Тәуелсіз Қазақстанның жаһандық брендіне айналған Астананың сәні мен салтанаты, көркі мен келбеті төрткүл дүниені тамсандырудан жылдан-жылға бір танбай келеді. Осыдан біраз бұрын газетімізде жарық көрген бір толғанысымызда: «Елорда – Елбасының төл перзенті. Нұрсұлтан Назарбаев жаңа астананың алғашқы қазығы қағылған күннен бастап, қаланың әрбір ғимаратын, әрбір құрылыс алаңын жүрегінің жылуымен аялап, бас жоспарынан бастап, архитектуралық доктринасына дейін қалыптастырды», деп атап көрсеткен едік. Тұңғыш Президентіміз сол ұстанымынан әлі бір танған жоқ. Оған жақында ғана Елбасының төрағылығымен өткен Астана қаласын одан әрі дамыту мәселелеріне арналған кеңейтілген кеңес толық дәлел болса керек. «Біз Астананы өзге қалаларға үлгі-өнеге болатындай дәрежеге жеткізуіміз керек. Сондықтан алдымызда әлі талай жұмыстар тұр», деді Елбасы сол кеңесте.
Иә, ХХІ ғасыр ғажайыбы атанған ұлттық мақтанышымыздың, қазақтың заманауи мегаполисінің әлемдік әлеуметтік-экономикалық, саяси ынтымақтастық, адамзаттық сәулет өнері салаларындағы бағасы уақыт пен тарих еншісінде. Ал бүгінгі буын міндеті – Елбасы атап көрсеткендей, Астананы қазақстандық мемлекеттіліктің эталон қаласы ретінде әлемдегі ең үздік 30 қаланың қатарына қосу жөніндегі өршіл мақсатты іс жүзіне асыру. Бұл ретте әлемдік деңгейдегі мегаполистерді ерекшелендіретін де, олардың дамуы мен өркениет талаптарына сәйкес өмір сүруіне де шешуші ықпал ететін озық технологиялық инфрақұрылымы екендігі даусыз. Ендеше, бас қаламыздың заманауи инфрақұрылымын барынша дамытуға бағытталған басым бағдарламарды тілге тиек етейік.
Инфрақұрылым – қала тіршілігінің қан тамыры. Кез келген мегаполисті біртұтас алып организм деп алсақ, инфрақұрылым сол алып организмнің бойына тіршілік нәрін беріп тұратын қан тамырлары секілді. Яғни, ол – жарық, жылу, су, кәріз, жол, байланыс және басқа да коммуналдық, әлеуметтік, мәдени нысандар. Осы айтылған салалардың тек біреуі ғана назардан тыс қалса, қала қалыпты өмір сүре алмайды. Ал Астана сияқты қарқынды даму баспалдағындағы жас мегаполис үшін озық технологияларға негізделген және алдағы болашаққа бағытталған инфрақұрылымның маңызы тіптен өміршең. Міне, Мемлекет басшысының елорданың базалық инфрақұрылымын барынша дамытуға ұдайы басымдық беріп келе жатқандығы да сондықтан.
Соңғы жылдары елімізде қолға алынған барлық құрылыс жұмыстарының 40 пайыздан астамы елорданың үлесіне тиеді екен. Тек соңғы үш жылдың ішінде ғана бас қаламызда 4 миллион шаршы метр тұрғын үй құрылысы пайдалануға берілді. Ал ағымдағы, 2011 жылдың өзінде тағы 1,4 миллион шаршы метр тұрғын үй құрылысы салынбақ. Мемлекет басшысының тапсырмасымен іс жүзіне асырылып жатқан «100 мектеп, 100 аурухана» бағдарламасы шеңберінде ғана қаламызда 7 мектеп, 9 денсаулық сақтау мекемесі бой көтермек. «Балапан» бағдарламасы аясында Астанада 2010 жылы 50 балабақша бой көтерсе, 2011 жылы тағы 33 мектеп жасына дейінгі балалар мекемесі салынатын болады. Басқаша айтсақ, елорданың төрт құбыласы түгел екпінді құрылыс алаңы. Ендеше, қала инфрақұрылымын төрт құбыла бойынша тең дамыту қажет.
Осы өміршең мақсатқа сәйкес өткен жылы қала әкімдігі елорданың шет аймақтарын дамыту жөніндегі кешенді бағдарлама қабылдаған болатын. Соңғы жылдары қала құрамына берілген шет аймақтардағы кенттерде бұрын заман талабына сай инфрақұрылымның болмағандығы да жасырын емес. Қазір Астана қаласының шет аймақтарында осындай 20 тұрғын үй кешендері бар. Бұл шет аймақтарға қатынайтын жол да жоқ. Осыған байланысты бағдарлама аясында алдағы үш жыл ішінде бұл шет аймақтарды қаланың күре жолдарымен байланыстыру үшін 200 шақырым жол салу көзделініп отыр.
Қаланың шет аймақтарындағы тұрғын үй кешендерінің қалаға тән қалыпты тұрмысы үшін қосымша 33 шақырым су құбырлары жүйесін, 24 шақырым кәріз құбырларын салу керек. 110 шақырым қашықтыққа әртүрлі қуаттағы электр желілерін тарту қажет. Сонымен бірге бағдарлама бойынша шет аймақтарды көгалдандыру және көріктендіру шаралары бойынша да ауқымды жұмыстар қолға алына бастады.
Жол-көлік инфрақұрылымы қала коммуникациясына нәр құятын күре тамыр болып табылады. Осыдан біраз жылдар бұрын кептеліске тұншыққан Астана жолдары қала тұрғындары үшін айықпас азап болғандығы белгілі. Бас қала әкімдігін Иманғали Тасмағамбетов басқара бастаған соңғы жылдарда бұл түйінді проблемада сең қозғалып, жаңа жол тораптары мен жол айрықтары салынып, кептелістер азайып, қала тынысы кеңейе бастады. Бірақ жылдар бойы қордаланып келген келеңсіздіктердің беті әлі де толық қайта қойған жоқ. Өткен жылы ғана қаламызда 147 шақырым автокөлік жолдары күрделі жөндеуден өткізілді және жаңа жолдар салынды. Биыл Астанада тағы да 110 шақырым автокөлік жолдары күрделі жөндеуден өткізіліп, ұзындығы 20 шақырым жаңа жол салынады.
Қала көшелеріндегі көлік кептелістерін жойып, жолаушылар тасымалын жақсарту мақсатында Астанада жеңіл релісті трамвай жолы желісін салу жоспарланған. Бұл ірі жобаны жүзеге асыру міндеті арнайы құрылған «Астана LRT» ЖШС-на тапсырылған. Қазір бұл жобаның сметалық-техникалық құжаттары толық жасалып, құрылыс жұмыстары басталмақ. Осы мақсаттарға бюджеттен 5 миллиард теңге қаржы бөлінген. Үстіміздегі жылдың 1 шілдесінде ауқымды жұмыстар басталмақ. Жалпы, ұзындығы 61,1 шақырымды құрайтын жеңіл релісті трамвай жолы төрт кезең бойынша іс жүзіне асырылып, 9 стансадан тұратын, қашықтығы 16,4 шақырымды құрайтын жолдың бірінші кезеңі 2013 жылдың 1 желтоқсанында пайдалануға берілмек.
Қала көшелеріндегі жолаушылар тасымалы мәселесіне қатысты айта кететін тағы бір мәселе, соңғы жылдары қаламыздың негізгі бағыттарына қатынайтын қолайсыз шағын автобустар жүрісі тоқтатылды. Олар осы заманғы талаптарға толық жауап беретін кең де қолайлы жаңа автобустармен алмастырылды. Өткен жылы қала көшелеріндегі қоғамдық көлік құрамы 135 жаңа үлкен автобустармен толықса, биыл жылдың соңына дейін тағы 115 жаңа автобус сатып алынады.
Астана қаласының құрылысы қарқын алған сайын оның инженерлік инфрақұрылымы мен энергетикалық қауіпсіздік салаларының нысандарының да инвестициялық тартымдылығы артып келеді. Бұл ретте Астана қаласындағы соңғы кезде іс жүзіне асырыла бастаған ірі инвестициялық жоба – №3 жылу электр орталығының құрылысын ерекше атап өткен жөн. №3 ЖЭО Астана қаласы үшін стратегиялық маңызы зор нысандардың бірі болып табылады. Бұл энергетикалық нысан елорданы энергетикалық қуат көздеріне деген тәуелділіктен толық құтқарып, қала энергетикалық қуаты жағынан өзін-өзі толық қамтамасыз ететін орталыққа айналады. Жалпы, құны 147,45 миллиард теңге болатын бұл маңызды инвестициялық жоба сағатына 860 Гкал жылу және 240 МВт электр энергиясын өндіруге негізделген.
Қазіргі таңда қаланың барлық энергетикалық қуат көздері 1 340 Гкал/сағ. жылу, 340 МВт электр энергиясын өндіреді. Қаланың қарқынды өсу жағдайын ескере келгенде 2010-2012 жылдар аралығында жылу энергиясына деген сұраныс 1 975 Гкал/сағ., электр энергиясына деген сұраныс 543 МВт-ға дейін өседі деп күтілуде. Қазір жылу энергиясына деген тапшылық 103 Гкал/сағ. болып отыр. Сондықтан қазір қаланың энергетикалық активтерін ұлғайту мәселесі кезек күттірмейтін міндетке айналды. Өткен жылы №1 ЖЭО қайта жарақтандыру жұмыстары қарқынды жүргізілді. Оның №3 бу қазан агрегаты толық жаңартылды. №1 ЖЭО-ны толық қайта құру жұмыстары 2013 жылы толық іс жүзіне асырылады деп күтілуде. Сол жылы №1 ЖЭО-ның қуаты 385 Гкал/сағ.-тан 410 Гкал/сағ.-қа дейін артатын болады. Қазір №2 ЖЭО-да қуаты 420 Гкал/сағ. болатын қазандықтардың құрылысы салынуда. Өткен жылы қуаты 220 Гкал/сағ. болатын екі қазандық іске қосылды. Сөйтіп, №1 ЖЭО және №2 ЖЭО-ның энергоблогтары толық іске қосылатын 2013 жылға таман қаламыздағы жылу беру орталықтарының қуаты 2 015 Гкал/сағ. болып қазіргі межеден 675 Гкал/сағ. өсімге қол жеткізіледі. Ал №3 ЖЭО-ның бірінші кезегі іс қосылатын 2016 жылдары қаламыздағы энергетикалық орталықтардың қуаты 2 665 Гкал/сағ. деңгейіне жетеді. Яғни, қаланың өсу қарқынын есептегеннің өзінде елорда болашақта өзін-өзі энергетикалық қуат көздерімен толық қамтамасыз ететін еліміздегі бірден-бір ірі мегаполис болмақ.
«ҚазТрансГаз» АҚ-тың кешендік бағдарламасы бойынша 2013 жылы Астана қаласына табиғи газ құбыры келмек. Қазіргі кезде осыған байланысты №1 ЖЭО-ны толық табиғи газбен жұмыс істеуге, ал №2 ЖЭО және №3 ЖЭО-ны көмір және газ отынымен жұмыс істеуге бағыттау жұмыстары қызу жүргізіліп жатыр. Қалаға газ келетін кезеңге дейін №3 ЖЭО-ның бірінші кезегі пайдалануға беріледі деп жоспарлануда. Осыған байланысты № 3 ЖЭО-ның бірінші кезегінің табиғи газға деген сұранысы 220 миллион текше метр болмақ. Осы жобаға сәйкес жылына №2 ЖЭО-ны жартылай газбен жұмыс істеуге көшіру, №1 ЖЭО-ның толық газбен жұмыс істеуге көшіруге тиісінше 200 миллион текше метр және 180 текше метр газ қажет болады.
Сонымен бірге алдағы уақытта қаламыздың энергетикалық қуат көздерін тасымалдайтын желілерді де заман талабына сай жетілдіру міндеті ерекше назарға алынып отыр. Қазір қаламыздың электр тасымалдау желілерін барынша пайдаланған жағдайда 460 МВт-ға дейін ғана электр қуатын өткізе алады. Сондықтан алдағы уақытта өткізу қабілеті 1200 МВт-ға тең келетін жаңа электр энергиясын тарату желілерін салу керек. Қазір жалпы ұзындығы 170 шақырым орамды қамтитын қуаты 220 кВт электр тарату желілері шеңберінің құрылысы салынуда. Осы электр желісін тарату аймағында қуаттары 220/110/20 кВт болатын үш тірек подстансасын салу міндеттері тұр. Сондай-ақ, биылғы жылы қолданыстағы 6 подстансаларда күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіледі. Тиісті бағдарламаға сәйкес қаламыздағы жылу жүйелерін қайта құру және жаңарту жұмыстары да жүргізілуде. Жоғарыда айтылған осы ірі жобалардың бәрі қаржылық жағынан толық қамтамасыз етілген. Қазір белгіленген бағдарламаға сәйкес кезеңді жұмыстар жүргізілуде.
Бас қаланы көгалдандыру және көріктендіру жұмыстарының да жүйелі әрі кешенді жүргізіліп келе жатқандығына астаналықтар мен қала қонақтары куә. Тек өткен жылдың өзінде ғана Астанада 20 мың түп ағаш және 15 мың метр ұзына бойы аумаққа көшеттер отырғызылды. 2011 жылы елордамызда 40 мың түп ағаш және 7 мың метр ұзына бойы аумаққа көшеттер отырғызылады. Декоративтік-гүл көмкерген гүлзарлар аумағында өткен жылы 7,6 миллион гүл өсірілсе, биылғы жылы 8,6 миллион гүл өсірілмек. Сонымен бірге үстіміздегі жылы қала аумағында жаңа демалыс бағының құрылысын салу жұмыстары қолға алынды.
2012 жылы Есіл өзенінің жағасында аумағы 190 гектар болатын демалыс бағы пайдалануға беріледі. Қазір қаламыздағы Жерұйық бағының бірінші кезегі жұмыс істей бастаса, енді оның екінші кезегін салу жұмыстары қолға алынды. Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасымен өткен жылы «Астана Арена» стадионының аумағында көлемі 100 гектарға созылған жаңа демалыс бағын салу жұмыстары қолға алынды. Соңғы жылдардан бері қаламыздағы орталық демалыс паркін қайта құру жұмыстары кешенді түрде жүргізіліп келеді. Қазір бұл парктің қала тұрғындары мен қонақтарының көңілді демалыс орталығына айналғаны даусыз. Сарыарқа кіндігіндегі ақ селеулі кең жазықта көсіле бой көтерген қаламыз бүгінде жасыл желек жамылып, жайқалған қалаға айналып келеді. Бүгінде ел арасында «Президент орманы» аталып кеткен қаланың жасыл белдеуі құлашын кеңге созып, сахара төсінде жайқалған ну орманға айналды. Мемлекет басшысының белгілеп берген бағдарламасына сәйкес, болашақта Астана орманының Бурабай орманымен біте қайнаса араласып кететін күнін көретінімізге де ешбір күмән жоқ.
Бетті әзірлеген Жылқыбай Жағыпарұлы, «Егемен Қазақстан». Суреттерді түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ.