Аспан-тау аясындағы той

Мереке Жетісудың «жанартауы» атанған ақынның  мерейтойы  Шалкөде жайлауында  дүркіреп өтті Ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың кіндік қаны тамған Қарасаз ауылын бетке ұстап жөңкіген көлік атаулы көз ұшынан менмұндалап көрінетін Райымбек батырдың ескерт­кіш-пантеонына бас сұғуды өздеріне парыз санай­тындай. Рас, Райымбек сынды батыр болмаса, бүгінгі бейбіт заман да, өз-өзіне бас ие ел де болмас еді. Ақиық ақынның тойы аруақты батырдың ескерткіш белгісіне бас иіп тағ­зым етуден басталды. Әзірлік бұдан бір жыл бұрын басталғандықтан, дара дарын иесінің мұражайы керемет кескін-келбетке ие болып, мұрағат­тармен толыққан екен. Алыс-жақыннан ағылған қонақтар ақын мұражайын тамашалап, рет-ретімен орналастырылған суреттер мен құжаттарға, қолданған заттары мен тұтынған мүліктеріне асқан қызығушылық танытты. Әр заттың киесі, өз сыры, тарихы бар. Мерейтойдың бірінші күні мұзбалақ ақынға қойылған ескерткіш мүсін мен мемориалды музей салтанатты түрде ашылды. Мұражай алдындағы тас тұғырдағы ақын бейнесін қалың жұртшылық гүл дестелерімен көмкерді. Жөндеуден өткен Мәдениет үйінің көркі де жарасым тапқан. Қарасазда мерейтой бағдарламасымен ақын өлеңдеріне жазылған әндерден республикалық «Жырлайды жүрек» байқауы және ақын өлең­дерін мәнерлеп оқудан балалардың концерттік бағдарламалары ашық аспан астында тамашаланды. Мәдениет үйінде Мұқағали Мақатаевтың 80 жылдық мерейтойына арналған «Мақатаев поэзиясы – ұлттық рухани қазынаға қосылған үлес» деген тақы­рыпта ғылыми-тәжірибелік конференция жалға­сын тапты. Ресми жиналыстың соңында жазба ақындардың «Кең дүние, төсіңді аш, мен келемін!...» атты республикалық жыр мүшәй­­расына қатысқан 14 ақынның туындылары назарға ұсы­нылып, ең үздік шығармалар қорытындыланды. Мерейлі тойдың екінші күні, яғни 30 шілдеде қонақтар Шал­көде жайлауындағы ашық аспан астында той сал­танатын жалғастырды. Екі жүздің үстінде тігілген ұлттық нақыштағы ақшаң­қан үйлер толассыз қонақ күтіп, халқымыздың кеңпейіл ниетін тағы бір қырынан танытты. Мерейтой құрметіне жиылған көпшілік алдында Елбасы Нұр­сұлтан Әбішұлы Назарбаевтың құттықтау хатын Серік Үмбетов оқып берді. Сондай-ақ өзге де министрліктер мен облыс бас­шылары бұл күні мұзбалақ ақынға құрмет көрсетіп, аталмыш шараға өз құттықтауларын жолдап жатты. Еліміздің барлық өңірлерінен келген делегация өкілдері Мұқағали еліне ыстық ықы­лас пен ақжарма тілектерін ала келді. Облыс әкімі Аңсар Мұсаханов ақынның шығармашылығы жайлы тартымды баяндама жасады. – Елін жыр жауһарымен сусындатқан ақын тойына қош кел­діңіздер, деп бастады сөзін облыс басшысы. – Елбасымыз Нұр­сұлтан Әбішұлы Назарбаев биылғы жылды «Бейбітшілік пен жасампаздықтың 20 жылы» деп атағаны белгілі. Тарих өлшемімен қарағанда, қас-қағым сәт саналатын осынау жыл­дары еліміз барлық салада ұлан-асыр табыстарға қол жеткізді. Басқа елдермен тереземіз теңесіп, көк байрағымыз көгімізде желбіреді. Ата-баба ғасыр­лар бойы армандаған қасиетті тәуелсіздікке жету арқылы ұлттық болмысымыз бен салт-дәстүріміздің қаймағы бұзылмай келеді, деген баяндамашы ақындарын ардақтап, баһадүр батырларын ұлықтаған халқымыз осы дәстүрінен жаңылмайтынын жеткізді. – Артына өшпес із қалдырған біртуар талант иесі, қазақтың қара өлеңінің Хантәңірі Мұқағали Мақатаев: О, Жетісу! Сандық тау, сандал белім, Шоқтығы өсіп, жал бітіп, жанданды елің. Күнім туды көгіңде самғар менің, Алатаудан биікпін демеуші едім, Әттең шіркін, ғарышпен жалғар ма едім! – деп шабыттана жырлаған Жетісу жерінің жаратылысы тым өзгеше. Әр сайына ән қонақтап, әр бұтағынан жыр саулаған киелі өлкеде көген емес, өлең таңдаған арқалы ақын-жыраулар аз болмағаны да ерекше құбылыс. Жетісу ақындарының алтын діңгегі Сүйінбай мен жыр алыбы Жамбыл, Алатаудың бұлбұлы Кенен Әзірбаев пен өлеңнің «қара жорғасы» Үмбетәлі Кәрібаев, Құланаян Құл­манбет, Қабылиса жы­рау, Жетісудың көмейінен жыр төгілген ақын қызы Сара Тастанбекқызы, жыр құлагері Ілияс Жан­сүгіров және басқа да саңлақтар бұл сөзіміздің нақты дәлелі. Елдің шетінде, шекараның шебіндегі Райымбек ауданы да дарынды тұлғаларымен дараланған киелі мекендердің бірі. Бұл «Менің атым Қожа» фильмі арқылы балалық бал күнімізге естен кетпестей ескерткіш тұрғызған Бердібек Соқпақбаевтың, әдебиетті ардың ісі деп бағалаған парасатты тұлға Баққожа Мұқайдың кіндік қаны тамған жері. Алдаспандай жарқырап өткен қарымды қаламгер Сағат Әшімбаевтың атақонысы. Мұқа­ғалидың қанаттас інісі, еліне еркелігі жарасқан Еркін Ібітановтай ақынның қимас мекені. Мұ­қағалидай ақиық ақын, Алатаудай асқар таланттың осынау қасиет­ті өлкеде дүниеге келіп, өлең-жырдың тайқазанын тасытуы өмір заңдылығы, ұлылық жалғастығы десек, ешбір артық айт­қандық бола қоймайды, – деп түйіндеді өз сөзін облыс басшысы. Қоғамның ілгерілеуі қай кезеңде болмасын рухани дамуы­мен айқындалады. Мәдениетке, өнерге көңіл бөлу арқылы болашаққа жол салынады. Жыл бойы облыс көлемінде ақиық ақынның шығармаларына арналған кітап көрмелері, апталық­тар, өлеңдеріне жа­зылған әндердің республикалық байқауы, мүшәйралар өтті.    Ілияс пен Мұқағалидың, ақын-жазушылар­дың шығармаларын жа­рық­қа шығару мәселесіне де назар ауда­рыл­ды. Мерейтойда оқыр­манға тәбәрік ретінде осы кітаптар тарту-таралғы ретінде ұсынылды. Сөз орайында ақынның «Білгің келсе, алдымен зертте мені», «Есіңе мені алғайсың», «Мен сірә, өлмейтін шығармын» деген естелік кітаптарын шығаруды, ақынның 80 жылдық мерей­то­йына арналған іс шараларын қолға алып, тікелей бас-көз болған ұлттық әдебиет пен өнердің жанашыры, мемлекет қайраткері Серік Әбікенұлы Үмбетовтің еңбегін айта кету керек. Райымбек ауданы Қарасаз ауылында ақынның әдеби-мемо­риалды музейіне күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізуге 177 млн. теңге бөлініп, қосымша конференц зал салынған. Музей кеңселік жиһаздар мен жаңа технологиялық аудио-бейне, дыбыс-жарық құрал-жабдықтарымен қамтамасыз етілген. Осылайша артына өш­пес із, өлмес мұра қалдырған, поэзияның пірі Мұқағали жырлары уақыт өткен сайын жарқырайтынына еш күмән жоқ. Биік болса болғаны болашағым, Мен аласамын. Өмір сахнасына алған заңды билетім бар, Заңды орныма таласамын, деп ақын айтарын айтып кеткен. Тіршілікке еніп, өмір көшіне ілескен соң өз ортасынан орын алуға, білімнің шы­ңына шығуға, өнер-ғылым қууға, елі­нің намысын, тұғырын биіктетуге үлес қосуға кімнің де таласы бар емес пе? Осы орайда өмірден ойып тұрып орын алуға, қашап тұрып жыр жазуға құлшынуы, өзі­не есеп беріп, алды-артын болжауы, өлшеу­лі өмірді қиқымдап, бос өткізбеуге тырысуы қай кезде де саналы жанға ой салатыны сөзсіз. Ұлы Абай айтқан “Сен де бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та, бар қалан” деген қағи­дамен идеялас. Бұл өнер, өлең мұратындағы дәстүрлі жалғастық деуге келеді. Ақынның мәңгілік ғұмырға айналғанының тағы бір дәлелі, жыл сайын туған күні қарсаңында еліміздің барлық аймақ­тарында Мұқағалиға арналған әдеби-сазды кештердің толассыз өткізілуі. Бір ғажабы, бұл үрдіс ешкімнің тапсырып-міндет­теуінсіз, жүрек қалауымен жүзеге асырылып жатқаны. Ақын­ға арналған жыр мүшәйралары мен ән кештері керуенінің жылдан жылға жалға­сатыны да сөзсіз. Ақын өзінің күнделігінде «Мен ХХІ ғасыр ұрпақтарының құрдасымын. Одан кейінгі ұрпақтың да туысымын» деген екен. Болашақты тап басып айтқан ақын көре­гендігіне еріксіз таңданасың. Шыны­мен де ХХІ ға­сыр­дың ұрпақтары ақын­ның құрда­сы­на, һәм сырласына айналған. Оған жыл сайын осы Қарасаз ауылында өтіп жүр­ген дәстүрлі «Мұ­қағали оқулары» ат­ты жыр жиыны дә­лел деуге болады. Еліміздің бар­лық өңі­рінен келген жас өрендеріміз сағын­дыр­ған жыл құсын­дай наурыз айы­ның басында ақынның кін­дік қаны тамған ауылда бас қосады. Алғашында ауыл мектебінен басталған «Мұқағали оқулары» уақыт өте келе қанатын кеңге жайса, бүгінде республикамыздың түкпір-түкпі­ріне жетті. Жерлестерінің ақынға деген құрметінің ерекшелігі бес жастағы баладан бастап, алдыңғы буынға дейін ақын өлеңін жатқа оқып, басқа аймақтан келген қонақтарға таңдай қақтыратыны. Жүлде алмаған балдырғандардың өз­де­рі де ақын атала­рының «үйрек ұшып, қаз қонған, қасиетті Қарасазын» көріп қайтуды зор мақтаныш тұтады. Ақын өлеңдері сазгерлердің күйсандығына сырлы әуез болып құйылып, қазақтың сайын даласын, асқар тауы мен сай-саласын түгелдей аралап барады... Бұл орайда ойымызға ең алдымен Мұқағали мен Нұрекеңнің – Нұрғиса Тілендиевтің шығармашылық бірлестігінен туын­даған әуезді әндер оралады. Бір ғана «Сарыжайлау» әні арқылы ақын сайын даланың сиқыры мен суретін шеберлікпен жеткізсе, оны Нұрекеңнің әні тіптен ажарландырып, ерекше сезіммен рухтандырып жіберген. Осы бір ұлылар үндестігі қазақ хал­қының рухани қазынасына бағалы байлық, мол мұра қалды­руымен де бірін бірі асқақтатып тұр емес пе! Қазақ поэзиясына Мұқағали есімі өзгеше серпіліс әкелгені баршаға мәлім. Алдаспан таулардың бөктеріндегі ұядай ғана ауылдан шыққан бала Мұқағали поэзия кеңістігіне қиядағыны қалт жібермейтін тастүлек қырандай еркін қанат жайды. Өмірді өлеңмен өрген ұлдың өмірі де өлеңмен өріліп келеді. «Өлсе өлер Мұқағали Мақа­таев, алайда өлтіре алмас өлеңді ешкім» деп ақынның өзі айтқанындай, Мұқағали өмірден өткенімен артында өлмес өлеңі қалды. Ақын өлеңінің өміршеңдігі жүрек­тен шыққан жауһар жырларының көңіл пернесін дөп басып, бірде сырласыңа, бірде мұңдасыңа айналып жатуында болса керек. Толқынды қара шашын кейін қарай сілкіп тастаған тау тұлғалы ақын бүгінгі күні ортамызда алшаң басып, туған жерінің кәусарына өз жырын қосып жүргендей. Иә, ол – қазақ поэзиясына есімін мәңгі қалдырған, қазақтың дәл өзіндей қарапайым қара өлеңіне шекпен жапқан ақынның киелі рухы деп білеміз. Өлең бар жерде өмір бар. Ал өмір барда Мұқағали есімінің, Мұқағали жырларының мәңгілік салтанат құрары айдай анық. Сахнада ақынның мерейіне орай театрландырылған қойы­лым жиналғандар назарына ұсынылды. «Кең дүние, төсіңді аш, мен келемін!...» атты республикалық жыр мүшәйрасының жүлде­герлері марапатталып, мүшәйраның бас бәйгесі «Джип» көлігі белгілі ақын Жүрсін Ерманға тисе, «Тойота» жеңіл мәшинесінің кілті ақынның ұлы Жұлдыз Мақатаевқа табыс етілді. Соңынан гала-концерт болып, оған қазақ эстрадасының өнер шеберлері қатысып, М. Мақатаевтың сөздеріне жазылған әсем әндер жайлау төсін асқақ әуенге бөледі. Ақынның құрметіне жайылған кең дастарханнан соң ұлттық ат спортынан өткен тай, құнан, жорға және аламан бәйге жарыстары жалғасын тапты... Мұзарт шыңның мұзбалағы, аспантаудың ақиығы атанған сыршыл ақын Мұқағали Мақатаевтың есімі қашанда Алаш жұрты барда асқақтай беретін болады. Екі күнге ұласқан мерейтойға жиналған жұртшылық «Поэзия пірі Мұқағалидай шалқар шабыт иесінің соңындағы шоқ жұлдыз әмәнда көбейе берсін!» деген тілекпен тарқасты. Күмісжан БАЙЖАН, Қанат ЕСКЕНДІР, Алматы облысы. Суреттерді түсірген Берсінбек СӘРСЕНОВ.