Оңтүстік Қазақстан облысы Ордабасы ауданының орталығынан бар-жоғы бес шақырым қашықтықта Қажымұқан ауылы бар. Бұл – бұрынғы Қажымұқан атындағы кеңшардың бөлімшесі. Аудан орталығы – Темірланмен жалғасып жатқан ауыл. Атағы жер жарған Қажымұқан Мұңайтпасовтың кесенесі де осы елді мекенде. Күш атасының басына алыс-жақыннан тәу етіп келетіндер көп. Бұл екі жүзге жуық түтіні бар айрандай ұйыған ауыл. Осы ауылдың орта тұсында клуб бар. Салынғанына да жарты ғасырдан асып қалды-ау шамасы. Қазір әбден тозығы жетті. Айтайын дегенім бұл емес. Клубтың артқы жағында тал-терекпен көмкерілген, көлеңке-саясы мол, ауқымы кең волейбол алаңы болатын. Шіліңгір шілденің аңқаны кептіретін аптап ыстығы кезінің өзінде ауылдың үлкен-кішісі осы жерден шықпайтын. Ағалар мен жастар командалары, оқушылар құрамасы ақ тер, көк тер болып спорт сайыстарына қатысатын. Тіпті кей күндері командалар қатары көп болып, жарысты қас қарайып, көз байланғанша аяқтай алмай, ертеңіне қайта жалғастыратынымыз бар еді. Жан беріп, жан алысқан қызу дода. Бір ұпай үшін шыр-пыр болып қаласың. Алып жатқан жүлдең жоқ, бірақ жарыс үшін жаныңды саласың. Талас-тартысқа толы күндер еді-ау. Бұл – бір. Екінші – сол кезеңде жастар ауылдан қалаға қарай ағылған жоқ. Облыс орталығы – Шымкент қаласы Қажымұқан ауылынан бар-жоғы қырық шақырым қашықтықта. Күндіз-түні көлік қатынасы үзілмейді. Соның өзінде қалаға барып-келіп жұмыс істеуді қалаған қатарластарым некен-саяқ болды. Өйткені, олар ауылдың додалы жарыстары мен қызықтарынан қалыс қалып кететінін білгендіктен, алысқа ұзаған жоқ. «Ушы-шуы көп қаладан гөрі күндіз-түні қызығы таусылмайтын ауылда жүргенім артық» дейтін. Үшінші – ауылда ұрлық-қарлық, бұзақылық деген болмаушы еді. Өйткені, үлкен де, кіші де клубтың маңында жүретін. Күндіз – спорт сайыстары, кешке – кино, концерт. Театр артистері де жиі келеді, клубтың кішкентай сахнасында спектакль қояды. Малын жайғап болған ағайын бала-шағасымен, тайлы-таяғымен клубқа жиналады. Естен кетпес қызық дәурен. Төртінші – сол уақытта шаруашылықтың кәсіподақ, спорт ұйымдары, оның басшылары бар, оларға алақан жаймай-ақ, волейболдың керек-жарағын ортадан ақша шығарып, өзіміз сатып алатынбыз. Алаңды ретке келтіру, құм төсеу жұмыстары да көптің көмегімен, ың-шыңсыз бітетін. Бұл мысалды айтып отырған себебіміз – «Қазір жастар ауылда тұрақтамайды, қалаға қарай қашады» деген әңгіме көп. Бұл – шындық. Көп ауылдарда қарайып қарттар ғана қалды, жастар жайлы жер іздеп, басқа жаққа қоныс аударып кетті. Тіпті тіршілігін тоқтатқан ауылдар да аз емес. Бұл мәселені «Егемен Қазақстан» газеті ұдайы көтеріп келеді. Күні кеше ғана Шығыс Қазақстан облысының Қытаймен, Моңғолиямен, Ресеймен шекаралас ауылдарының қаңырап бос қалғаны жайлы жанайқай мақала шықты. («Шекаралық аудандар: бірі озып, бірі тозып тұр...»,«Егемен Қазақстан», №25, 6 ақпан, 2017 жыл). Ал, егер ауылдарда жағдай жасалса, жастардың жаппай қалаға қарай ағылуы тоқтар еді, азып-тозған ауылдар азаяр еді. Өйткені, қалаға келген жастардың бәрінің бірдей шекесі қызып жүргені шамалы. Көбі базар жағалап, арба сүйреп жүр. Тапқан-таянғаны тамағынан артылмайды. Олар үшін ауылда жайлы жағдай жасалса, қала асып несі бар? Жағдай дегеніміз не? Біріншіден, жұмыс орны. Нарық жағдайында ауылда жұмыс жоқ деп айтудың өзі ұят. Төрт түлік бақсаң да, жер қазсаң да – жұмыс. Нәпақаңды айыруға болады. Тек көзін тап. Арланба. Екіншіден, ауылдарда да, қаладағыдай керемет болмаса да, елді мекендерге лайық демалыс орындарын ашуды ойластырған жөн. Өйткені, жастардың бір уақыт бас қосып, демалыс сәттерін жақсы өткізетіндей жағдай жасамаса болмайды. Әрине, караоке, кинотеатр секілді кәсіпкерлік түрлерін ашу соншалықты табыс әкеле қоймас. Пайданы ойлаған кәсіпкерлердің мұндай қадамға бара қоймайтыны да белгілі. Бірақ, ауылдарды көркейту мен жастардың туған жерде ту тігуін ойласақ, пайданы екінші орынға ысыра тұруға тура келеді. Тіпті жекешелендіру кезінде жекенің қолына өтіп, кейін қараусыз қалған клубтар мен мәдениет үйлерін жөндеуден өткізіп, ауылдық әкімдіктердің иелігіне берсе, тұрғындардың бас қосатын орнына айналар еді. Оның үстіне қазір жергілікті жердегі салық өздерінде қалатын болғандықтан, соның есебінен клуб, кітапхана меңгерушілері секілді жаңа жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік бар. Осыны да ойластырған абзал. Қалай болғанда да, ауылда жастарға лайықты жағдай жасалса, олар қалаға қарай қашпас еді.
Ғалым ОМАРХАН,
«Егемен Қазақстан»
