Жұлдызы жанған бала

Фортепьяноны италиялық Кристофори 1709 жылы ойлап тапқанда, бүкіл Еуропа елі барокко стилінен классицизмге көшіп жатқан тұс еді. Бұл аспапты содан сәл кейінірек неміс Шретер мен француз Жан Мариус та жасады. Әрине бастапқы фортепьянолардың (бұл рояль, пиа­ни­но­лардың жиынтық атауы) құрылысы өте қара­пайым еді. Ғасырлармен бірге дамып, күр­де­ле­ніп, әдеміленіп келе жатқан фортепьяно тарихы туралы көп айтуға болады. Бірақ біздің негізгі әңгімеміз бұл емес. Фортепьяно пайда болған­нан бастап бүкіл Еуропа композиторлары музы­ка­сын соған лайықтап жаза бастады да, қазірге дейін осы аспап олар үшін аса бір қадірлі әрі сәнді, оған қоса құн­ды мүлік­тер­дің қатарында тұр. Иә, бір рояльдің 5-8 мың АҚШ доллары көлемінде, бір пианиноның 1-3 мың АҚШ доллары көлемінде тұратынын айтсақ та сөзімізге жеткілікті дәлел болмақ. Фортепьянода ойнай білу дегеніңіз – музы­ка­ның биігін бағындырумен пара-пар. Классицизм, романтизм дәуірлерінде, тіпті кешегі ХІХ ғасырға дейін бұл аспапта тек ақсүйек, дәулетті адамдардың балалары ой­на­ғаны, Бах, Моцарт, Шопен, Бетховен, Шуберт сияқты саз әлемінің серкелері негізгі му­зы­каларын осы аспапқа арнап жазғаны да көп нәрсені аңғартса керек. Со­ны­мен біздің айтайын дегеніміз – күллі Еуро­па әлі күнге таңдайын қағып, тамсана тыңдайтын фортепьяно үнінің біздің ұлтқа да жат еместігі, тіпті еуропалық деңгейде ойнай алатын шебер­лердің өзіміздің арамызда да бар екендігі жа­йында еді. Осының алдында ғана Германия­ның Ганновер қаласында он жыл бо­йы білім алып, қазіргі күні Еуропа сахна­ла­рын­да өнер көрсе­тіп жүрген қазақтың талантты ұлдарының бірі Данияр Есімханов жайында газетімізде хабар шыққан-тын. Одан жуырда ғана Парижден пиа­нистердің байқауында бас жүлдемен орал­ған Әбдіахмет Оразбақовтың жетістігін шүйін­шілей жеткіздік. Енді сол қарғадай бала туралы кеңірек әңгімелеуді жөн көріп отырмыз. Әбдіахмет Оразбақов елордадағы Қазақ ұлттық университеті өнер мектебінің 6-сыны­бын­да оқиды, яғни, он үш жастағы жеткіншек. Бірақ, музыка саласындағы осы уақытқа дейінгі жетістіктері кәдімгідей ауыз толтырып айтуға жеткілікті. Мәселен, Әбдіахмет Алма­ты­да өткен жас пианистердің «Қазақстан мюзик форумы» байқауында, Ақтөбе қаласын­да­ғы «Классика-2008» байқауларында бірінші орынды иеленсе, Бішкекте ұйымдастырылған Шопен атындағы байқауда үшінші орынды қанжығасына байлаған. Ал, Римде өткен жас пианистердің Моцарт атындағы халықаралық байқауында бас жүлдеге ие болды. Одан кейін жуырда ғана Парижде өткен жас музыкант­тар­дың халықаралық «Жалын» байқауынан бас жүлдемен оралды. «Музыка әлемінің қыр-сырына енді ғана қадам басқан, әлі де болса бұғанасы бекіп, буыны қатпаған жас бала үшін мұндай марапаттар бас айналдыруы әбден мүмкін ғой», – дейміз біз. Ал, ұстазы мәдениет қайраткері, доцент Дина Мәмбетова: «Жас бала атақ-даңқтың буын қайдан сезеді дейсіз, әрі-беріден соң біз бұларға атақты деп емес, бала деп қана қараймыз, әрі қарай қалай өседі, қалай қалыптасады бұл мүлде бөлек әңгіме», – дегенді айтты. Әбдіахметтің қуанышына ортақтасайық, әрі өзімен сөйлесейік деп Қа­зақ ұлттық өнер университетінің жанын­дағы өнер мектебіне барғанымызда алды­мыз­дан жас пианистің ұстазы Дина апай мен әкесі Қажымұқан аға шыққан болатын. Содан алғашқы сұрақтарды ұстазына жау­дыр­ғанбыз. Марқұм Әзірбайжан Мәмбетов пен Ғазиза Жұбанова сияқты өнер тарлан­дары­ның отбасында дүниеге келген, бесінші сыныптан бастап Мәскеуде арнайы музык­а­лық мектепте оқып, одан П.И.Чайковский атын­дағы Мәскеу консерваториясын фортепьяно класы бойынша тәмамдаған Дина Мәм­­бетова осы күні көптеген өнерлі жас­тар­ды баулып, то­ма­ғасын сыпырып отырған тәжі­рибелі ұстаз. Оның шәкірттерінің ешқай­сы­сы да осал емес екен. Ұстаздың ай­туын­ша, өзі тәрбиелеген 50 шақты жас пианистер (уни­верситеттің студенттері мен өнер мект­ебінің оқушылары) әртүрлі елдерде лауреат атанған болса, соның 30-ға жуығы Гран П­ри және бірінші орын иеленіпті. «Әбдіа­х­мет­ті үшінші кластан бастап оқытып келемін. Өте елгезек, еңбекқор бала. Бәзбіреулер секілді тек конкурс кезінде емес, одан тыс уақыт­тарда да күніге сабақтан соң пианинода 2-3 сағат, кейде 5-6 сағаттап да­йын­далады. Маған шәкіртімнің сахнаға шыққандағы әртістік қабілеті, сахнаны жан-тәнімен сүйе­ті­ні, еңбекқорлығы ұнайды. Жетістіктерге де осы қасиеттері арқылы жетіп жүр деп ой­лаймын», – дейді Дина Әзірбай­жан­қызы. Оған қоса ұстазы Әбдіахметтің осы күндері Шопен, Бах, Григ, Моцарт, Рахманинов секілді әлемге әйгілі компози­тор­лардың таңдаулы туындыларын пианинодо шебер ойнайтынын айтты. Ал, әкесі Қажымұқан Оразбақов ұлының жетістігі тек ата-ана үшін емес, бүкіл қазақ халқы үшін мақтаныш екенін айтты. Өйткені осыған дейін әлемде өтетін халықаралық байқаулардан бірде-бір қазақ баласы екі рет бас жүлдемен оралмапты. Әбдіахмет Римде өткен байқауда 15 мемлекеттен талапкерлер қатысып, солардың арасынан топ жарған болса, Парижде өткен байқау баланың айбынын одан сайын асырған. Өйткені мұнда бақ сынаған 122 пианистің 66-ы балалар, 56-ы жастар болып, жас мөлшерлері бойынша бес топқа бөлінеді. Сол бес топтың арасынан жалғыз ғана адамға Гран При тағайындалғанда, әртүрлі мемлекеттерден келген 30-дан аса қазылар алқасы бірауыздан Оразбақовты атайды. Неге десеңіз, мұнда талап өте күшті болған. Сахнаға бір-ақ рет шығып, 8 минөт өнер көрсету шарты қойылады. Сонда Оразбақов Григтің «Из карнавала» және Сергей Слонимскийдің «Мульт­фильм с приключениями» атты шығар­ма­ларын орындап, мүмкін бол­ған 100 балды түгел жинапты. Ал, француз баласы 99 балл жинаған екен. Соған қоса Ә.Оразбақовқа шілде айына Зальцбург қаласына жолдама табысталыпты. Онда ол атақты пианист, профессор Кемерлингтен шеберлік шыңдайды. «Ұлымның бұл жетістігіне өзім де қатты толқы­дым. Оның үйде сағаттап дайындалатыны, бала боп аулаға шығып ойнамай­ты­ны текке кеткен жоқ. Біз отбасымызбен музы­кант­тар­­мыз. Өзім де, жолдасым Айнагүл Тінәлиева да Алматыдағы Құрманғазы атындағы консерваторияны бітіргенбіз. Мен прима-шер­тер, ол домбыра кла­сын тәмамдаған. Оқуды бітіре салысымен осында фи­лармонияға жұмысқа қа­былдандық, яғни, 1999 жылдан бастап былтырға дейін сонда жұмыс істедік. Ал, қазір бері Қазақ ұлттық өнер университетінде оқы­ту­шымыз. Әбдіахмет біздің тұңғыш баламыз. Одан кейінгі Шұғыла дейтін қызымыз да флейтада ойнайды, осы өнер мектебінде оқиды. Үйде әрқайсымыздың өзіміздің аспа­бымыз бар және әрқайсысымыз өзімізше дайындаламыз. Әбдіахметке пианиноға қаты­са бастағаннан Ресейге көшіп бара жатқан орыс ақсақалының «Цемерман» деген пиа­ниносын сатып әпергенбіз» – дейді әкесі. Жоғарыда жас өреннің екі халықаралық байқаудан бас жүлдемен оралғанын айттық. Оның біріншісінде, яғни, Римге сапарында Қазақ ұлттық өнер университетінің ректоры Айман Мұсақожаева баланың жол шығынын көтеріпті. Бұл сапарда тікелей отбасына сал­мақ түскен. Ал, екінші сапарда баланың да, оны ертіп апаратын анасының да жол шы­ғы­нын, жатын орнын, тамағын түгелдей Мәде­ниет министрі Мұхтар Құл-Мұхаммедтің қол­дауымен «Қазақ әуендері» акционерлік қоға­мы мойнына алған. Әрине, шет мемлекетке барып халық­ара­­лық үлкен байқауда бақ сынау үшін қаржы­ның молынан керектігі қазіргі таңда ашық та­қы­рып. Мұнда ұшақ билетінің бағасының өзі қа­ра­пайым ұстаздар отбасы­ның бюджетін опы­рып кететіні жасы­рын емес. Сондықтан әкесі ба­ласының жетістігі үшін алдымен оны оқы­тып, тәрбиелеп жатқан ұстазына, Қазақ ұлттық өнер университетіне, сосын демеушілік көрсет­кен азамат­тарға ал­ғыс айтатынын жеткізді. «Адамның күні адаммен», демекші, дарынды қазақ бала­сының болашағы үшін қамқорлық қолын соз­ған азаматтарды да өнер құдыреті тамсантқан болар? Ал, біз қарғадай ғана бала болашақта үл­кен сахналардан бұдан да жиі көрініп, қазақ халқының атын шығарса деп өзіне сонша үл­кен сенім артып отырған адам­дардың үмітін ақтаса дейміз. Айгүл СЕЙІЛОВА, Астана.