурулары институты ба­рын да білмейді. Ал шетелге барған­дар­ға сонша ақшаңызды беріп келдіңіз, сол операцияны дәл сондай жабдықтармен біз де жасаймыз» десек, білмедік қой деп жатады. – Мен өз мамандығыма ғашық адам­мын. Өйткені, өзімді басқа мамандық иесінің орнына қоя алмаймын. Мен үшін әлемдегі ең ғажап мамандық оф­таль­молог деп есептеймін. Сондықтан, ең алдымен, Жаратушы Аллаға ризамын, осындай мамандықты таңдауыма әсер етіп, бағыт сілтеген ата-анама ризамын. Марқұм әкемнің атына кір келтірмей, өмір сүруге тырысамын. Осындай мекемеде жұмыс жасап, науқастарды емдеуге мүмкіндігім болғанына ризамын. Сон­дай-ақ, күрделі операция жасауға жетелеген, рухани күш берген ұстазым, арқа сүйер жетекшім Тұрсынгүл Көпжа­сарқызына ризамын. Соған қарағанда мен бақытты адамның бірі шығармын, – деді қоштасарда Элмира жүзіндегі қуанышын жасыра алмай. ... Иә, қазір өз мамандығына ға­шық адамды кездестіру оңайға соға қой­мас. Шіркін, әркім өз маман­ды­ғын дәл Эл­ми­­радай құлай сүйсе, қанеки... Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ.