Конституциямызда жазылғандай, еліміздің ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылады. Міне, осы орайда Мемлекет басшысының тапсырмаларына сәйкес, бұл міндеттерді ойдағыдай орындау, іске асыру жолында прокуратура органдары талап деңгейінен табылып келеді. Әсіресе қылмыстық саясатты ізгілендіру бағытында қомақты жұмыс атқарылғанын айту парыз. Мәселен, Елбасының ағымдағы жылы қаңтар айында халыққа арнаған Жолдауы аясында жаңа заң жобасы әзірленген. Осы жаңа заң жобасына тоқталған Бас прокурор: «Қылмыстардың 260 құрамы бойынша қоғамдық жұмыс пен бас бостандығынан шектеу енгізілді. Айыппұл көлемі төмендетілуде, 36 құрам бойынша бас бостандығынан шектеу мерзімі азайтылды. Ауыр қылмыстар бойынша жауаптылыққа тартудың ұзақтық мерзімі 5 жылға қысқартылды. Жалпы бұл 5 мыңға дейін сотталғанды бостандыққа шығаруға мүмкіндік береді. Осы орайда одан әрі заңдылықты нығайту барысындағы жұмыстарды жалғастыра береміз», – деді. Ал бұл аталған жаңа заң жобасына сәйкес, Қылмыстық кодекстің 255-бабына, Қылмыстық-процестік кодекстің 16-бабына және Қылмыстық-атқару кодексінің 6-бабына өзгерістер енгізілді. Мемлекет басшысы Заңға қол қойды.
Тағдыр тәлкегіне ұшырап, жазатайым жаза басып сотталып жатқандар жанайқайы көбіне естілмей қалады. Міне, сондай адамдардың арасында жазықсыздарды арашалауда Бас прокурордың наразылығы нәтижесінде Жоғарғы сот 269 сот үкіміне өзгеріс енгізді. Нәтижесінде 12 адам ақталды.
Сонымен қатар 1 жылдан 7 жылға дейін колонияларда жазықсыз отырған үш адам да ақталды. Оған қоса, 233 сотталғанның жазасы жеңілдетілді. Тіпті бас бостандығынан айырылып, түзеу мекемесінде жазасын өтеп жатқандарға заңсыз үкім де шығарылған. Мәселен, сотталған Шакероваға қатысты шығарылған соттың 5 заңсыз үкімі жойылыпты. Оның ішінде ол екі іс бойынша ақталған. Сол сияқты ұсталғандар мен қамауға алынғандар саны да үш есе азайған. Бұл Бас прокуратураның қылмыстық процестің құқық қорғау әлеуетін арттыру арқылы жүзеге асып отыр. «Жаңа институттарды енгізу нәтижесінде құқық қорғау жүйесінің жалпы қызметі қайта жаңартылды. Соған сай оның нәтижесі де байқалып отыр. Ұсталғандар саны үш есеге, қамауға алынғандар саны 6,8-мыңнан 4,8 мыңға дейін төмендеді», деді баяндамашы.
Прокурорлардың азаматтық істерге қатысуы нәтижесінде 15,6 млрд теңге көлемінде мемлекеттің мүддесі қорғалған. Мәселен, Алматы қаласының соты ойын бизнесі үшін салынған салық органы хабарламасының күшін жойыпты, нәтижесінде «Букмекерлік кеңсе «OLIMPKZ» ЖШС 1,8 млрд теңге көлеміндегі салық төлеуден босатылған. Сөйтіп ойыншылардан интернет-ұтыс алатын букмекерлік кеңсе мемлекетке салық төлемей қойған. Ақыры Бас прокурордың Жоғарғы сотқа жолдаған наразылығының негізінде жоғарыдағы сот актілерінің күші жойылды. Ал «OLIMPKZ» ЖШС өтініші қанағаттандырылмады. Сөйтіп аталған серіктестік мемлекетке келтірген залалды толықтай өтеді.
Жалпы прокурорлар еңбек заңнамасының бұзылмауын қадағалауда аса қырағылық танытып келеді. Мәселен, олар еңбек ету жағдайы қауіпті және зиянды кәсіпорындардан 27 мың заң бұзушылықтың орын алғанын әшкереледі. Ол заң бұзушылықтар еңбек шартын қолдануда, өндірістік нормаларды, санитарлық-эпидемиологиялық және өрт қауіпсіздігін сақтауда жіберілген. Осындай заң бұзушылықтардың салдарынан жапа шеккен 45 мың азаматтың құқығы қорғалыпты. Еңбекақы бойынша жарты миллиард теңге қарыз өтелген. Осындай жұмыстардың арқасында «Қарашығанақ Петролиум оперейтинг БВ» қазақстандық филиалының, «СБК «Қазмұнайгаз-Бұрғылау» ЖШС, «Мостостроительный отряд №25 им. Рязанова» ЖШС және т.б. кәсіпорындарда қызмет ететін 405 мың жұмысшы қайғылы оқиғалардан алдын ала сақтандырылды. Ал «Востокцветмет» ЖШС, «Қазцинк», «Жамбылские электрические сети» және т.б. кәсіпорындарда 2,5 мың жұмысшының жұмыс орнында өндірістік қауіпсіздік нормаларын сақтауы қалпына келтірілді.
Қазіргі күндері Бас прокуратураның «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы аясындағы жобалары бойынша оңды шаралар қолға алынып отыр. Бұл орайда Қ.Қожамжаров: «Бас прокуратура процестерді цифрландыру бойынша көптеген шаралар қабылдауда. Жыл басынан бері 4 мыңнан аса қылмыстық іс және 160 мың әкімшілік іс электронды түрде тергелуде», дейді. Бұлардың ішінде 2,5 мыңы қылмыстық теріс қылық және жеңіл қылмыстар бойынша болса, 1,5 мыңы – орташа ауырлықтағы, қалғандары ауыр және аса ауыр қылмыстар бойынша. Және осы тергеліп жатқан қылмыстар барлық құқық бұзушылықтар санының 2%-ын құрайды. Ал электронды түрдегі 1,8 мың іс сотқа жолданып, оның 1,3 мыңына қатысты шешім шығарылған.
Александр ТАСБОЛАТ,
«Егемен Қазақстан»
