Қаржыгер сарапшылардың айтуынша, дамыған елдердің криптовалютаға қызығып отырғаны бірінші кезекте оның жариялылығымен байланысты. Яғни, бұл теория бойынша барды жасыру мен жоқты асырып көрсету мүмкін емес екен. Криптовалюта тақырыбының біздің БАҚ-та бәсі басым болғанымен, банктер, шетелдік және отандық инвесторлар оған салқынқандылық танытып отыр. АҚШ, Еуроодаққа мүше елдер де асығыстық танытпай отыр екен. Қаржылық жүйесі бізбен салыстырғанда әлдеқайда дамыған елдердің аяқ тартуының өзіндік себебі бар. Миллиардер һәм филантроп Уоррен Баффет өткен жылдың аяғында оның абстрактілі сенімге емес, спекуляциялық құралға негізделгенін айтып салды. Бұл орайда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев криптовалютаның нақты активтерге негізделуі тиіс екендігін алдын-ала ескерткенін тілге тиек ете кетейік.
Ұлттық банк биылғы жылдың басында криптовалюталарды сатып алу мақсатында қолма-қол ақша енгізу жолымен және қолма-қол ақшасыз тәртіппен интернет желісі арқылы бағдарламаларға қатысуды ұсынып жатқан компаниялар бар екенін айтқан-ды. Бір сөзбен жеткізер болсақ, елде тіркелген және криптовалютамен пайда табуды көздейтін компаниялардың қызметінде қаржы пирамидаларының элементтері байқалады екен.
Таяуда Алматыда өткен халықаралық криптоконференцияда осы өзекті мәселе кезекті мәрте талқыланды. Шара басталардан бірер күн бұрын «Expert Update» алаңында бас қосқан қаржыгерлер Қазақстанның криптовалюта нарығындағы жағдайды ортаға салған болатын. Қаржыгерлердің пайымдауынша, банк секторына IT технологияларды жеделдетіп енгізу керек, бірақ криптовалютаны заңмен реттейтін тетіктерді қолданысқа енгізуге асығудың реті жоқ. Ұлттық банк төрағасының кеңесшісі Айдархан Құсайыновтың сөзіне қарағанда, көптеген елдерде бұл мәселе әлі талқылану деңгейінде.
– Олар талқылаудан кейін нақты тетіктерді қолға ала ма, әлде сонымен тоқтап қала ма, ол жағы уақыттың еншісінде. Сондықтан асығыс шешім қабылдамайық. Тұрғындарды және кәсіби емес инвесторларды түп-төркіні күмәнді активтерден қорғау керек,– дейді Айдархан Құсайынов.
Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығы қаржылық технология және инновацияны дамыту орталығының директоры Константин Пак криптовалюта туралы түсініктің өзі алдап-арбаудан тұратынын, оның валюта, төлем құралы емес екенін, тіпті криптовалюталардың қаржылық құны мен салмағы туралы ешкім білмейтінін айтады. Соған қарамастан, өткен жылы криптовалюталардың әлемдік капиталдануы 673 млрд АҚШ долларына жетіпті. Тіпті оның ең жоғары көрсеткішін 5 трлн доллар дейтіндер аз емес.
Елімізде 2017 жылдың қазан айында өткен ICO жиынында Қазақстанның блокчейн қауымдастығы құрылған-ды. Сол жиында ұлттық криптобиржа құрмаққа да талпыныс жасалды. Қазақстандағы криптовалюта және блокчейн қауымдастығының төрағасы Есет Бутин блокчейн технологиясының Қазақстан экономикасына бейім тұстарын зерттеумен айналысатын сарапшылар кеңесі ашылатынын, жан-жақты зерттеп болған соң инвесторларға қаржы салу немесе салмау туралы кеңес берілетінін айтты. Е.Бутиннің пайымдауынша, криптовалютаны сатып алуға шамасы келетін топ емес, шамасы келмейтін кедей топ криптонарықта мәселені қиындатуы мүмкін. Себебі олар кәсіби қатысушы болмағандықтан, қажетті қаржы жиналған күннің өзінде нарыққа дербес шыға алмайды екен.
Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының өкілі Константин Пак болса криптовалюталар нарығы түп негізі, аты-жөні белгісіз бір тұлға ойлап тапқан бағдарламаның бір бөлігі болып шығуы да әбден мүмкін екенін айтады.
– Қаржылық жағынан реттелмеген және заңдық тұрғыда белгілі бір тәртіпке бағынбайтын, білім-ғылымның шеңберіне сыймайтын механизм біреулердің ақшасын қабылдап алады, айналымға салады. Криптобиржалардағы жарияланған баға да объективті емес. Капиталдануды есептеу алгоритмі де түсініксіз,–дейді ол.
Е.Бутин жиын барысында Қазақстанда брокерлер мен дилерлерге активтерінің 1 пайызын криптовалютада сақтауға мүмкіндік беретін «light-механизмін» қалыптастыру туралы ұсынысын айтты. Бұл қазақстандықтарға кәсіби қатысушылардың көмегімен қор нарығына шығуға мүмкіндік береді.
Сарапшы Алексей Сидоровтың айтуынша, криптонарықты заңмен реттеу дәл қазір мүмкін емес.
– Әлемде криптовалюта индустриясын заңмен реттеген бірде-бір мемлекет жоқ. Себебі оның құрылымында орталықсыздандыру және транзакцияны екінші адамның қатысуынсыз жүзеге асыру мүмкіндігі қарастырылған. Ал Қазақстан экономикасы әлеуметтік бағытқа негізделген. Ұлттық банктің криптовалютаға шектеу қойған себебі сол. Мұндай шектеулерді кәсіби емес қатысушыларының мүддесін қорғау үшін біраз елдер қолданады, – дейді ол.
Әлемдегі ең ірі блокчейн платформасын құрған Талғат Тасқожаев та мұндай технологияны Қазақстанда құруға ешбір кедергінің жоқ екенін, дегенмен сақтану қажет екенін жеткізді.
– Бізде мамандар легі қалыптасып келеді. Олардың әлеуеті америкалық әріптестерінен кем емес. Біз өз мамандарымызды дайындап алмасақ, бұл мәселемен ертең шетелдік мамандар айналысады– дейді ол.
Ұлттық банк ұсынған деректер бізге криптовалюта керек екенін айтады. Бұл – «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасын алға жылжытатын қозғаушы күш. Бірақ бізде бұл мәселе тек инвестициялық қызметтер ұсынатын қор жұмысы, ол виртуалды деңгейде дами бастады. Мамандар болса Жапония немесе Оңтүстік Корея елдеріндегі виртуалды валюта біздің экономикамыздың менталитетіне жақын дейді. Егер олардың технологиясын өзімізде енгізе алсақ, қолма-қол ақша массасын азайтып, көлеңкелі экономиканың ықпалын әлсіретуге болады. Ол үшін бірінші кезекте экономикалық-қаржылық сауаттылық керек.
«Asia Blockchain» коммерциялық қауымдастығының басшысы, трейдер Т.Тмуслим криптовалюта инвестиция емес, тіпті оның экономикалық-қаржылық сипаты айқындалмаған деп санайды. Т.Тмуслим халқымыздың басым көпшілігінің қаржылық сауатының төмен екендігіне қынжылатынын жасырмады. Мұндай жағдайда, әсіресе алғашқы кезеңдерде сақтық шаралары тығырықтан алып шығатын бірден-бір жол екен.
– Криптовалюта туралы шала сауаты бар салымшылар ақшасын салып, тезірек пайда тапқысы келеді. Олар бұған тек маркетинг немесе айсбергтің ұшар шыңы деп қарайды. Механизмін түсінгісі келмейді. 18 млн халыққа бір мезгілде қаржылық сауаттылық курсын жүргізу, жүргізген күннің өзінде оның бірден нәтижелі болуы мүмкін емес,– дейді ол.
Оның айтуынша, Қазақстанда кедей адамдар өте көп. Бұл инвесторлардың биткойн немесе криптовалютаға инвестиция салуына кедергі келтіреді. Егер қазақстандықтардың кем дегенде 60 пайызының тұрмыс деңгейі орта класты топтан жоғары тұрса, криптовалютаның кері зардабына ешкім назар аудармас еді.
Гүлбаршын САБАЕВА
АЛМАТЫ
