XXI ғасыр күй анасына тағзым етті

Иә, биыл күй анасы Дина Нұрпейісованың туғанына 150 жыл толып отыр. Соған орай республика Үкіметінің арнайы қаулысымен осынау айтулы датаны кеңінен атап өту жөнін­де кешенді іс-шаралар шоғыры белгі­лен­гені мәлім. Бұл шаралар күйші-компози­тор­дың кіндік қаны тамған жері – Қамыс-Самардан бастау алуы да заңды құбылыс деуге болады. Өйткені, мұнда бұған дейін Динаның 130, 135, 140 және 145 жылдығы тұрақты түрде аталып өтіп, ол күй өнеріндегі жаңа есім­дерді анықтады. 1991 жылы 22 ақпанда Жаңақала ауданы­ның орталығында Д.Нұр­пе­йісова­ның туғанына 130 жыл толуына орай оның мұражайы ашылды. Бұл орын 2008 жылы Батыс Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайының филиалы болып қайта құрылды. Орал өңірі тұрғындары ара­сында «Жаңақалаға барып күй­ші­мін деме» деген тіркес қа­лыптас­қан. Әрине, бұл тектен-тек айтылмаған сөз. Өйткені, осы аумақтағы Нарын құмының етегінде Құрманғазы мен Дина, күй өнеріндегі қайталанбас тұлғалар Мәмен мен Оқап және Қазақстанның халық әртісі, майталман күйші, өзінен кейінгі дәулескер домбырашылардың бірнеше буынын тәрбиелеп шығарған ұлағатты ұстаз Қали Жантілеуов дүниеге келген. Республика көлемінде бастау алған Дина Нұрпейісованың 150 жылдығы аясында Қамыс-Са­мар елінде осы күй алыптары­ның бәріне кеуде-мүсіндер ор­на­тылып, салтанатты түрде ашылу рәсімі өткізілді. Орал­дық мүсінші Рафаэль Шамсут­диновтың шығармашылық еркін ойға ерік бергені  байқалады. Тәуел­сіздіктің жиырма жыл­ды­ғына орайлас шешімін тапқан күй өнері саңлақтары бірін-бірі толықтырып, бірін-бірі байы­тып, өзара үйлесім тауып тұр. Кешеннің екі жақ қапталында Құрманғазы мен Қалидың, Мә­мен мен Оқаптың мүсіндері орын тепсе, қақ ортасында жау­лы­ғын шымқай ораған Дина әже­міздің тұғыры өр де асқақ көрінеді. Осы бір көңіл тол­қы­тар сәтте өз тілегін күй қайрат­керінің жиен қызы Ұлмекен шешеміз былайша жеткізді. – Биыл сексеннің жетеуіне шығып отырмын. Кәрі қойдың жасындай жасым қалғанда туған жерінде әжеме орнатыл­ған мүсінді көрдім. Шүкір, бұл күнге де аман-есен жеттім. Осы істің аяғына дейін жетуіне мұ­рындық болған, елге әкім болып келгеніне аз уақыт өтсе де, көп істі қолға ала білген Лавр балама айтар аналық алғысым шексіз. Бір айта кететін жайт, жуыр­да Жаңақала ауданының орта­лығында Дина Нұрпейісованың 150 жылдығына арналған рес­публикалық домбырашылар бай­­қауы өткен. Оның қорытын­ды­сы бойынша қазылар алқасы­ның төрағасы, Қазақ ұлттық өнер университетінің профес­соры, күйші-өнертанушы Айтжан Тоқ­таған төмендегідей тү­йін жасады. – Біз ең алдымен байқауда Дина әжеміздің күй орындау мәнері мен үлгісін бұзбай тарта­тын жас орындаушылардың жүл­дегерлер қатарынан орын алуына көңіл бөлдік. Ойлаған ойымыз бен мақсатымызға жеткен сияқтымыз. Динаның орын­даушылық дәстүрі XXI ғасырға бұрынғы қалпын бұзбай жеткеніне шүкіршілік ете аламыз. Екіншіден айтайын дегенім, респуб­ликалық домбырашылар бай­қауын­да Динаның төл туынды­ла­ры әрі оның күй тарту мен орын­дау ерекшелігі өз алдына дербес бір мектеп болып қалыптаса алатыны да анық байқалды. Бұған дейін біз, өнер зерттеушілері Дина Нұрпейісованы Құрманғазы­ның шәкірті ретінде ғана танып келген болсақ, алдағы уақытта бұл өлшем оған тарлық ететіні де белгілі болып отыр. Яғни, ендігі жерде Дина қазақ күй өнерінің тарихында тек Құрманғазының шәкірті болып қала алмайды. Ол өз алдына мәртебелі мектеп, дербес, қайталанбас құбылыс ретінде қарастырылмақ. Біз бұған толық негіз бар деп есептейміз. Бүгінгі республикалық домбырашылар байқауы да осы ойымызды шегелей түседі. Тіпті мұндай мектеп қазірдің өзінде қалыптасып үл­гергені анық. Сонымен бірге өңірде 150 жылдық аясында «Күйші Дина: Тарту-сәлемдеме» атты кітап­тың тұсаукесер рәсімі өткізілді. Бұл еңбектің авторлары Айтжан және Айтолқын Тоқтаған. Олар­дың тарту-сәлемдеме деп отыр­ғаны Динаның осы аттас күйі екен. Оның нотасы ұзақ жылдар бойы архивте шаң басып жатып қалыпты. Бұл беймәлім күйді бұған дейін ешкім білмеген де, тартпаған да. Әйтеуір сәті түсіп әжеміздің бұл туындысы өткен жылы шыққан «Қазақтың 1000 күйі» жобасына енгізілген екен. «Күйші Дина» кітабына  Дина­ның отыз тоғыз күйінің но­та­сы дискалық нұсқасымен қоса кіргізілген. Еңбек авторлары кі­таптың бірнеше данасын Жаң­а­қаладағы Дина Нұрпейісова атын­­дағы өнер музейіне тарту етті. Бүгінгі күні күйші-компози­тор өмірінің кейбір көпшілікке бей­мәлім беттерін де қоса айта кеткенді жөн көреміз. Құдайға шү­кір, күйші әжеміздің құр­сағы­нан өрбіген ұрпақтар баршы­лық. Ди­наның бел немересі, яғни оның Жұрынбай деген ба­ла­сының қызы Балжан апа­мыздың айтуы­на қарағанда, ол кісі сегіз ұл­дың,  бес қыз­дың анасы ата­нып­ты. Осыдан артық нағыз алтын құрсақ, балбармақ ананы таба алар ма екенбіз?! Дина бойжеткеннен кейін Нұр­пейіс есімді жігітке тұрмысқа шығады. Кейін ол дәм-тұзы тау­сылып, қай­тыс болған соң әмеңгерлік жолмен оның інісі Нұралының жары болады. Сөйтіп, ағайын­ды-іні­лі азаматтардан он үш құрсақ көтереді. – Нұрпейісова дегенде, бұл жердегі Нұрпейіс  Динаның әке­сі­нің аты емес, жоғарыда ай­тылғандай, алғашқы күйеуінің есімі екен. Қазақтың келіні салт-дәстүр бойынша қайын атасының есімін атай алмайды емес пе? Дина да бұл дәстүрді аттап өте алмаған. Аттап өте алмағаны өз алдына, бұған өте мұқият, сақ қараған. Осылайша күйеуінің аты оның фамилиясы болып кетіпті. Ал әжеміздің әкесінің аты  Кенже еді, – деп аяқтады өз әңгімесін Дина Нұр­пейісованың бел немересі Балжан апай. Иә, сөйтіп, XXI ғасыр күй анасына тағзым етті. Дина Нұр­пейісованың өршіл де сыршыл, асқақ та айбынды, сырлы да сазды күйлерінің ғұмыры хал­қы­мызбен бірге жасай беретініне еш күмән жоқ. Темір ҚҰСАЙЫН, Батыс Қазақстан облысы, Жаңақала ауданы. Суретте: Дина Нұр­пейісова­ның 150 жылдығын мерекелеу сәтінен көрініс. Суретті түсірген  Рафхат Халелов.