Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев та өзінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында «...Қамқорлық жасағысы келген кәсіпкерлерді, шенеуніктерді, зиялы қауым өкілдері мен жастарды ұйымдастырып, қолдау керек. Бұл – қалыпты және шынайы патриоттық сезім, ол әркімде болуы мүмкін. Оған тыйым салмай, керісінше, ынталандыру керек», деп өткен тарихтағы өрелі істерді өз кезегінде қайта жаңғыртуға шақырған болатын.
Дегенмен қомақты қаражатына мектеп салып, игі істі мемлекеттің болашағына жұмсағысы келетіндердің саны елімізде әлі де сирек. Оның басты себебі неде? Мүмкін олар қаражатты қайтарымы жылдам салаға жұмсағанды жөн санайтын шығар? Алайда білім мен медицина саласына құйылған инвестициядан түсетін пайданың үлесі мерзіміне қарамастан үлкен екенін ескергеніміз жөн.
Жалпы, дамыған елдерге қарағанда дамушы елдерде білім саласына құйылған инвестициядан көбірек пайда түсетіндігі айтылады. Мысалы, Назарбаев зияткерлік мектептері зерттеу департаментінің мәліметтеріне сүйенер болсақ, үздік зерттеу орталықтарының бірі Psacharopoulos (1994) анықтағандай, Сахара шөлінің оңтүстігіндегі Африка елдерінде мектепте алты жыл білім алу мемлекетке құйылған инвестицияның 13,5%-ын қайтарады, Латын Америкасы мен Азия мектептерінде сегіз жылдық оқу сәйкесінше 12,5% және 9,5% пайда түсіреді.
Одан бөлек Montenegro мен Patrinos 2014 жылы әлемнің 139 елінде білім саласына құйылған инвестицияның жеке адамдардың пайдасына тиетінін салыстырмалы қайтарымдылық көрсеткіштермен талдаған. Есеп нәтижелеріне сәйкес, мектепте білім алудың бір жылына құйылған инвестицияның 10%-ы мемлекетке қайтарылады. Бұл көрсеткіштер білім саласына мемлекет құятын инвестицияға ғана емес, жекелеген кәсіпкерлердің болашаққа бөлетін қаржысына да қатысты екенін айта кеткен жөн.
Зерттеулерде талданған елдердің барлығында бастауыш білім беру саласына жұмсалған инвестициядан қайтарымның көп екендігі анықталған. Бұл тренд жеке кәсіпкерлерді жер-жерде орта білім беретін мектептер құрылысын бастап кетуге жетелейтіндей. Қайткен күнде барлық нәтиже білімге құйылған қаржы үкіметке қарағанда жеке адамдарға көбірек пайда түсіретіндігін көрсетеді.
Бұл ретте еліміздегі мемлекет-жекеменшік әріптестігі қағидатының орны ерекше. Бүгінде ел экономикасын жаңа белеске көтеруге, оны әртараптандыруға және кәсіпкерлерді ірі инвестициялық жобаларға тарта отырып, мемлекетпен бірлесе бизнесті жаңа өрістерге шығаруға септесетін үлкен жобалардың бірі мемлекет-жекеменшік әріптестігін қалталы азаматтардың қаперіне қайта-қайта салып отыруымыз керек. Бюджеттің қарымы жете бермейтін, әсіресе маңызы зор әлеуметтік жобаларға жеке бизнесті тарту қажеттігін Елбасы сөйлеген сөздерінде, өңірлерге сапарлардағы жүздесулерінде үнемі айтып келеді. «Жекеменшік инвестицияларды тарту жөнінен мемлекет-жекеменшік әріптестігі тетігі орасан зор әлеуетке ие болып отыр. Біз Қазақстанда бұл тетікті іске қостық, бірақ та ол озық әлемдік практикаға сәйкес жетілдіруді талап етеді», деген болатын Мемлекет басшысы. Енді бірде кәсіпкерлермен кездесуінде Президент «біз сіздерге күрделі өз кәсіптеріңізді жандандырып, аяқтарыңызға тұрып кетуге көмектестік, қолдау көрсеттік, енді шаруаларыңызды өрістетіп, дәулеттеріңізді молайтқан тұста мемлекет те сіздерден экономиканы қарышты дамытуға көмектесулеріңізді талап етуге құқылы», деген ұсынысын білдірген еді.
Әрине барлық кәсіпкер бұл сөзге бей-жай қарап жатқан жоқ. Мысалы, былтыр Ақмола облысында Сара Матайбаева есімді кәсіпкер ауылда мектеп құрылысын бастаған. Мектеп салуға 350 миллион теңге бөлген кәсіпкер жайлы жақында Ақмола облысының әкімі Мәлік Мырзалин ОКҚ-да өткен баспасөз мәслихатында айтты.
«Біздің облыстың тұрғындары Мемлекет басшысының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласын өте жылы қабылдады. Менің ойымша, ақмолалықтар «Туған жер» бағдарламасына ерекше ден қойған секілді. Көптеген адамдар, меценаттар өзінің туған ауылдарына пайда тигізуге асықты. Мен осыған дейін де біршама сандар мен адамдарды атаған едім. Ондай адамдар мені тамсандырады да таңғалдырады», деді өңір әкімі.
Сара Айтжанқызының берекелі бастамасы бұрынғының Мамания мектебін еске түсіреді. Оның Қосшы ауылында өндірісі жұмыс істеп тұр. Ең бастысы, С.Матайбаеваны ешкім көндіруге тырыспаған. Ол Президенттің бастамасын іліп әкетіп, «Мен Қосшыда мектеп тұрғызғым келеді. Қосшы – әлі күнге дейін үш ауысымды мектептері бар елді мекен» деген. Кәсіпкер біз жоғарыда айтып өткен мемлекет-жекеменшік әріптестігі негізінде өз қаржысын ұзақ мерзімге инвестициялап отыр. «Қазына» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі директорының бұл қадамы көпшілікке үлгі етуге тұрарлық.
Дәл осындай өнегелі істің өзегіне қан жүгіртіп, көпке үлгі болған Германия азаматы Александр Лоренцаның есімін де ел жақсы білуге тиіс. Осыдан бірер жыл бұрын Германиядан тарихи Отанына оралған азамат білім күніне орай 8 млн теңгенің білім ордасын ақмолалықтарға сыйға тартқан болатын. Аталған жоба да жекеменшік қаржы есебінен іске асырылды. Ақмола облысының тұрғыны, Германия азаматы А.Лоренца тарихи Отанына оралғаннан кейін кәсіпкерлікпен айналысады. Бүгінде ол «Шаңырақ» басқарушы компаниясы» ЖШС директоры, «Capital Projects LTD» ЖШС құрылтайшысы.
Жалпы, өз қаражатына балабақша, басқа да ірі-ірі нысандар салып жатқан кәсіп иелері аз емес. Десек те, мектептің орны мемлекет үшін өте өзекті екенін білген дұрыс. Әрине бұл жерде өз қаражатына білім ошағын коммерциялық бағытта тұрғызғандардың жайы бір басқа. Ондай мектептерде оқитын оқушылардың да, ата-аналарының да контингенттері қарапайым бұқарадан бөлек екені рас.
Бізге қазіргі таңда қазақтың қарапайым отбасынан шыққан талабы мен таланты зор балаларына дәрісханасы жайлы, оқытушылары озық, ойлы мамандармен жасақталған мектептер қажет. Бұл еліміздің білім сапасының артуына, демографияның қалыпты өсуіне бірден-бір платформа болары анық. Аталған үрдіс және қазақ қоғамына бүгін ғана келген келелі іс емес, осыдан кемі бір жарым ғасыр бұрын Алаш идеясының жолында асыл қазыналарын асқақ мұраттарға жұмсаған қазақ байларының байсалды көшінің жалғасы екені көрініп тұруы шарт.
Мирас АСАН,
«Егемен Қазақстан»
