Төтенше жағдай

ОНДАҒЫ ЫҚТИМАЛ ОҚИҒАЛАРДЫҢ АЛДЫН АЛУДЫҢ БАСТЫ КІЛТІ – ТИЯНАҚТЫ ӘЗІРЛІКТЕ Қазақстанның тәуелсіздікке қол жеткізуі, қоғамдық қатынастардың барлық негіздерінің терең бетбұрысы халық пен аумақтарды табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағ­дай­лар­дан қорғау жүйесін қайта құру қажеттілігін талап етті. Осы орайда еліміздің төтенше жағ­дайлардан қорғау жүйесінде не жасалды, қандай шаралар қолға алынды, жалпы, тәуелсіздік жылдарында не істелінді деген сұрақпен Төтенше жағдайлар министрі Владимир Божкоға жолы­ғып, атқарылған және алда тұрған келелі міндеттер туралы сұқбаттасудың сәті түсті. – Владимир Карпович, төтенше жағ­дайлардан қорғану жүйесінің қа­зіргі деңгейіне көтерілу кезеңі Тәуел­сіз­дік жылдарымен тұспа-тұс келгені анық. Осы орайда оның қалыптасу жолдарына көз жүгіртіп өтсеңіз? – ТЖ-ның алдын алудың және оларды жоюдың тиімді жүйесін жасау ісіндегі ал­ғашқы қадам «Қазақ КСР Қауіпсіздік ке­ңесін құру туралы» Президент Н.Назар­бае­в­тың 1991 жылғы 21 тамыздағы Жар­лы­ғынан басталды. Соған сәйкес республика халқы мен аумағын авариялардан, апаттардан және дүлей зілзалалардан қор­ғау ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету факторларының бірі болып танылды. Осы Жарлықпен Төтенше жағдайлардың мемлекеттік комиссиясы ту­ралы ереже бекітілді. Мемлекеттік бас­қа­ру­д­ың бүкіл жүйесін қай­та құру барысында 1995 жыл­ғы 19 қазанда елі­міздің табиғи және техногендік сипаттағы тө­тен­ше жағдайлар жә­не Азаматтық қорғаныс са­ла­сындағы уәкілетті ор­та­лық атқарушы орган ретінде – Қазақстан Рес­публикасының Төтен­ше жағдайлар жө­нін­дегі мем­лекеттік комитеті (ТЖМК) құрыл­ды. Бұрынғы мемлекеттік қалалық техникалық қадағалаудың функцияларын және өкілеттігін ТЖМК-ға беру, одан әрі Мемлекеттік өртке қарсы қызметін ТЖМК құрамына енгізу саланы қайта қалыптастырудың келесі кезеңі – ТЖМК функцияларының кеңеюі және оның құрылымының нығаюы кезеңінің бастамасын білдіреді. Сонан кейін ТЖМК Төтенше жағдайлар комитеті, одан кейін Төтенше жағдайлар агенттігі болып қайта құрылды. Прези­денттің тапсырмасы бо­йынша 2008 жылғы 22 қаңтардағы Қауіп­сіздік кеңесі отырысында 2008-2009 жылдары ТЖМ жүйесінде әкімшілік реформа болып, ол орталық аппарат және облыстардағы дара басшылық рөлін үйлестіруді барынша күшейтіп, жаңа, функционалды ұтымды құрылым құруға мүмкіндік берді. Тәуелсіздік жылдарында бірқатар ірі жобалар ойдағыдай іске асырылды. Олар­­дың арасында Алматының тау бөк­терін­дегі Медеу шатқалындағы сел бөге­ті, Оң­түс­тік Қазақстан облысындағы Сыр­дария өзе­нін­де су тасқынына қарсы Көксарай су реттегіші алғашқы кешені­нің іске қо­сылуы, «Астана қаласын Есіл өзенінің тас­қын суы басуынан қорғау» кешенінің жо­ба­лық қуат­­қа шығуы, Щучье-Бурабай ку­рорт­ты ай­ма­ғында үш заманауи өрт сөн­діру депо­сы­ның және Астанада ТЖМ спорт кешені құры­лысының пайдалануға берілуі ерекшелене түсті. Төтенше жағ­дай­ларда шұғыл меди­ци­налық ден қою жүйесіне түбегейлі өз­геріс енгізілді. «Қа­зақ­стан темір жолы» ҰК АҚ-пен бірге «Ден­саулық» және «Жәр­дем» емдік-диагнос­тикалық по­йыз­дар жіберілді. Ал ағымдағы жылы үшін­ші медициналық пойыз жіберу жос­парланып отыр. Мемлекет басшысы ТЖМ еншілігіне апаттар медицинасының емдік базасына айналған 16 госпитальды беру туралы шешім қабылдады. Еліміздің барлық аймақ­тарында апаттық медицинаны құру, кли­ни­­калық базаны жасау төтенше жағдай­лар кезінде зардап шегушілерге жедел кө­мек көрсетудің тиімді тетігін қалыптас­ты­ру­ға мүмкіндік берді. ТЖМ авиапаркін күшей­ту жөніндегі Президенттің шешімі уақ­тылы және орынды болды. Мемлекет бас­шы­сы министрлікке еліміздің страте­гия­лық объектілері және халық қауіпсіз­ді­гін қамтамасыз ету бойынша нақты тап­сыр­ма­лар берді. Осы тапсырмалардың орын­далуы біздің мемле­кеті­міз­дің жоғар­ғы құндылығы ретіндегі ха­лықтың қауіп­сіздігін қамтамасыз ету және төтенше жағдайлардан халықты сенімді қорғау бойынша басты міндетті шешеді. – Құтқару және өрт техника­лары­ның саны және сапасына жиі сын айтылып жатады, өртке қарсы қолда­нылатын арнайы мақсаттағы техни­ка­лардың сапасы қандай? – Бүгінгі күні өрт-құтқару бөлімше­лер­дің техникалық қайта қарулануы бо­йынша белгілі нәтижелерге қол жеткізілді, бұл, сөз жоқ, жедел ден қою және халыққа қызмет көрсетудің сапалы көр­сет­кіштерін жоғары­ла­туға міндетті түрде әсер етеді. Астана жә­не Алматы қала­ла­ры­ның, о­б­лыс­тардың өрт­ке қарсы қызмет органдары бөлімше­ле­рін­де әртүрлі мақ­саттағы 2591 техника, оның ішінде негізгі және арнайы 1769 өрт автомобильдері және қосалқы 822 техника бар. Жедел құтқару жасақтары жоғары өтім­­ді арнайы құтқару техникасымен қам­та­­масыз етілуде. Төтенше жағдайлар орнына құт­қарушы бөлімшелер мен жабдықтарды жеткізуге, тіркемені тіркеуге алуға, адамдар мен жүкті тасымалдауға арналған КамАЗ база­сын­да авариялық-құтқ­а­ру­шы 14 авто­көлік, то­пырақта, шалшықты жер­де, сусы­ма­лы құм­да және қалың қарда жүретін Нива (Бронто-Марш 1992) базасында жоға­ры өтімді құтқарушы 9 авто­көлік, жолсыз, су тасқыны, қарлы боран, құ­ла­ма және жаппай қирау жағдайында төтен­ше жағдайлар орны­на құтқарушы бөлім­ше­лер мен жаб­дықтар жеткізетін, тіркеуге ала­тын, сүйре­гіш жылан­бауырлы 14 тасымал­да­ғыш бар. Сонымен қатар «Пегас» ауа жас­тықты 5 кеме де бар. Біздің ми­нистрліктің ерекше мақта­ны­шы – авиация. Дәл осы бөлімше қиын жерлерден азамат­тар­ды кө­шіруде, қа­йы­рымдылық кө­мек жүгін жеткізуде ха­лық­ара­лық опе­­рация­лар­ды жүр­­гізеді. Қа­зір­гі уақыт­та ТЖМ «Қаз­а­виа­құтқару» РМК ба­лан­сында 18 бірлік авиа­ция­лық техника, оның ішін­­де 9 ұшақ, 9 тікұшақ бар. 2011 жылы «ТРЭКОЛ» тобындағы жолсызда, бат­пақ­та жүретін 4 көлік са­тып алу жоспарланды. Бұ­лар жол­сызда, су тасқы­нын­да, боранда, зілзала және жаппай қирау жағ­дайын­да халықты ол ай­мақ­тардан жылдам көшіруге, құтқарушы­лар­ды, дәрігер­лер мен азық-түлік жеткізуге қысылтаяң жағ­дайда іздеу және авария­лық-құтқару жұ­мыстары кезінде пайдала­ны­­ла­тын болады. –  Астана, Алматы қа­лаларының биік ғимараттарындағы өрт кезінде өртті сөндіру және азамат­тарды құтқару мәселелері қалай шешілуде? – Бүгінде республикада 566 биік ғима­рат­тар мен құрылыстар бар. Біздің елімізде де жақын және алыс шетелдердегідей өрт қауіпсіздігі мәселелері құрылысты жобалау кезінде назарға алынады, олар өрттерді уа­қ­тылы аңғару мен сөндіруге, халықты қауіп­сіз көшіруге бағытталған. Соның ішінде түтін­демейтін басқыш алаңы, түтінге қар­сы қор­ғау жүйесі, көтергіш сорғымен іштегі өртке қарсы су құбыры, автоматты өрт дабылы және автоматты өрт сөндіру жүйесі бар. Сонымен қатар биік ғимараттар өрт бө­лімшелері және өрт сөндіру құрал­дарын жо­ғарғы қабаттарға жеткізу үшін жедел­саты­мен жабдықталған. Өрт сөндіру қызметінің қо­лын­да 85 автобаспалдақ және 21 автоиінді кө­тергіштер бар, оның ішінде 14 бірліктің 50-ден 88 метрге дейінгі биіктікте құтқару жұ­мыс­тарын жүр­гізуге және өрт сөндіру құрал­дарын жүр­гізуге мүмкін­дігі бар. Министр­ліктің 2011 жылға арнал­ған бюджеттік қар­жы­лан­дырылуы шең­берін­де түрлі мақсат­тағы өрт автомобильдерінің 80 бірлігін сатып алу көзделіп отыр, оның ішінде автомо­биль­дердің 14 бірлігі жұмыс жасау биіктігі 30 метр­ге дейін жететін өрт автобас­палдақтары. – Сіздің ойыңызша, өрт сөндіру қыз­меттерінің бөлімшелері Қазақстан Рес­пуб­ликасының азаматтары мен ұлттық байлығын қорғау бойынша алға қойыл­ған міндеттерді орындауға әзір ме? – 2009 жылы Женевада 187 елдің қа­ты­суы­мен өткен зілзалалар қаупін төмен­де­ту бойынша жаһандық платформаның 2-ші сес­сия­сында зілзалалар қаупін төмендету бо­йын­ша қазақстандық платформа ең көп функ­ционалды және тиімділердің бірі болып танылғаны төтенше жағдайларға ден қою саласындағы Қазақстан рөлінің артып келе жатқанын айғақтайды. Тәжікстан, Қыр­ғыз Республикаларының төтенше ведомство­лары, БҰҰ гуманитар­лық мәселелерді үй­лестіру басқармасы Қа­зақ­станның Дүлей зілзалаларға ден қою және қауіпті төмен­дету жөніндегі орта­лық­ты құру бастамасын қолдады, оның қызметі 2010 жылы бастал­ған болатын. Сөйтіп, соңғы жылдары рес­пуб­ликаның өрт-құт­қару бөлімшелерін инно­вациялық-техника­лық қайта жарақтан­дырудың белгіленген нәтижелеріне қол жеткізілді. Қазіргі заман­ғы талаптарға сай келетін өрт сөндірудің жаңа және тиімді техно­логиялары енгізілді. Өртке қарсы қызметті қайта жарақ­тан­дыру іс-шараларының іске асырылуы жедел қызметтердің өрттерге және басқа төтенше жағдайларға ден қоюының ұт­қыр­лығы мен жеделдігінің артуына алып келді, ол өз кезегінде өрттерді оқшаулау мен жою уақытын қысқартуға, олардың салдарынан адам және материалдық шы­ғындарды төмендетуге мүм­кіндік береді. – ТЖ мамандарының даярлық дең­гейі жөнінде айтып өтсеңіз? – Бүгінгі таңда Қазақстанда өртке қар­сы қызмет үшін білікті мамандарды даяр­лауды жүзеге асыратын жалғыз білім ор­дасы Тө­тен­ше жағдайлар министр­лігінің Көкше­тау техникалық институты болып табы­лады. Оқу тегін, оқудың бүкіл кезеңіне курсанттар нысанды киіммен, тамақпен және жатын орынмен қамтамасыз етіледі. Үміт­керлерді оқуға қабылдау талап­кер­лердің аумақтық Бірыңғай ұлттық тестілеу орта­лықтарында алған серти­фи­каттарының не­гі­зінде және кешенді тестілеу нәти­же­лері бойынша жүзеге асырылады. Сондай-ақ талапкерлер дене шынықтыру бойын­ша сынақтар тапсы­рады және медици­на­лық тексерістен өтеді. Курсанттың инс­титуттың күндізгі бөлімінде оқу мерзімі мерзімді әскери қызметтің өткерілуіне теңестіріледі жә­не 4 жылды құрайды. Бітіргеннен кейін курсантқа өрт сөндіру қызметінің лейтенанты-арнайы әскери атағы беріледі. Сондай-ақ осы жоғары оқу орнының сыртқы бөлімінде министрлікте жұмыс істейтін қызметшілер оқиды. Сонымен бірге өрт сөндіруші-құтқару­шыларды кәсіби даярлауда өрт сөндіру мемлекеттік мекемелерінің кәсіби даярлау және оқу пункттерінің мектептері маңыз­ды рөл атқарады. Мемлекеттік өрт сөндіру қызметі органдарына қызметке алынатын адамдар кәсіби даярлау мектептерінде алғашқы әскери оқудан өтеді. – Түрлі табиғи апаттар, мысалы, жер сілкінісі ықтимал жерлерде қандай алдын алу шаралары жүргізіледі? – Министрлік күн сайын негізгі мәлі­метке енгізілетін және басқару орган­дары­на дейін жеткізілетін болжам алады. Егер ТЖ алғашқы хабары пайда болса комиссия жиналып, өз қорытындысын шығара­ды, жер сілкінісінің қаупі болған жағдайда ол осындай оқиғаларға ден қою жоспа­ры­на енгізіледі. Министрлікте ден қою жос­па­ры­на сәйкес барлық іс-шаралар пысық­талған. Шын мәнінде қауіп төнген жағ­дай­да министрлік тұрғындарды хабардар ету шешімін қабылдайды. Ол үшін дабыл­дар жұмыс істейді, қажетті арналарды ұстау жүйесі бар. Сонымен қатар министрлік жыл са­йын «Қыс», «Көктем» атты респуб­лика­лық командалық-штабтық оқу-жаттығу­лар өткізеді. Аталған оқу-жаттығу­лар тө­тен­ше жағдайлардың мемлекеттік жү­йе­сі­нің және тұрғындардың қысқы және көктемгі кезең жағдайларында ықтимал төтенше жағдайлардың салдарын жоюға дайындығы мен мүмкіндігін арттыру, көлік магистралдары мен тіршілікті қам­та­масыз ету объектілерінің жұмыс істеу қабілеттері бұзылған жағдайларда қол ас­тындағы күштерді басқару бойын­ша орта­лық және жергілікті атқарушы органдар­дың жұмысындағы үйлесім­ділікті жетілдіру; қысқы және көктемгі кезеңдегі ықти­мал төтенше жағдайлар­дың салдарын жою үшін құрылған ава­риялық-құтқару қызметтері мен құра­лым­дарының санын, құрамын, мақса­ты­на сәйкестігін және іс-қимылдарға да­йындығын, сондай-ақ мате­риалдық-тех­ни­калық ресурстар, энергия жабдық­тау­дың резервті көздерінің бар болуын және жай-күйін тексеру мақ­сатын­да өткізіледі. – Сізді қандай мәселелер алаңдатады? – Проблемаларға қатысты айтатын бол­сам, ол бірінші кезекте, республика ау­ма­ғының табиғи төтенше жағдайларға жоғары ұшырағыштығы: 2700 мұздық, 596 мұздақ және мұздық көлдері, 5650 сел ошақтары, 800-ге жуық көшкін ошақтары, 120-дан астам сырғыма қауіпті учаскелер, 852 су тасқыны қаупіне ұшырауы мүмкін учаске бар. Министрлік маусымдық су тасқындарына, селдерге, сырғымалар мен көшкіндерге, өрттер мен жер сілкіністеріне қарсы тұру инфрақұрылымын дамыту іс-шараларын аумақтарды дамытудың бес­жылдық бағдарламаларына, сондай-ақ облыстар, Астана және Алматы қалалары әкімдіктерінің стратегиялық жоспарла­ры­на енгізу бойынша жұмыс жүргізді. Осы жұмыс оң әсер береді деп сенеміз. – Тәуелсіздік бізге не берді? – Президент еліміздің тәуелсіздік жыл­дарындағы дамуын қорытынды­лаған­да өзінің 2011 жылғы 28 қаңтар­дағы «Бо­ла­шақтың іргесін бірге қалай­мыз!» атты Қазақстан халқына кезекті Жолдауында ел прогресінің жарқын мы­салы ретінде 1994 жылмен салыс­тыр­ған­да жан басына шақ­қан­дағы ішкі жал­пы өнім 12 еседен артық өсіп, бүгінгі күні 9 мың АҚШ дол­ларынан асып түс­кенін келтірді. Тәуелсіздіктің алғашқы 20 жылында мұндай нәтижеге ешқандай ел қол жеткізе алмаған. Бұл сандар дамудың қазақстандық жолының – бос­тандық, бірлік, тұрақтылық, өркен­деу секілді құндылықтарын айғақтайды. Уа­қы­­ттың осындай қысқа тарихи мерзімінде Қазақстанның төтенше қызметі де елеулі дамуға қол жеткізді. Осыдан 20 жыл бұ­рын Министрлер кабинеті жанындағы комиссия түріндегі төтенше ведомствоның саны 4 адамды құрайтын. Бүгінде ТЖМ құрылымы өзінің то­лық­тырылуы бойынша алғанда кеңестік кезеңнен кейінгі кеңістікте оған теңес­тер мұндай құрылым жоқ. Министрлік құра­мы­на табиғи және техногендік си­пат­тағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою, өнеркәсіптік және өрт қауіп­сіздігі, Азаматтық қор­ға­ныс, мемлекеттік материалдық резерв, апаттар медицинасы қызметі, құтқару авиациясы саласындағы маңызды мемлекеттік функциялар біріктірілген. Осы көп функционалды құрылым мемлекет­тің азаматтары мен экономикалық әлеуе­тінің қазіргі заманғы табиғи және техногендік қауіптерден қорғалуын қамтама­сыз етеді. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Александр ТАСБОЛАТОВ.