Жылына 1,5 миллион тонна қуаттылықпен жұмыс істейтін диірмендер биыл жыл басынан бері 550 мың тоннадан аса ұн шығарған. Осы уақытқа дейін еліміз бойынша экспортқа шығарылатын ұнның төрттен бірін Қостанай облысы беріп келді. Солардың арасында «Қостанай ұн комбинаты» АҚ, «Асалия», «Романа нан», «Компания Саламат», «Аруана-2010» ЖШС секілді ірі астық өңдеу кәсіпорындарының қатарына Астана қаласының 20 жылдығы мерекесі күндері пайдалануға берілген «Бест-Қостанай» диірмен кешені қосылды. Қазақстанда, тіпті іргелес Орталық Азия елдерінде баламасы жоқ диірмен облыстың ұн экспорты әлеуетін одан сайын әлдендіре түсетін болады. Оның құны да оңай қаржы емес, 4,5 миллиард теңгеге түсті.
– Астананың 20 жылдығы тек мереке ғана емес, біздің дамуымыздың көрсеткіші, деңгейі тәрізді болды. Осы мереке құрметіне облыста тағы бір заманауи кәсіпорынды іске қосып отырмыз. Тәулігіне 700 тонна ұн шығаратын «Бест-Қостанай» диірмен кешені елімізде жылдам енгізіліп отырған «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасының талаптарына толық жауап береді. Кешенге жұмсалған барлық қаржының 2 миллиард 800 миллион теңгесін тікелей шетел инвесторы салды. Бұл диірмен кешені біздің елдің инвесторлық жағдайының қолайлы екенін де көрсетті. Түрік ағайындар қаржысын экономикаға ешқандай қауіпсіз, сеніммен салады, – деді өңір басшысы Архимед Мұхамбетов.
Диірмен кешенінің ерекшелігі, оны жер жүзінің кез келген нүктесінде отырып басқаруға болады. Барлық жұмыс автоматтандырылған, компьютерлендірілген. Бұл диірмен Қостанайдың сапалы бидайын жер жүзіне таныта түсудің төте жолының бірі екені даусыз.
– Мен, мысалы, Америкада отырып та «Бест-Қостанай» диірмен кешенінде бүгін тәулігіне қанша тонна ұн өндірілгенін, тағы басқа да көрсеткіштерді біле аламын. Өркениеттің, цифрландырудың өресі деген осы. Осыдан екі жыл бұрын Швейцарияда өткен ауыл шаруашылығы өнімдерінің көрмесінде біз «Дүние жүзіндегі ең сапалы ұн» аталымымен медаль алған едік. Ең жақсы ұн Қазақстанда, оның ішінде Қостанайдың ұнына жетері аз. Сол медальды алғанда менің Қостанайда ең үздік технологиямен жұмыс істейтін диірмен қоямын деген сертім болып еді, бүгін сол мақсатқа жеттік. Мына заманауи диірменде өндірілген өнімнің 95 пайызы экспортталады, – дейді инвестор, «Бест-Қостанай» компаниясының басқарма төрағасы Нихат Жан мырза. Бүгінде Тобыл өңірінің ұны көрші Орталық Азия республикалары мен Қытайға және Ауғанстанға жөнелтіледі.
Облыс басшысы айтқандай, өңірде инвесторлық жағдай жақсармаса, мұндай ірі өңдеу кәсіпорнын салуға кез келген инвестор тәуекел ете бермес еді. «Бест-Қостанай» компаниясы Тобыл-Торғай өңірінде осымен 11 диірмен салды.
– Біздің компания алғашқы диірменді 2009 жылы іске қосқан болатын. Ол тәулігіне 250 тонна ұн тартатын. Ал бүгінгі диірмен кешенінің қуаттылығы одан үш есеге жуық артық, мұнда тәулігіне 700 тонна ұн шығарылады, – дейді кәсіпорын директоры Видади Юсубов. Кәсіпорын басшыларының айтуларына қарағанда, диірмен кешенінде қазір 70 адам жұмыс істейді. Алдағы уақытта жұмыс орны көбейетін болады.
Қостанай ұны қашан да сапалылығымен ерекшеленеді. Облыста өңделген ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспортында да ұнның таразысы басым. Биыл жыл басынан бері 435 мың тонна ұн сыртқа шығарылды, бұл облыстан экспортталған барлық ауыл шаруашылығы өнімдерінің 40 пайызын құрайды. Қамырлылығы жоғары Қостанай ұнына республикамыздың өзге облыстарында да сұраныс күшті. Жыл басынан бері еліміздің әр шалғайына 44 мың тонна ұн жіберіліпті.
Дегенмен, ұн экспортында ойланатын сәттер де жоқ емес. Бұрнағы жылдармен салыстырғанда Өзбекстанға жөнелтілетін ұнның 69 пайызға, Түрікменстанға – 53, Тәжікстанға 10 пайызға кемігені байқалады. Соңғы жылдары Өзбекстан Қазақстан астығына иек артып, өздерінде диірмен қоюды жиілеткен. Олар Қазақстанмен шекараны жағалай 84 диірмен кешенін орнатқан. Бізден астық тасиды да, оны өңдеп, әрі қарай Ауғанстанға, өзге де өңір елдеріне шығарады. Осылайша ала топылы ағайын Қазақстанның сапалы ұнын Орталық Азия мен Ауғанстан нарығынан ығыстыра бастады.
– Мұнымен қоса, Қазақстан ұнын өз аумағынан алып өткенге Өзбекстан жоғары баға қояды. Ал бұл біздің өнімге өзбекстандық диірменшілер ұнының бір тоннасына қарағанда 25-25 долларға жоғары айырмашылық береді, – дейді облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының орынбасары Төлеутай Ержанов. – Облыс өңіріндегі диірмендер жұмысына көлденең тұратын кедергілер де жоқ емес. Ең бастысы – астықты өңірде отырғанмен, оның жұмысының науқандық сипатқа ие болып және диірмендердің шикізаттан жұтап қалатын кезі аз болмайды. Оған да астық нарығындағы бағаның тұрақсыздығы себеп болса керек.
Мамандардың айтуларына қарағанда, бүгін еліміз бойынша ұн экспорты көлемінің қостанайлық үлесі 25 пайыздан 40 пайызға дейін көтерілген. Сонда да сыртқы нарықты игеруде әлде де ізденістер қажет. Қытай, Иран, Біріккен Араб Әмірліктері, Моңғолия нарығын игеру үшін астық өңдеу кәсіпорындарына мемлекет тарапынан жасалатын қолдау шараларын қарастырудың жөн екенін айтады диірменшілер. Электр энергиясына, жанар-жағар майға бағаның өсуі, соған байланысты коммуналдық қызметтердің қымбаттауы өнімнің өзіндік құнын жоғарылатпай қоймайды. Өнім қанша сапалы болса да, базарда баға жеңіске бейім емес пе? Сонымен қатар құрал-жабдықтардың да техникалық тозуы өндірістің кібіртіктеуіне әкеледі. «Асалия» диірмені біраз жылдан бері Ауғанстанға ұн артады. Бірақ кәсіпорынның тасымалдан көріп отырған қиындықтары да, шығыны да аз емес.
– Ең басты мәселе тасымалдағы қиыншылықтар, нақты айтқанда, вагонның жетіспеуі мен оның бағасының күн сайын құбылуы болып отыр. Қазақстанның өз вагоны жеткіліксіз, біз көбіне Ресейдің вагондарын пайдаланамыз. Ал меншік иелері оның бағасын күн сайын көтереді. Вагон мәселесінде бәсеке де, таңдау да жоқ болған соң, олар бағаны қалауынша қояды. «Асалия» диірмені 20 жылдан бері ұн шығарып келеді. Біздің ұнның сапасы ішкі-сыртқы нарықта өзін мойындатқан. Бірақ солай бола тұра, нарық бәсекесінде мықтымыз деп айту қиын, – дейді «Асалия» ЖШС директорының экономика мәселелері жөніндегі орынбасары Наталья Рымарева.
Бұл бір «Асалияның» ғана емес, Қостанай өңіріндегі барлық диірмен өндірген ұнның тасымалына тән жағдай десек, қателеспейміз. Осындай ішкі мәселелер шешімін тапқанда, Қостанай ұнының сыртқы нарыққа да жолы кең ашылады.
Нәзира ЖӘРІМБЕТ,
«Егемен Қазақстан»
ҚОСТАНАЙ