1980-жылдардың басында Тұрсынбек Кәкішевтің «Оңаша отау» деген кітабына редактор болдым. Автор қысқартуға көнбей, кітаптың шығуы ұзаққа созылды. Комитет Алаш арыстарының атын алып тастау керек деген тізім беріп қойған. Сынның қалыптасу кезеңі туралы жақсы еңбек. Бірақ Байтұрсынов, Сәдуақасов, Аймауытовтардың ақталмаған кезі. Цензура жібермейді. Тұрсынбек ағамыз келіп: «Мен оларды мақтап та тұрған жоқпын, пікірлерін ғана айтып отырмын» дейді. Мен дұрыс деймін. Өзім жібергенмен менен кейін оқитындар бар. Сөйтіп үш жыл айтысып-тартысып шықты. Автордың айтқан ойының үштен бірі ғана қалды. Кітап жұлмаланып шықты. Ол кезде жақсы еңбектерге осындай қиянаттар жасалып жататын.
Қалмұқан Исабаев пен Кәмен Орзалинның романдарына редактор болдым. Қалағаң марқұм Ертіс-Қарағанды каналының бойымен жаяу жүріп, роман жазды. Соны оқып отырып, шұбалаңқы, кей жері көркем шығармадан гөрі публицистикаға келетін жерлерін сызып, ескертулер айтсам, «оны өзім де біліп едім, қу бала, байқап қойыпсың» деп келісіп отыратын. Бір күні «Қалай боп жатыр?» деп келіпті. «Аға, суы көп боп тұр» десем, «Енді өзі де су туралы ғой, суы көп болмай ма?» деп күліп, қатты дау-дамайға бармай ымара табатын. Кейін Астанаға ауысып, «Елорда» баспасына келгенде арнайы мені іздеп келіп, кезекті кітабына редактор етіп алды. Кәмен Оразалинның «Абайдан соң» дейтін төрт кітаптан тұратын романы шықты. Бірінші кітабы қысқарып шығыпты, кейінгі үшеуі менің қолымнан өтті. Соңғы төртінші кітабы шығарда ол кісі де Астанаға іздеп келіп, редактор болғанымды қалады. 600 бет қолжазбасын төрт жүз жетпіс бетке қысқарттым. Ренжіген жоқ.
Қазіргі кітаптың оңбай жатқаны – редактордың жоқтығы. Қазіргі баспа толық емес, редакторы жоқ. Кез келген филологияны бітірген адам оқып береді. Шынын айтқанда оқыған болады. Ешқандай редакциялау жоқ. Шериаздан Елеукенов баяғыда айтатын: «Қолжазба – шикізат» деп. Сол шикізатты кітап етіп шығаратын – редактор.
Тұрлыбек МӘМЕСЕЙІТ,
жазушы
