Дүбірге толы дүние

БАС ХАТШЫЛЫҚҚА ҚАЙТА САЙЛАНДЫ Біріккен Ұлттар Ұйымының қазіргі Бас хатшысы Пан Ги Мунның осынау аса мәртебелі қызметке қайта сайлана­тынына ешкім де күмән келтірмеген. Солай болып та шықты. БҰҰ Бас Ассамблеясында 192 елдің өкілдері бұл ұсынысты қол шапалақтап қарсы алды. Тіпті дауыс саналмапты да. Әлдеқандай күмән болса, Пан Ги Мунның өзі де кан­дидатурасын ұсын­бас еді. Бұл – дипло­ма­тиялық ортада жа­зыл­маған заң. Әккі дипломат, қарымды саясаткер Пан Ги Мун өз канди­да­турасын ұсынғанда талайдың, ең алдымен, осынау ұйымда айрықша беделі бар елдердің тамырын басып көргені де анық. АҚШ, Жапония сияқты бұл халықаралық бас ұйым­ды қаржыландырып, «асы­рап» отыр­­­ған елдер қарсы болып немесе өз кандидатураларын ұсын­ғы­сы келсе, бұл шаруаға олар әлде­қа­шан араласып кетер еді, тіпті олар­дың емеурін білдіруі де жетер еді. Бұған дейін БҰҰ Бас хатшы­лығы қызметін атқарған жеті қай­рат­кердің көпшілігі екі мерзімге сай­ланды. Тіпті Пан Ги Муннан бұ­рынғы Кофи Аннанның өзі, соңына біраз сөз ергеніне қарамай, екі мерзім қызмет атқарып, артына айтар­лықтай із қалдырып, абыроймен кет­кен. Ал қазіргі Бас хатшы тура­лы жағымсыз сөз айтыла қойған жоқ, қайта оның түрлі халықара­лық шиеленісті жағдайларға жедел арала­сып, өткір мәселелердің өтін­де жүр­гені жұртқа белгілі. Оны қайта сайлаған сессияда құттықтап сөйлеген БҰҰ Бас Ас­самблеясының қазіргі төрағасы, Швей­царияның бұрынғы президенті Джозеф Дейсс Пан Ги Мунның атына айтылған мадақтау сөзін ая­ған жоқ. Қазіргі аса күрделі де бей-берекеттік орын алған халықара­лық ахуал заманында оның БҰҰ-ның беделін сақтап қалуы, жұмы­сын ба­рын­ша ашық жүргізуге қос­қан үлкен үлесін атап көрсетті. Нақты Бас хатшылық қызметте не бітірді дегенде, әлемдік тыныш­тықты сақтау ісіне үнемі бастама­шы болғаны, БҰҰ-ның ұйымдас­тыру­шылық жұмысын нығайтуға байла­нысты біршама реформа­лар­ды жү­зеге асырғаны ал­ға то­сылады. Кли­мат­тың жаһандық жы­лынуына қарсы ша­ра­лардың басын­да жүрді. Судан­ның Дар­­фур про­вин­ция­сындағы шие­леніс­ті реттеу мақсатында оған бітімгершілік күшті енгізуге мұ­рындық болды... Пан Ги Мун бұл қызметке осы­дан бес жыл бұрын дипломатиялық жұмыстан келді. Оңтүстік Корея сияқты дамыған елдің, үлкен сая­саттың ортасында жүретін елдің сыртқы істер министрлігін басқа­рып, біраз жайға қаныққаны да анық. Ол – әлемдік саясаттың бас­ты бағытын жете білетін сарабдал дип­ломат. Даулы мәселеге кезіккенде, қашанда тіл табысу жағында. Бас хатшының жұмысын өз елімізге қатыстыра айтсақ, Пан Ги Мун біздің елімізде болып, Арал ай­мағын аралап көрді, кешегі яд­ро­лық сынақ аймағындағы жағ­дай­мен де танысты. Біздің еліміздегі жағдайға әлем жұртшылығының назарын ау­дарды. Белгілі дипломат, Сенат Төрағасы Қасым-Жомарт То­қаевтың БҰҰ Бас хатшысының орынбасары қызметіне шақы­ры­луы да Пан Ги Мунның біздің елге, Елбасы Нұр­сұл­тан Назарбаевқа деген құрметі мен көзқарасының көрінісі деуге бол­ғандай. Әдетте Бас хатшының канди­да­турасы туралы БҰҰ-ға мүше елдер өз пікірлерін білдіріп жата­ды. Біз­дің еліміз де Пан Ги Мунның ка­н­дидатурасын алғаш­қы­лардың бірі болып қолдайты­нын мәлімдеді. Қазіргі саяси әлем күрделі жағ­дайда. Басқасын былай қойғанда, араб дүниесі өртеніп тұр. Оның отын өшірудің бір ұшы БҰҰ-ға келіп тіреледі. Арпалысқандарға ара­ағайын­дық керек. Оған БҰҰ-дай ұйымның беделі де, қамқорлығы да ке­рек. Сол ұйымның басында бітім­гер­­шіл қай­рат­кердің жүргені де жақсы. * * * ЖАПОНИЯ АЛЫПТАР САПЫНДА ҚАЛА МА? Үстіміздегі жылғы наурызда алапат апатқа ұшыраған Жа­по­нияның болашағы туралы әңгіме көп. Біраз сарапшылар, мамандар сол апаттан келген шығындарды алға тосып, бұл ел енді еңсесін көтере алмайды деген тұжырым жасайды. Енді біреулер аса та­лант­ты жапон халқы бұл қиындықты да жеңіп, алыптар қа­тарындағы өз орнын сақтайды деген ойда. Біз сол соңғы ой жағындамыз. Расында да бұл алапат апаттың сал­дары орасан. Алды­мен жер сілкінісі мен цунамидің сал­дары­нан 15,3 мың адам қаза тауып, 8,4 мың адам із-түзсіз жоғалған. Өте көп. Бірақ басқа бір елдердегі зілзаладан бұдан әл­де­қай­да көп адамның қаза тауып жататыны белгілі. Ал эко­номи­ка­лық шығынның көлемі тіпті көп. Әдетте бұл елде барлық нәрсе да­мы­ған. Сол дамыған нәрсе қираса, одан келер шығынның да мол болатыны заңды. Ресми есептерге қарағанда, Жапониядағы бұл апаттан 450 миллиард доллар шығын келіпті. Бұл – ортаңқол бір елдің бір жылдық ішкі жалпы өнімін әлденеше рет орап алатын қаржы. Сол қираған нәрсенің орнын толтыру үшін тағы да 200 миллиард доллар қаржы қажет көрінеді. Экономикалық шығынмен қа­тар, сарапшылар моральдық зар­дапқа да айрықша назар ауда­ра­ды. Халықтың еңсесі түскен, бұл өз кезегінде эконо­ми­каға да әсер етеді, дейді. Адам­дар­дың өзіне өзі қол салуы, әсіресе, апат болған аймақтарда жиілепті. Бұл жө­нін­дегі жағымсыз көрсеткіш 18 па­йыз­ға өскен. Мұны да түсінуге болар дейсің. Адамдар өзінің жа­қы­ны­нан ай­­рылады, жоспарлары күйрейді. Сон­дайда мұндай қа­дамдарға баруы заң­дылықтай кө­рінеді. Уақыт өтер, тірі­нің тіршілік жасайтыны бар, жапон халқы еңсесін көтеретініне сенесің. Тағы да ресми орындардың, үкі­мет­тің болжауын алға тосып, біраз са­рапшы бұл елдің құл­ды­рауы бас­тал­ды деп тұжырым жа­сауға құмар. Статистикалық мәлі­мет бойынша ІЖӨ алғашқы тоқсанда 3,7 пайызға кеміпті. Бұл болжамнан жоғары екен. Елдегі жетекші автомобиль шығара­тын компанияларда да өндіріс 50-60 па­йыз­ға төмендепті. А­л­ғашқы үш айда жалпы өндіріс кө­лемі 15 пайызға кеміген. Сәуір айында сыртқы сауда балансы теріс саль­до­ны көрсе­тіпті. Соңғы 30 жылда мұн­дай бол­­маған екен. Болмаса, сол нау­рыз­дағы алапат апат та бол­маға­нын ұмыт­па­ған жөн. Осындай апат ке­зіксе, кез кел­ген ел осын­дай жағ­дайға ұшырар еді. Тіпті көптеген ел күйреп те қалар еді ғой. Ал Жапония өзі­нің құді­рет­тілігімен қиындықты қас­қайып қарсы алып, оған төтеп берді. Қалайда Жапонияның сағын сын­дыра сөйлегісі келетіндер осы апат алдында-ақ ішкі жалпы өнім көлемі жөнінен Қытайдың оны басып озға­нын, сөйтіп, АҚШ-тан кейінгі екінші орынға шыққанын көп айтады. Бірақ Қытайдың хал­қы Жапонияныкінен он есе артық екенін, ішкі жалпы өнімнің кө­лемі жөнінен Аспанасты елінің күн­дердің күнінде оны басып оза­тыны уақыттың еншісіне жататы­ны анық еді. Ал сол ІЖӨ-нің жан ба­сына шаққанда Қытай­дың Жа­пония­ны қуып жетуі екіталай болар. Сірә жақын кезде жүзеге аса да қоймас. Бұл үшін Қытайда ІЖӨ он есе артуы керек. Ал Жапония қазіргі орнынан қозғал­мауы тиіс. Ал жапондар ондай халық емес. Ол – жоқтан бар жасайтын күрескер халық. Мұны олар тарих алдында дә­лелдеген. Екінші дү­ние­жүзілік соғыс­тан кейін Жапония шаруашы­лығы қатты күйзел­ді. Оған жеңген елге тө­ле­ген контри­буцияны қосы­ңыз. Жар­ты ғасыр өткенде, бұл ел әлемдегі ең қуатты екінші елге айнал­ды. Қиын­дық бұл елдің халқын қай­рай, жігерлендіре, топтастыра түсетіні бар. Мамадияр ЖАҚЫП.