Өкінішке қарай, осындай және осы сынды қазаққа жат қылмыс еліміздің өзге өңірлерінде де орын алып жатады. Яғни ел болып қылмысты болдырмауға, алдын алуға жұмыс істеу маңызды. Ақыл-кеңес айтқалы отырған жоқпыз. Оңтүстікке көлеңке түсіргендей болған кешегі оқиғаның дабыра болғанына көптігіміз «кінәлі» болып көрінеді, кейде маған. Иә, Оңтүстікте үш миллионға жуық халық тұрады. Кешегі оқиға орын алған Сарыағаш ауданы мен оған көрші Мақтаарал ауданының тұрғындары санын қоссақ, Солтүстік Қазақстан облысында тұратын халықтың санынан асып түсіп, Батыс Қазақстанның халқына жете жығылады екен. Облыс халқының көптігі мен тығыз орналасуы өңірдің жақсы немесе жаман аты шығуына да септігін тигізіп жатқаны мәлім. Естіп жүрсіздер, «не шықса да, Шымкенттен шығады» деген сөзді осы күні Алтайдан Атырауға дейінгі жұрт жаттап та, жадына сақтап та алған.
Бұл арада «не шықса да» деген тіркес жақсы мен жаманға да ортақ. Қалай десек те, еліміздегі ең танымал өңір – Оңтүстік Қазақстан облысы. Тамыры терең тарихи өлке. Ықылым заманды былай қойғанда, берісінде Ұлы Жібек жолы қиып өтетін оңтүстік экономиканың да, мәдениеттің де мәйегіне ерте қаныққан, қашанда тіршілік қазаны қайнап жататын, табиғаты да тартымды, қай жағынан болсын дамудың соны соқпағына түскен өңір. Халқының көптігі мен қонақжайлығы қара пиардың өрістеуіне де көбіне-көп «кінәлі» болып жататыны және рас. Онда да өзге емес, осы оңтүстіктен шыққан «Шаншар», «Нысана», «Шымкент-шоу», «Алдараспан» сияқты әзіл-сықақ театрларының, КВН әзілкештерінің өздері Шымкентті бір түйремей өтпейді. Кейде олар елді күлдіреміз деп, әсіре де арзан әзілге баратыны жасырын емес. Ондайда жүрегі жұмсақ жұрт «іштен шыққан шұбар жыланға» кешіріммен қарайды. Иә, оңтүстікте халықтың көбеюіне демографиялық өсімінің жоғары болуы ықпал етіп жатқаны мәлім.
Күні кешегі халықаралық әйелдер мерекесі қарсаңында Мемлекет басшысының Жарлығымен «Алтын алқа», «Күміс алқа» наградаларымен марапатталған аналардың 766-сы Оңтүстік Қазақстан облысынан. Олардың 167-сі «Алтын алқа», 599-ы «Күміс алқа» иегері атанды. Жыл сайын 80 мыңға жуық бала немесе әрбір 5-ші сәби Оңтүстік өңірінде дүниеге келеді. «Балалы үйдің ұрлығы жатпас» деген мақалдың шығуына да ойындағысын жасырмайтын ашық мінезді, өтірік айта алмайтын көпбалалы отбасындағы тіршілік негіз болған шығар. Осы ойды бүгінгі жағдайға бейімдей жалғастырсақ, халқы көп оңтүстіктің тыныс-тіршілігі де жариялы, ашық, яғни елімізде ең көп бұқаралық ақпарат құралдары тіркелген өңір. Жеті жасар балаға қатысты оқиғаның тез арада таралуына және барлық әлеуметтік желілерде, ақпарат құралдарында талқылануына да осы көптігіміз «кінәлі» секілді. Әйтпесе, жүзден астам отбасыны баспанасыз қалдырған Аягөздегі топан су туралы хабар оңтүстіктегі оқиғаның көлеңкесінде қалмас еді. Көз тимесін, көбейе берейік. Дегенмен, «жел тұрғанда түйені шайқалтса, ешкіні көктен ізде» демекші, бүгінде дабырасы басыла қоймаған оқиғаны кейбіреулердің оңтүстікті жаманатты етіп көрсетуге пайдаланып жатқаны қынжылтады.
Қылмысы көп өңір етіп көрсеткісі келетін іштарлық та байқалады. Әйтпесе, Оңтүстік Қазақстан облысында жан басына шаға есептегенде қылмыс саны, өзге өңірлерге қарағанда төмен. Мысалы, ресми мәліметтерге жүгінсек, өткен жылы 2 938 279 тұрғыны бар Оңтүстік Қазақстан облысында зорлау қылмысы бойынша 119 факті тіркелген. Салыстырмалы түрде айтсақ, 2 017 638 тұрғыны бар Алматы облысында – 220, ал 1 801 713 тұрғыны бар Алматы қаласында – 141, тұрғындар саны 1 380 280 Қарағанды облысында 117 факті тіркеліпті. Қылмыс санын 10 000 тұрғынға шаққанда Оңтүстік (0,4) тізімнің соңынан санағанда екінші, яғни 15-ші орында. Ал көш басында Алматы облысы (1,1), Астана қаласы (1,0), Ақмола облысы (09) келеді. Басқа қылмыстар саны бойынша да Оңтүстіктің көрсеткіші төмен. Мысалы, өткен жылы Қарағанды облысында кісі өлтіру бойынша 124 факті тіркелсе, 1 383 557 тұрғыны бар Шығыс Қазақстан облысында 119 факті тіркелген. Бұл көрсеткіш Оңтүстік Қазақстан облысында – 75. Қылмыс санын 10 000 тұрғынға шаққанда Оңтүстік Қазақстан облысы (0,3) ең соңғы орында. Қорқытып алушылық, ұрлық, алаяқтық, қарақшылық қылмыстар саны бойынша да оңтүстік еліміздің өзге облыс, қалаларының ішінде көш соңындағылардың қатарында. Облыстық Ішкі істер департаменті Мемлекеттік тіл және ақпарат басқармасының басшысы, полиция полковнигі Салтанат Қаракөзованың айтуынша, Оңтүстікте жиі кездесетін қылмыс – ұрлық. «Әсіресе, пәтер ұрлығы, мал ұрлығы.
Осыған байланысты қоғамда «ойбай, Оңтүстікте қылмыс өршіп барады. Кім жаман? Оңтүстік жаман» деген түсінік қалыптасып қалған. Бірақ басқа облыстармен салыстырғанда, адам санына шаққанда, бұл қылмыс бізде аз. Сондықтан да, бізде қылмыс өршіп барады деп айтуға болмайды», дейді С.Қаракөзова. Расында да ұрлық бойынша қылмыс санын 10 000 тұрғынға шаққанда Оңтүстік Қазақстан облысы (62,0) 14-ші орында. Көш басында Алматы (256,9), Астана (195,0) қалалары және Қостанай (119,6), Батыс Қазақстан (113,7) облыстары. Мұндай мысалдарды барлық қылмыс түрлері бойынша тізіп шығуға да болар. Жалпы, барлық қылмыстар бойынша Оңтүстік Қазақстан облысы еліміздегі 16 қала-облыстардың арасында 14-ші орында. Алайда бұл оңтүстікте бәрі жақсы дегенді білдірмейтіні мәлім. Тағы бір мысал, сарапшылардың есебінше, Оңтүстік Қазақстан – алкогольді сусындарды ең аз ішетін өңір. Мұндағы арақ ішуден көрсеткіш көш басындағы өңірден 20 есе аз екен. Саламатты өмір салтын ұстанатын елді мекендер саны бүгінде артып келеді.
Міне осындай оң нәтижелер кешегі оқиғаға қатысты құқық қорғау орындары жіберген кемшіліктер кесірінен көлеңкеде қалып отыр. Ал ел назарындағы оқиғаға қатысты қылмыстық істің тергелу барысы бүгінде Бас прокуратураның бақылауында. Осындай қатыгез де тосын жайтқа тап болған баланың жанынан табылмаған ата-анасы кім және қандай жандар? Қандай ортада өсіп келеді, әже тәрбиесі қаншалықты толыққанды? Жалпы, оңтүстік ғана емес, бүкіл елді бейжай қалдырмаған бұл оқиғаға қатысты барлық сұрақтардың жауабын естір күн де алыс емес. Әзірге Бас прокуратура кәмелетке толмағандардың құқықтарының құпиялылығын сақтау қажеттігін ескертуде.
Ғалымжан Елшібай,
«Егемен Қазақстан»
