![Қала экологиясына «қара бұлт» төніп тұр](/article_photo/1516851795_article_b.jpeg)
Атап айтқанда, атмосфералық ауаның басты ластаушылары қатарында аталған өнеркәсіп аумағындағы «Интергаз Орталық Азия», «Ақтөбе хром қосындылары зауыты» АҚ мен «Казхром трансұлттық компаниясы» АҚ-қа қарасты Ақтөбе ферроқорытпа зауыты филиалы және «Ақтөбе жылу электр орталығы» АҚ, сондай-ақ қаладағы бірқатар коммуналдық кәсіпорындар тұр деп тұжырымдайды эколог-мамандар.
Әрине солай екен деп өңір экономикасының дамуына үлкен ықпалы бар бұл ірі өндіріс орындарының қызметін тоқтатуға болмайды. Тоқтатпақ түгілі алдағы жылдары мұндағы өнім өндіру көлемін одан әрі ұлғайту жөнінде іс-шаралар кешені белгіленгенін қайда қоярсыз?! Мұның өзі «мұртқа өкпелеп жүргенде, сақал шықты» дегендей, қоршаған ортаның одан әрі бүлінуіне әсер етіп жүрмей ме? Әрине мұндай қауіптің бар екені рас. Сонда не істеу керек? Оның алдын алудың басты жолы өндірістік кәсіпорындарда ауа мен қоршаған ортаның ластану мөлшері азаюына септігін тигізе алатын тазалау құрылғыларын орнату болмақ.
Өкінішке қарай, бұған дейінгі жүргізілген экологиялық тексерулер барысы өңірде оның деңгейі әлі де төмен екенін көрсетеді. 45 шаруашылық субъектісінің 34-інде тиісті тазарту құрылғылары болмай шыққаны осының басты дәлелі. 11 кәсіпорында мұндай тетік орнатылғанымен тиісті нормативтік талапқа сай қолданылмаған. Сондықтан да Энергетика министрлігі Экологиялық реттеу және бақылау комитетінің Ақтөбе облысы бойынша экология департаменті тарапынан оны реттеу жөнінде нұсқаулар берілген.
Сонымен бірге Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 331-бабына сәйкес, әртүрлі мөлшерде әкімшілік айыппұлдар салынған. Солай дей тұрсақ та мұның өзі тығырықтан шығудың басты жолы дей алмасақ керек-ті. Өйткені ауаны ластап жүрген бірқатар ірі кәсіпорындар үшін тазарту тетігін орнатқаннан гөрі, болмашы мөлшердегі айыппұлды төлеп құтылу әлдеқайда тиімді екенін де сарапшылар тобы жоққа шығармайды. Мұндай жағдайда мәселені реттеудің өзге де тәсілдерін қарастыру, айыппұл мөлшерін өсіру керек шығар. Қайткенде де қала экологиясын сауықтырудың басты жолы тұрақты әрі жүйелі түрдегі бақылаулар мен қадағалаулар болып қала беретіні анық.
Ақтөбе қаласында қалыпты экологиялық нормалардың бұзылуы және жағымсыз иістердің пайда болуы бірқатар жағдайда кәріздік-тазалау құрылғыларының ескіргенінен орын алып келгені де белгілі. Сондай-ақ ағынды-сорғы стансаларының тиімді түрде пайдаланылмағаны да қоршаған ортаның ластану деңгейі өсе түсуіне септігін тигізген. Айталық өткен жылдың жазында облыс орталығында күкіртті сутегінің шамадан тыс мөлшерде өсіп кеткені анықталды. Сонымен бірге азот пен аммонидің құрамы жөнінде де дәл осындай деректер тіркелген. Сол тұста мамандар жағдайды ауа температурасының күрт көтеріліп кетуіне байланысты деп түсіндіргенімен, мәселенің мәнісі өзгеше сипат алғаны айқындалды. Яғни департамент зертханасында жүргізілген талдау нәтижелері бұл жайттың спирт өндірісі қалдықтары салдарынан орын алғанын көрсетіп берді. Әрі жағымсыз иістің пайда болуының екі көзі бар екені белгілі болды. Мұның алғашқысы жергілікті ластану көздері десек, бұған «Ақбұлақ» АҚ №6 және №11 кәріз сорғы стансалары, №41 разъезд, Қызылжар ауылы және Рысқұлов көшесінде орналасқан ескірген май құю стансалары мен қаланың солтүстік-батыс ауданындағы кәріз құдықтары кіреді, дейді экология департаментінің басшысы Жақсығали Иманқұлов.
Ал тұрақты ластану көздері дегеніміз не? Өңірдің бас экологының айтуынша, бұл өнеркәсіп аймағына тазартылу үшін жеткізілетін кәріз тазарту құрылғылары, қаланың іргесіндегі тұнба алаңдары, спирт өндірісінің «барда» деп аталған қалдықтары, бұрынғы ет комбинаты аумағындағы сүзгі алаңдары. Бір сөзбен айтқанда, спирт өндірісінің кеуіп кеткен қалдықтары жаз кезінде әлі күнге дейін жағымсыз иістің пайда болуына әсерін тигізіп келеді. Бұл ісіну үдерісі салдарынан пайда болады екен.
Қалай дегенде де қазіргі күні Ақтөбе қаласының экологиясына төнген қара бұлт ыдырамай тұр. Оның шешімі бірінші кезекте облыс орталығындағы «Ақбұлақ» АҚ-ның қалыпты қызметіне байланысты екеніне де осы материалды газет өндірісіне әзірлеу кезінде көз жеткізе түстік. Егер олардың ісі кәріз тазарту құрылғыларын ретке келтіруден бастау алса, бірқатар түйткіл шешілетін түрі бар. Бұл үшін реагенттерді пайдалану мен «ылғалды барьер» қондырғысын орнатудың пайдасы мол. Кәріз-сорғы стансаларын ауаны тазартатын сүзгілермен және тазарту құрылғыларымен жабдықтау ісінің де пайдасы көп дейді сарапшы мамандар.
Осы мақсатта өткен жылдың басында «Ақбұлақ» АҚ құбыр алаңдарына мониторингтік зерттеулер жүргізіліп, тиісті сынамалар алынған. Оның кейбір нәтижелері жоғарыда жазылды да. Ақтөбе қаласындағы кәріздік-тазалау құрылғыларын жаңғырту мен қайта құру ісіне байланысты қазіргі кезде облыс әкімдігі мен экология департаменті жаңа жобалар жасай білді. Осыған орай техникалық-экономикалық негіздеме әзірленген. Аталған кешен тәулігіне 100 текше метр өнімділікпен жұмыс істеуге бағытталған. Биыл жобалау-сметалық құжатты жүзеге асыру ісі басталып та кетті. Осы арада Ақтөбе қаласы маңындағы Кірпішті ауылында және №45 разъезде аяқталған екі кәріз құю стансасы құрылысы экологиялық ахуалдың жақсаруына оң әсерін тигізеді деп күтілуде. Сонымен бірге облыс орталығындағы өнеркәсіп аймағында тағы бір үлкен стансаның құрылысы аяқталу сатысында екенін де айта кеткен жөн. Бұған қоса тұрғындар қалашығы ауданына кәріз жүйесін қайта құру мәселелері бойынша жаңа жұмыстар қолға алынған.
Қоршаған ортаның жай-күйін жақсарту ісінде тұрмыстық қалдықтарды орналастыру мен өңдеудің атқаратын рөлі жоғары. Бұл ретте Ақтөбе ферроқорытпа зауыты АҚ шлак қалдықтарын қайта өңдеп, оны өндіріске қайтадан жөнелту технологиясын енгізді. Қазір мұнда құрылысқа арналған қиыршық тас шығарыла бастады. Екіншіден, өңірде қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеумен айналысатын «Кенуса», «Импорт Мастер», «Поливест» және «Көктас Ақтөбе» ЖШС секілді құрылымдар өз қызметтеріне кірісіп кетті. Бүгінгі кезде олардың қайта өңдеген өнімдерінің көлемі тұтастай қалдықтардың 2,5 пайызын құрайды. Әрине мұны жоғары көрсеткіш деуге болмайды. Дегенмен қазіргі істің барысы алдағы кезде оның көлемі одан әрі өсе түсетініне негіз қалай алады. Тағы бір айта кетерлік мәселе, тұрмыстық қалдықтарды тиісті орындар мен полигондарға апарып төгудің тиімділігі жоғары. Әйтсе де оны рұқсат етілмеген немесе санкцияланбаған жерлерге тастау деректері де кездесіп қалып жүр. Оған жол бермеу, пластик қалдықтарды бөлек жинау тәртібі түбегейлі орнықса, бұл қала тұрғындарының экологиялық ахуалды жақсартуға және қала тазалығын сақтауға қосқан үлесі болып табылар еді. Экологиялық мәдениеттің қалыптасуының басты арқауы да осында дейді, департамент басшысы Ж.Иманқұлов.
Ақтөбе қаласының қазіргі экологиялық жағдайы жөнінде әңгіме қозғаған кезде аттап кетуге болмайтын тағы бір маңызды мәселе бар. Бұл соңғы кездері қала ішіндегі автокөліктер санының күрт өсуі. Мұның өзі ауаның ластануына үлкен әсерін тигізетін фактордың біріне айналып келеді. Қолда бар деректер облыс орталығы аумағындағы табиғи ортаға шығарылатын зиянды заттар жиынтығының 83 мың тоннасын автокөліктен шығарылған улы түтіндер құрап отырғанын көрсетеді. Кереғар көріністердің орын алуының басты себептері – жанар-жағармай сапасының төмендігі, ескірген автокөліктер және қаладағы автокөлік жолдарының тарлығы болып отыр.
Автокөліктерден ауаға шығарылатын зиянды заттардың нормадан тыс деректері Ақтөбе қаласы аумағында экология мен ішкі істер департаменттері бірлесіп жүргізген рейдттік тексерулер барысында белгілі болды. Мұның өзі қала экологиясына төнген қара бұлтты бұдан әрі қоюландыра түскені кәміл.
Биыл жергілікті атқарушы органдар тарапынан Ақтөбе қаласының экологиялық жай-күйін жақсарту жөнінде тиісті іс-шаралар белгіленді. Облыстық және қалалық әкімдіктерде өткізілген жиындар мен кеңестер кезінде де бұл мәселенің өзекті әрі өткір күйінде тұрғаны жан-жақты әңгіме болды. Бұдан тиісті нәтиже шығарыла ма, әлде айтылған сөздер мен ой-пікірлер сол айтылған күйінде қалып қоя ма?
Темір ҚҰСАЙЫН,
«Егемен Қазақстан»
АҚТӨБЕ