Елдің аумақтық тұтастығын сақтау жолындағы ұрпақ сабақтастығы ерлік эстафетасына ұласып, шекарашылардың жетістігі бейбіт күннің өзінде көрініс табуда. Осы орайда 18 тамыз – Шекарашылар күні қарсаңында Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары – Шекара қызметінің директоры, генерал-майор Дархан ДІЛМАНОВПЕН кездесіп, бірқатар сауалымызға жауап алған едік.
– Дархан Айтқалиұлы, мемлекеттік шекара – елдігіміздің негізгі белгісі. Мемлекеттік және әлеуметтік институт ретінде Шекара қызметі әр қазақстандықтың мүддесін қорғайды. Бұл тұрғыда шекараның беріктігі – елдің психологиялық қауіпсіздігіне, яғни халқымыздың өзін қауіпсіз сезінуіне тікелей әсер етеді. Бұл күндері еліміздің шекарасын күзету ісі осы ұстанымға қаншалықты сай келеді?
– Иә, дұрыс айтасыз. Кез келген мемлекеттің қалыптасуының басты шарты оның белгіленген шекарасының болуы. Сондықтан да Елбасы – Жоғарғы Бас Қолбасшымыз Нұрсұлтан Назарбаев егемендіктің елең-алаңында ең алдымен көршілермен мемлекеттік шекараны халықаралық құқық нормаларына сәйкес шегендеп, заңды түрде ресімдеп алуға қол жеткізді. Бұл сыртқы саясаттағы тарихи жетістік болатын. Осы орайда Президентіміз «Біз барлық көршілерімізбен орныққан өзара ынтымақтастық пен адал әріптестікті қастерлейміз және оны алдағы уақытта да еселей беретін боламыз» деген еді. Мемлекеттік шекара саясаты бүгінге дейін Елбасының осы белгілеген векторымен салтанат құрып келеді. Өткен жылдың сәуірінде Түрікменстанмен, желтоқсанында Қырғыз Республикасымен мемлекетаралық Келісімдерге қол қойыла отырып, демаркация шаралары аяқталды. Қазір ратификация жүріп жатыр. Өзбекстан Республикасымен және Ресей Федерациясымен демаркациялық шаралар аяқталуға жақын. Бұдан бөлек, Мемлекеттік шекара тәртібін бекітіп еліміздің ұлттық қауіпсіздігін одан әрі нығайту мақсатында Қырғыз Республикасымен, Түрікменстанмен және Өзбекстанмен бірқатар келісімдерге қол қойылып, ратификацияланып жатса, кейбір келісімдер сараптамадан өтуде, өзінің белгіленген уақытын күтуде.
Бұрындары қол жеткізілген уағдаластықтарға сәйкес Шекара қызметі осы жылдың алғашқы жартыжылдығында ғана 5 рет халықаралық бірлескен арнайы шекаралық операцияларға, жедел алдын алу және өзге де шараларға белсенді түрде қатысып, осының нәтижесінде 1195 адам шекаралық құқық бұзу себептерімен ұсталды. Орнатылған шекаралық әріптестік өзінің жемісін беріп жатыр, мысалы тексеріп-өткізу бекеттерінде ұсталған шекаралық құқық бұзушылар көрсеткішінің бұрынғыға қарағанда төмендеуі осының арқасы деуге әбден болады.
– Кейінгі кездері алдыңғы буынға жақсы таныс «Шекараны бүкіл халық қорғайды», «Шекарада бәріміз сақшымыз» деген ұрандар көп естілмей кетті. Дей тұрғанмен, қазіргі уақытта шекара бойындағы жұртшылықпен байланыс қалай жүзеге асуда?
– КСРО заманында сыртқы әлемнен ел тұрғындарын «темір перде» бөліп тұрғанын білеміз. Жоғарыда сөз болған ұрандардың салмағы сол кезеңде, әрине басымырақ болды. Дегенмен, қазіргі уақытта да Шекара қызметі құрылымдарының жауапкершілік аумағында орналасқан шекаралық аудан әкімдіктерінің барлығының жанынан Үйлестіру кеңестерінің жұмысы жолға қойылған. Олармен қарым-қатынас «Мемлекеттік шекара туралы» заңға сәйкес, еліміздің шекаралық қауіпсіздігін қамтамасыз ету және соған байланысты туындауы мүмкін әртүрлі мәселелерді бірлесіп тарқату мақсатында жүргізіледі.
Мемлекеттік шекара күзетінде белсенді ауыл тұрғындарының көмегіне жүгінеміз. Шекара бойындағы барлық елді мекендер мен ауылдарда осындай азаматтардан құрылған топтар шекара күзетіне тұрақты түрде тартылып отырады. Осы бағыттағы жұмыстардың нәтижесінде тексеріп-өткізу бекеттерін айналып өтіп, елімізге заңсыз кіргені үшін ұсталғандардың көрсеткіші артса, дәл осылай, көрші елдерге заңсыз өтпек болып ұсталған біздің елдің азаматтарының саны азайғандығы байқалады.
– «Қауіп қайдан демеңіз» дегендей, Шекара қызметінің күнделікті қызметтік-жауынгерлік іс-қимылдары тәуекелге тәуелді екендігін бала кезімізден білеміз. Шекарадағы бүгінгі қауіп қайдан?
– Иә, шекара наряды мемлекеттік шекараны күзетуге мемлекет атынан берілген бұйрықты тыңдап барып аттанады. Ол бұйрықты орындау барысында әртүрлі жағдайлар туындауы мүмкін.
Өкінішке қарай, бүгінге дейін контрабандалық іс-әрекет бойынша трансшекаралық қылмыс жалғасып отыр. Есірткі тасымалы да тоқтайтын емес. Соңғы деректер өткен жылдың алғашқы жартыжылдығымен салыстырғанның өзінде есірткімен ұсталғандардың саны 27%-ке өскендігін көрсетеді.
Олардан барымташылар да қалыспайды. Каспий теңізінің қазақстандық бөлігіне сырттан келіп браконьерлікпен айналысқысы келетіндер де көп. Заңсыз еңбек миграциясы да азаяр емес. Шекара бойындағы экономикалық мәні бар нысандарды лаңкестік шабуылдардан қорғау бойынша терроризмге қарсы күрес орталығымен тығыз қарым-қатынас жасаймыз.
– Көрші елдермен алыс-беріс, барыс-келіс көбейген сайын шекара қызметінің міндеттері де еселеп артқан шығар?
– Шекаралық бақылау бөлімшелерінің жұмысы шекарадан ары-бері өткен адамдар мен көлік құралдары ағынының артуына байланысты күрделеніп отыр. 2018 жылдың алғашқы жартыжылдығында ғана тексеріп-өткізу бекеттерінен 25 млн-нан астам адам өткізіліпті, яғни былтырғы жылдың дәл осы мерзімімен салыстырғанда 18%-ке артқан. Сонымен қатар 3,5 млн-нан астам көлік құралдары өткізілген, бұл да өткен жылғымен салыстырғанда 6%-ке артық. Адамдар мен көлік құралдары ағыны артқанымен тексеріп-өткізу бекеттерінде ұсталған шекаралық құқық бұзушылардың саны 14,6%-ке кемігендігі байқалады. Бұл біріншіден, жоғарыда сөз болған, көршілес мемлекеттермен орнаған қарым-қатынастың жемісін, екіншіден, шекарадан өтушілердің құқықтық санасының жетіліп, мемлекеттік шекараның маңызын түсініп келе жатқандығын көрсетеді. Мемлекеттік шекараны бақылаудың техникалық шараларын, соның ішінде радиациялық бақылау құралдарын жетілдіру жұмыстары да үздіксіз жүргізіліп келеді.
– Ғылым мен техниканың қарыштап дамуын шекарашылардың қызметін жеңілдетуге қаншалықты пайдаланып жатырсыздар?
– Әрине, шекара күзетіне де замана көшінен кейін қалуға болмайды. Уақыт талабына сай, мемлекеттік шекара күзетінің жаңа формалары мен әдістерін әзірлеу және енгізу бойынша ізденістер үздіксіз жүргізілуде. Бұл бағыттағы жұмыстарды Алматы қаласында орналасқан ҰҚК Шекара қызметі академиясының профессорлық-оқытушылық құрамы мен ғылымға құлаш ұрған магистранттары және докторанттары атқаруда.
Оқырмандардың қызығушылығын тудыруы мүмкін тағы бір ілгерілеуді айта кетейін. Мемлекет басшысының Қазақстан халқына арнаған «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауын іске асыру бойынша Жалпыұлттық жоспарды орындау шеңберінде, Шекара қызметі мемлекеттік қызмет көрсетулерді электронды форматқа көшіру жұмыстарын жүргізуде. Бұл жұмыстың механизмі «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының мүмкіндіктерін пайдалану арқылы, тікелей электронды үкімет веб-порталында жүзеге асырылатын болады.
Әңгімелескен
Серік ӘБДІБЕК,
«Егемен Қазақстан»
