Шоқан Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің жанындағы көпсалалы колледждің оқушылары «Біз – халық... Мен – Қазақстан азаматымын» әлеуметтік жобасы аясында үстіміздегі жылдың сәуір айында ауыз толтырып айтуға әбден лайықты орасан жұмыс істеген. Жобаның тақырыбы – «Жарнамадағы ақаулар».
Төрт қыз облыс орталығындағы қазақ тілінің көрнекі ақпарат және жарнама тілі ретінде қолданылуына назар аударған. Иә, шынында да қоғам нарықтық қатынасқа басы бүтін көше келе, төңіректің бәрін жарнама жаулап алғалы қашан. Жалғыз көшеде ғана емес, теледидар, радионы қосып қалсаңыз да, баспасөздің бетін ашып қалсаңыз да, жарқ-жұрқ еткен жарнамадан көз тұнады. Мен тіл білемін дейтін көкшетаулықтардың талайы көшеде жүргенде көзіне іліккен жарнамалардың жайын көріп, талай «бетін басқан» шығар. Жарнамалар таралу тәсіліне, қамтитын тақырыбына орай әр түрге бөлінеді. Ал оқушылар негізінен сыртқы жарнамаларға көңіл аударған. Мұндай типті жарнамалар дүкендер мен дүңгіршектердің маңдайшаларында, жарнамалық қалқандарда көрініс тапқан. Өздерінің айтуына қарағанда, зерттеу тақырыбында алдарына қойған міндет сауатсыз жарнамалардың шығу арналарын анықтау екен. Қала көшелеріндегі сапасыз жарнамалар топтамасын облыстық тілдерді дамыту басқармасына табыстап, ушығып тұрған мәселенің бір шешімін табуға ұмтылыпты.
Сонда біз сөз етіп отырған оқушылар қандай жарнамаларды көрген дейсіз ғой? Мәселен, Е.Әуелбеков көшесінің бойындағы «Ет әлемі» – «Мясной мир» жарнамасы. Бұл аудармаға қарап отырсаңыз, сөйлем тиянақсыз, айтайын деген ой аяқталмаған. Дәл осы арада «өнімдері» деген сөз керек-ақ болып тұр. Мәселен, «ет өнімдері әлемі» десе әлдеқайда жатық болар еді.
Осы көшенің бойында орналасқан компьютерлік қызмет көрсету орталығының маңдайшасында «Продажа, ремонт и настройка компьютера, ноутбуков, принтеров» деген сөйлемнің аудармасы «Компьютерлер, ноутбуктар, принтерлер сату, жөндеу және күйге келтіру» деп аударылған. Дұрысы «күйге келтіру» емес, «қалпына келтіру» болмақ. Қазақ «күй» сөзін басқа мағынада қолданған. Е.Әуелбеков көшесі мен З.Темірбеков көшесінің қиылысында «Свежее разливное пиво» деген жарнама «Жаңа құыйлмалы сыра» деп аударылыпты. Бір сөзден бірнеше қате жіберілген. «Small» дүкендері желісінің сөрелерінде де тауар жарнамасына қатысты грамматикалық қателер өріп жүр. Мұнда «жеңіл йогурт» «жебіл йогурт» деп жазылған.
– Мұндай қателер өте көп, – дейді жобаға қатысушылардың бірі Анна Филатова, – біз Анжелика Подгорная, Анастасия Абишева, Кристина Клюшникова төртеуіміз бір ай тегін жұмыс істедік. Барлық қатені суретке түсіріп, өз ұсынысымызды жазып, облыстық тілдерді дамыту басқармасына тапсырдық. Осындай әлеуметтік жобаға қатысқан 13 топтың арасынан екінші орын алдық. Енді еңбегіміз жанып, барлық қате жөнделсе, ең басты сыйлық сол болар еді. Мен өзім Солтүстік Қазақстан облысының Айыртау ауданының тумасымын. Кішкентай кезімнен қазақтың қыздарымен бірге өстім. Тілді содан жақсы білемін. Менің құрбыларым да қазақ тілін жете меңгерген.
Жобаға қатысушы қыздардың айтуына қарағанда, қате жарнамалар әсіресе орталық көшелерде көп кездеседі. Мысалы, «меняем старое на новое» деген сөйлем «кәріні жаңаға ауыстырамыз» деп жазылыпты. Ал мына «Камаз туған қосалқы бөлшектер» деген сөйлемді түсіндіріп бере алған адамға келесі айда алатын стипендиямызды берер едік дейді тіл жанашырлары. Абай көшесі мен Қанай би көшесінің қиылысында орналасқан жарнамаға назар аударсаңыз, «Сварочные работы» сөйлемі «Пісіру жұмыстары» деп аударылыпты.
Күлкілі болғанымен, бұл кеудеңді ащы запыранға толтыратын кермек, ащы күлкі. Келісесіз ғой.
Облыстық тілдерді дамыту басқармасының басшысы Марал Жақыпованың жұмыс кабинетінде жүздерінен иман төгілген төрт қызбен шүйіркелестік. Тіл жайында, тіл тағдыры жайында.
– Өте үлкен жұмыс атқарды, – дейді басқарма басшысы Марал Қажыкенқызы, – енді осы жобаның қорытындысы бойынша қателікке жол берген жарнамалардың иелеріне хат жолдап, жөндеуді талап етеміз.
Колледждің қаршадай қыздарының қарекеті қарлығаштың қанатымен су сепкендей әрекет. Ал сонда таза қазақ тілінде оқитын колледждер мен жоғары оқу орындарының осындай жобаға қатыспағандары қалай?!.
Байқал БАЙӘДІЛ,
«Егемен Қазақстан»
КӨКШЕТАУ
