Сенімді әріптестіктің ширек ғасыры

Өзара байланыстың серпінді жолы

Қазақстанның уақыт талабына сай дамуына, әлемдік игіліктерді өзіне сіңі­руіне Елбасы Нұрсұлтан Назар­баев ұстанған көп-векторлы саясат­тың ықпа­лы зор болғаны анық. Аталған саяси бағыт, әсіресе еліміздің Еуропа­лық одақ­пен тиімді әрі теңгерім­ді қарым-қа­тынас орнатып, халық­аралық аренадағы биік беделін қалыптас­тыруына мүмкіндік берді. Осы орайда Еу­ропалық одақтың әлеуетін бағам­дай біл­ген Қазақстан өз мүддесін күн тәр­тібіне шығара отырып, батыл қадам­­дар жасады. Бұл еліміздің аталған бір­лес­тікпен орнатқан өзара ынтымақтасты­ғының ширек ғасырлық тарихын зерделегенде анық көрінеді...

Өзгенің жаманынан жиреніп, жақ­сы­сын өз пайдамызға асыру ісінде әжеп­тәуір тәжірибеміз бар екенін ескере сөй­лесек, халықаралық қоғамдастықпен қарым-қатынас орнату барысында еш­кімге есе жіберіп жатқанымыз жоқ... Алайда көршілес мемлекеттермен, сон­дай-ақ Батыс елдерімен етене болу, олар­мен өзара ықпалдасу әсерінен ұлттық болмысымызға жат залалды дүние­лер қоғамымызға дендеп еніп, ру­хани құлдырауға душар болуымыз мүм­кін деп қауіптенетініміз, алаңдайты­нымыз рас. Дегенмен, осы алаңдаушылық біздің ұлттық санамызды оятып, имму­ни­тетімізді көтеріп, соның нәти­жесінде өзге­нің жасығы мен жақсысын айырып, әлемдік қоғамдастықтан өзі­мізге қаже­тін ғана талғап алатын дең­гей­ге жетке­німізді ескеруіміз керек.

Бүгінде өзгенікін зор, өзіміздікін қор санайтын түсінік біршама әлсіре­ген­дей. Әрине бұл жағымды үрдіс тәуел­сіздік жылдарында ұлттық құндылық­тары­мыздың қадірін арттырып, оның мән-маңызын ашып көрсету бағытында жүр­гізілген мемлекеттік саясаттың арқа­сында мүмкін болды. Мұны айтудағы себебіміз, қазір біз сырт елдермен әріптестік орнату бағытындағы ауқымды шараларды қолға алғанда ең алдымен ұлттық мүддемізді алға шығаруды бас­ты назарда ұстап келе жатқанымызды қа­перге салу. Бұл, басқаны былай қой­ғанда, Қазақстан мен Еуропалық одақ ел­дері арасындағы екі жақты және көп ­жақты ынтымақтастықты дамыту ісінде бірден көзге түседі.

Бүгінгі қазақстандықтар мем­ле­ке­тіміздің Еуропа елдерімен тығыз қарым-қатынас орнатуына оң көзқараспен қарайды. Өйткені халқымыз елімізден шалғай жатқан Еуропаның бізге мәдени-рухани, демографиялық салалар бо­йынша тигізетін жағымсыз ықпалынан аса қауіптене қоймайды, қайта олардың озық технологияларын экономикамызды дамытудың негізгі тетіктері ретінде қарастырады.

Қазіргі таңда Қазақстан мен Еуропа­лық одақ арасындағы ынтымақ­тас­тық өзінің жоғары деңгейін көрсетуде. Бұл бағыттағы жұмыстардың нәтижелі болуы­на екі жақ та мүдделілік танытып келеді. Бүгінде еліміздің сыртқы сау­да айналымының жартысына жуы­ғы Еуро­одақтың үлесіне тиесілі. Бұдан біз өзара әріптестіктің әлемдік эконо­ми­ка­дағы дағдарысқа қарамастан, нығая түс­кенін ұғамыз.

Әлемдегі қазіргі жағдаяттарды жіті бақылап отырған Қазақстан өзінің сырт­қы саясатының еуропалық бағытын жүзеге асыруда негізгі үш салаға ба­сым­­дық беруде. Оның біріншісі эко­номи­ка саласына қатысты. Бұл орайда ЕО әлеуетін ескере отырып, ел эко­номи­касын нығайту, еуропалық капи­талды тарту, сауда-экономикалық бай­­ланыстарды өрістету, әлеуметтік және экологиялық мәселелерді шешу көз­деледі. Екіншісі саясат саласына байла­нысты. Бұл бағыт бойынша ЕО-ның ин­те­грациялық тәжірибесін қолдану, ядро­лық қаруды жою және таратпау мәсе­лелері бойынша ынтымақтасу, ұйым­дасқан қылмысқа, халықаралық лаң­кестікке қарсы күрес бойынша күш біріктіру, бейбіт операциялар мен басым­дықтар шеңберінде әріптестік орнату қарастырылады. Ал үшіншісі мәдени-рухани саланы қамтиды. Мұнда елімізді еуропалық кеңестікке таныстыру, оң имиджін қалыптастыру бағы­тында жұмыс жүргізу, білім беру және ғылыми-зерттеу жобалары бойынша ынтымақтастықты іске асыру жайы қаралған.

Әлеуетін әлем мойындаған, жаһан­дағы салмақты саяси-экономикалық бірлестіктердің ішіндегі бірегейі саналатын Еуропалық одақ қазіргі таңда Ұлыбританияны қоса есептегенде 28 мемлекеттің басын біріктіріп отыр. Бұл елдерде соңғы деректерге қарағанда, 505 миллионнан астам адам тұрады. Еуропалық кеңес және Еуропалық комиссия сынды аса беделді басқару органдары бар, адамзат дамуының алдыңғы қатарында тұрған бұл Одақ пен Қазақстан арасындағы байланыс 1993 жылдың 2 ақпанында басталған-ды. Іле сол жылдың желтоқсанында Брюссельде Қазақстанның Еуропалық одақ жанындағы өкілдігі өз жұмысын бастаса, 1994 жылғы қазанда Алматы қаласында Еуропалық комиссияның өкілдігі іске кірісті. Содан бері арада өткен 25 жылдың көлемінде екі жақтың басшылары сан мәрте кездесіп, өзара байланыстарды жоғары деңгейге көтере білді. Бұл орайда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегі зор екенін атап өткеніміз орынды. Мәселен, Қазақстан Президентінің ЕО-ның әкімшілік орталығы Брюссельге сегіз сапары жүзеге асып, (1993 ж. ақпан, 2000 ж. маусым, 2002 ж. қараша, 2006 ж. желтоқсан, 2010 ж. сәуір мен қазан, 2014 ж. қазан, 2016 ж. наурыз), олардың барлығында Еуропалық одақ басшылығымен келіссөздер жүргізді. Елбасының ЕО басшылығымен кездесулері әртүрлі халықаралық форумдар аясында да болды. Мәселен, Еуропалық комиссия төрағасы Ж.М.Баррозумен 2010 жылы 20 қарашада Лиссабондағы НАТО сам­митінде, 2011 жылы 19 сәуірде Киев ядро­лық саммитінде, 2014 жылы 24 қаң­­тарда Давостағы Дүниежүзілік эко­но­­микалық форумда, Еуропалық комиссия төрағасы Ж.-К.Юнкермен 2016 жылы 4 қыркүйекте «G20» саммитінде кездесулер өткізді.

Сол сияқты Еуропалық одақ жетек­ші­лерінің де Астанаға сапарлары болып тұрды. Нақтылай айтқанда, 2010 жылы 1-2 желтоқсанда Еуропалық кеңестің сол кездегі төрағасы Х. Ван Ромпейдің Қазақстанға алғашқы сапары болып, ол елордада өткен ЕҚЫҰ саммитіне қатысты. Ал 2013 жылы 2-3 маусымда Еуропалық комиссияның сол тұстағы төрағасы Ж.М.Баррозудың Қазақстанда алғашқы ресми сапары өтті.

Еуропалық одақ үлесі басым

Жалпы, екіжақты ынтымақтастық 1999 жылы Брюссельде бекітілген Әріптестік және ынтымақтастық туралы келісім, 2015 жылдың 21 желтоқсанында Астанада қол қойылған Кеңейтілген әріптестік және ынтымақтастық туралы келісім (КӘЫК) аясында жандана түсті. Айта кетейік, Еуропалық одақ Кеңейтілген әріптестік және ынты­мақ­­тастық туралы келісімді Қазақ­стан­нан өзге кеңестік кеңістіктегі елдер­дің ешқайсысымен жасаған жоқ. Бұл еліміздің аталған әлеуетті бірлестік үшін маңызы жоғары екенін аңғартады. Аталған құжат бұған дейін қалыптасқан әріптестікті уақыт талабына сай жаңа сипатта дамыта түсуге жол ашты. Онда халықаралық, аймақтық қауіпсіздік, сауда, инвестиция, инфрақұрылымды дамыту, инновация, мәдениет, спорт және туризм сияқты маңызды деген 29 сала қамтылды.

Қазіргі таңда Қазақстанның сыртқы сауда саласындағы әріптестері арасында Еуропалық одақ өзінің көшбасшы­лық рөлін сақтап келеді. Мәселен, 2016 жылы еліміздің ЕО елдерімен сау­да айналымы 24,1 млрд АҚШ долларын құрады. Бұл Қазақстанның жалпы сау­да айналымындағы ЕО-ның үлесі 40 пайызды құрағанын білдіреді. Ал 2017 жылдың 10 айында Қазақстан мен ЕО арасындағы сауда айналымы 24,4 млрд доллар болды. Бұл әлемдік экономикадағы жағымсыз ахуалдарға қарамастан, екі жақтың өзара тиімді байланыс орнатып, арадағы сауда айналымын аздап болса да ұлғайта түскенін аңғартады.

Осы арада айта кетейік, ЕО мен Қазақстан арасындағы сауда-экономи­калық қатынастарды реттей Кеңейтіл­ген әріптестік және ынтымақтастық туралы келісімнің арқасында инвести­ция­лық ынтымақтастықты кеңейту үшін тұрақты негіз қаланды. Бүгінде Еуропа­лық одақ біздің ірі инвесторымыз болып табылады. Мәселен, 2016 жылы Қазақстанға ЕО тарапынан құйылған тікелей инвестиция көлемі 10,8 млрд долларға жетті. Бұл сол жылы елімізге келген жалпы инвестиция көлемінің 50 пайызын құрайды. Оның үстіне, еліміздің аумағында Еуропалық одақ елдерінің қатысуымен 3 мыңнан ас­там бірлескен кәсіпорын табысты жұ­мыс істеп тұр. Еліміз үшін ЕО елдері арасындағы негізгі инвесторлар Нидерланд, Франция, Ұлыбритания және Германия болып табылады.

Негізінде, елімізден Еуроодақ мем­лекеттеріне энергетикалық (минерал­ды шикізат, отын) өнімдер жөнел­тіледі. Ал олардан бізге келетін экс­порттың негізгі бөлігін көлік жабдықтары, машина­лар, өнеркәсіп тауарлары мен химия­лық өнімдер құрайды. Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан мен ЕО арасында энергетика саласында өзара тиімді қатынастар орнады. Еуропаның энергетика саласындағы ірі компаниялар Қазақстанның мұнай-газ саласына мол қаржы салды. Бұл бағыттағы жұмыстарға тараптардың арасында 2006 жылғы желтоқсанда бекітілген Энергетика саласындағы түсінік туралы меморандум кеңінен жол ашты. Құжатта табиғи газ бен мұнайдың ірі өндірушісі ретінде Қазақстанның ма­ңызды рөлі атап көрсетілген.

Қазақстан мен ЕО арасындағы тиім­ді байланыстар туралы сөз еткенде, жоға­ры­да аталған маңызды құжаттармен қатар, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен жүзеге асырылған «Еуро­паға жол» бағдарламасына соқпай өте алмаймыз. Нақтылай айтқанда, Қазақстан тарапы қабылдаған, 2009-2011 жылдарға арналған «Еуропаға жол» атты бағдарламаның өзара ынты­мақтастықты жаңа белеске көтерудегі рөлі зор болды. Бұл құжат Елбасы­ның 2008 жылғы Жолдауы негізінде да­йын­далғаны белгілі. Аталған бағдар­лама Еуропа елдерімен сауда айналымын арттыру, экономиканы, кө­ліктік қатынастарды нығайту, қоғам­ды еуропалық стандарттарға сәй­кес­тендіру, халықтың әлеуметтік қор­ға­луын қамтамасыз ету сынды басқа да маңызды мәселелерді жүзеге асыруды көздеді. Нәтижесінде «Еуропаға жол» бағдарламасы экономиканың бәсекеге қабілеттілігін көтеруге, халықтың әл-ау­қатын жақсартуға, еліміздің тұрақ­ты­лығы мен орнықты дамуына мүмкін­діктер берді.

Қазақстан бастамаларына лайықты қолдау

Тағы бір ерекше тоқтала кетер жайт, Қазақстан ЕО-ның Орталық Азия (ОА) бойынша стратегиясы шеңберінде де тиімді қатынас орнатып келеді. 2007 жылы маусым айында өткен Еуроодақ саммитінде қабылданған «ЕО және Орталық Азия: әріптестіктің жаңа стратегиясында» қауіпсіздік, экономика, энергетика, экология, құқық, білім мен саяси үнқатысу салалары қамтылған. Осы орайда ЕО мұнай, газ саласы мен көлік дәліздеріне (ИНОГЕЙТ), (ТРАСЕКА), шағын және орта бизнесті дамытуға, есірткімен күреске (КАДАП), шекараны басқаруды жетілдіру­ге (БОМКА), білім саласын ілгерілетуге қатысты ауқымды бағдарламаларды қолға алды.

Негізінде, Еуроодақ күн тәртібінде тұрған сын-қатерлердің алдын алу мақсатында Орталық Азия елдерімен әріптестігін кеңейткісі келеді. Ал Орт­а­лық Азия тарапы болса уақыт талабы­на сай даму үшін батыстың тәжіри­белерін пайдалануды құп көреді.

Қазіргі таңда ЕО-ның Орталық Азия бойынша қазіргі стратегиясы Еуропалық одаққа қатысушы мемлекеттердің ортаазиялық бес республикаға қатысты басты ұстанымын көрсетеді.

Біздің еліміз Еуропалық одақ ел­дерімен тек экономика саласында ғана емес, саясат пен қауіпсіздік, демократия мен адам құқықтары саласында да өзара әріптестік орнатып отыр. Бұл орайда Қазақстан мен ЕО Еуропа­дағы қауіп­сіздік және ынтымақтастық ұйы­мы шеңберінде оңтайлы жұмыстар жүргізуде.

Биыл Қазақстан мен Еуропалық одақ арасындағы орнықты қарым-қатынастарға 25 жыл толып отыр. Осы аралықта аталған Одақ еліміздің халықаралық және аймақтық бастамаларына, бітімгерлік бағытындағы қадамдарына кеңінен қолдау білдірумен келеді. Бұл, әсіресе еліміздің ЕҚЫҰ-ға төрағалыққа сайлануында, оның сам­митін өткізу барысында, сондай-ақ 2017-2018 жылдарға БҰҰ ҚК-ге тұ­­рақ­­ты емес мүше болуымызда, осы ор­ган­ға биылғы қаңтарда жетек­­шілік етуі­­м­ізде, ЭКСПО-2017 көр­ме­сін өтке­ру­де Еуропалық одақ мем­лекет­терінің Қазақстанды өз деңгейінде қолдағаны айқын көрінді.

Қорыта айтқанда, елімізде соңғы кезеңдерде қабылданған, халқымыз үлкен үмітпен қарап отырған ауқымды бағдарламаларды оңтайлы түрде жүзе­ге асыруда Еуропалық одақ елдері әлеуе­тін тиімді пайдалану мақсатындағы мемлекетіміздің салиқалы саясаты өз жемісін беріп отырғаны сөзсіз. Сон­дай-ақ әлемдегі дамыған елдер тәжіри­бесінде мемлекеттің әлеуеті, ұлттық экономикалардың даму көрсеткіштері цифрлы технологиялар жүйесін кең ауқымда пайдалану деңгейімен ай­қын­далатынын ескере сөйлесек, «Цифр­лы Қазақстан» бағдарламасын ел игілі­гіне айналдыруды жеделдету ісінде де Еуропа мемлекеттерінен үлгі алуымыз маңызды.

Жолдыбай БАЗАР,

«Егемен Қазақстан»