– Валерий Васильевич, Елбасы Жолдауында медицина саласын дамытуға қатысты бірқатар міндеттер жүктелді. Құжатта айтылғандай, медицина саласының сапасын жақсартып, оның қолжетімділігі мен тиімділігін арттыру үшін алдымен қандай мәселелерді шешу керек?
– Иә, Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың биылғы Жолдауында елімізді дамытуға, халықтың әл-ауқатын арттыруға бағытталған маңызды мәселелер қамтылды. Төртінші өнеркәсіптік революция әлеміне бейімделу, индустрияландыру мен цифрландыруды дамыту, агроөнеркәсіптік кешен, көлік және логистикалық саланы жаңғырту сынды міндеттерді жүзеге асыру – экономикамызды өркендетуге тың серпін берері анық. Бағдарламалық құжатта әлеуметтік салаға, соның ішінде денсаулық жүйесін одан әрі жаңғыртуға айрықша мән берілді. Бәрінен бұрын медициналық көмектің қолжетімділігі мен тиімділігін арттыруға, ауруды ерте диагностикалауға назар аударылуы кездейсоқтық емес. Қазіргі таңда күллі әлем ауруды емдеуден гөрі оның себеп-салдарымен күресіп, алдын алуға көбірек көңіл бөле бастады.
Себебі бұл – сырқат жандардың денсаулығын тезірек қалпына келтіруге таптырмайтын тиімді тәсіл. Әрі мемлекетке де шығыны аз, жеңіл қадам. Елбасының «Қазіргі денсаулық сақтау ісі қымбатқа түсетін стационарлық емге емес, негізінен аурудың алдын алуға бағытталуға тиіс» деп отырғаны сондықтан. Ұлт саулығын қалыптастыру аурудың алдын алудан басталуы керек. Қазіргі заманауи медицина да патогенезді зерттеуге, аурулардың шығу тарихына терең үңіліп, сол арқылы сырқаттарды асқындырмау жолдарын іздестіруде. Бүгінде денсаулық жүйесінде қолданыла бастаған генетикалық талдау, жасанды интеллект жүйесі – бәрі де аурудың алдын алу үшін жасалып жатқан тың технологиялар. Сондықтан дәрі-дәрмекті іздеумен уақытты жоғалтпай, организмді инфекцияларға қарсы тұра алатын қауқарға ие болатындай деңгейге жетуіміз керек.
– Аурудың алдын алу, денсаулықты сауықтыру неден басталу керек сонда?
– Өзін өзі сауықтырудың, аурудың алдын алудың қағидаттары өте қарапайым. Бұл дегеніңіз – күнделікті өмірді дұрыс жоспарлау, тамақтану режімін сақтау, қимыл-қозғалыс ырғағын дұрыс қалыптастыру. Сауатты таңдалған дене қимылы, гимнастика, йога, цигун, жүзу мен жаяу жүру, тыныс алудың техникалары – ағзаны сауықтырудың басты шарттары. Мұндай жаттығулар организмнің ептілігін, икемділігін, ең бастысы, әртүрлі ауруларға қарсылық күшін арттырып, дененің сымбаттылығын, қуатын бірқалыпты сақтайды.
Бұған қоса, сауатты тамақтану мәдениетін меңгеру – темірдей денсаулықтың кепілі. Тіпті астың әзірленуіне де айрықша мән беру керек. Өнімнің дайындалуына қарай оның ағзаға түсіретін патогендік жүктемесі анықталады. Мысалы, картопты алайық. Оны пісірудің жолы әртүрлі. Егер картопты қабығымен суға пісірсек, онда бұл өнімнің гликемикалық индексі 62 бірлікті құрайды. Бұл өте жақсы көрсеткіш. Демек, өнім ағзаға пайдалы деген сөз. Ал сол картопты қабығынан аршып пісірсек, дәл осы көрсеткіші – 68 бірлікті құрайды. Ол да жаман емес. Егер картоп-фри жасайтын болсақ, онда гликемикалық индекс бірден 92 пайызға секіреді, яғни ағза оны қорыту үшін қатты қиналады деген сөз. Ағзаға күш түскеннен кейін оның органдары нашар жұмыс істей бастайды, қан айналым жүйесі бұзылады, асқазан, ұйқы безі, өт жолдары нашарлайды. Үнемі жүктемемен жұмыс істеген соңында әлсіреп, әртүрлі ауруларға шалдыққыш келеді. Дәрігерлердің көбіне қуырылған, сүрленген, консервіленген тағамдарды шектеп, бұқтырылған, суға пісірілген тамақты тұтынуға үндейтіні сондықтан.
– Өзіңіз осы қағидаттарды ұстанасыз ба?
– Ұстануға тырысамын, әрине. Әсіресе тамақтану салтына айрықша мән беремін. Организмді артық калориямен уламауға тырысамын. Себебі тамақтанудың дұрыс жолға қойылмауы көп ауруға себепкер. Күнделікті тұтынатын тағамның құндылығы мен үйлесімділігі, сапасы мен құрамы және тамақ энергиясының кірісі мен шығысы арасында тепе-теңдіктің сақталмауы ағзаны күйзеліске ұшырататынын есте ұстаған жөн. Уақтылы, дұрыс тамақтану өмір сүру жасын да ұзартады.
– Арықтаймын деп кешкі сағат алтыдан кейін тамақ ішпейтіндер де бар ғой...
– Бұл да дұрыс режім емес. Уақтылы тамақ ішпеу де ағзаның жұмысын бұзады. Мысалы, кешкі тамақты қалыс қалдырсаңыз және бұл әдетке айналса, онда ас қорыту жүйелері бұзыла бастайды. Ағзаға тамақ түспегеннен кейін өт ешқайда бөлінбейді. Ол біртіндеп қоюланып, тұнбаға айнала бастайды. Өт жолдарына тастың байлануы да осыдан пайда болады. Сондықтан дұрыс тамақтану – тамақ жемеу деген сөз емес.
– Сіз жылдар бойы ұзақ өмір сүрудің құпиясына үңіліп, адамның қартаю үдерісін терең зерттеп жүрсіз. Осынау ұшан-теңіз еңбегіңіз бағаланып, былтыр Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атандыңыз. Жоғарыда өзіңіз айтып өткен аурудың алдын алу жолдары да ұзақ жасаудың кепілі емес пе? Сіздіңше, ерте қартаюдың басты себептері неде? Адамның өмірін ұзарту барысында қандай тоқтамға келдіңіз?
– Жалпы, метаболизм синдромы, яғни зат алмасу процесінің бұзылуы ерте қартаюға алып келеді. Біздің ұзақ жылғы зерттеу еңбегіміз де осы төңіректе өрбіді. Әріптестерімізбен бірлесе отырып, ұзақ жасаудың тәсілдерін, зат алмасудағы ауытқулардың алдын алу жолдарын іздестірдік. Зерттеуіміз бойынша, азаматтарымыздың 14 пайызы бойындағы күш-қуатын, ресурстарын ерте тауысқаннан демі үзіледі. Метаболизм синдромы артериалдық гипертензия, инфаркт, инсульт, қант диабеті, онкологиялық аурулар секілді созылмалы дерттердің дамуына алып келеді. Мұндай сырқатпен ұзақ жыл бойы ауырған адамның ағзасы сыр беріп, соңында мезгілсіз өліммен аяқталуы мүмкін. Сондықтан зат алмасу процесін қалыпты деңгейде ұстау маңызды. Ол үшін адам жоғарыда айтылған саламатты өмір салтын ұстанып, денсаулығына мән беруі керек. Скринингтік тексерулерден уақтылы өтіп, жаны мен тәнін сауықтыруға күш салуы қажет. Ал біз өз тарапымыздан метаболизм синдромының алдын алуға бағытталған кешенді жұмыстар жүргізіп, зертханалық және диагностикалық емдеу тәсілдерін жетілдіруге ден қойып отырмыз.
Бүгінде Назарбаев университетінің ғалымдарымен бірлесіп, зат алмасу процесін реттейтін, ағзадағы қант пен холестерин деңгейін төмендететін, ұзақ өмір сүруге жол салатын дәрі-дәрмектерді ойлап таба бастадық. Мысалы, ресвератрол деген табиғи фитоалексин бар. Бұл зат алмасу процесін реттеп, қан айналымы жүйесін жақсартады. Бұл – табиғи антиоксидант. Оны кейде жастық шақтың эликсирі, ракқа қарсы қорғаныс құралы деп те атайды.
Ресвератрол қызыл шараптың құрамында кездеседі. Бірақ ағзаға пайдалы болу үшін күніне кемі үш литр қызыл шарап ішу керек. Бұл мүмкін емес. Сондықтан біз ресвератролды жүзімнен, оның дәнегінен алып, арнайы дәрі шығардық. Жақында сатылымға шығып қалуы керек. Жалпы, адам күнделікті рационына қара жүзімді, мейізді тұтынып отыруы керек. Олардың құрамында ресвератрол мол.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,
«Егемен Қазақстан»
Суретті түсірген Ерлан Омар, «Егемен Қазақстан»
