«Бөгембай – әкем аты, мен – Кемпірбай,
Өзге ақын мен сөйлесем,
тұрар былай»,
– деп жырлаған қазақ ауыз әдебиетінде айрықша орны бар дүлдүл ақын, ХІХ ғасырда ерекше дамыған айтыс өнерінің ақтаңгері Кемпірбай Бөгенбайұлы 1834 жылы Қарқаралы ауданына қарасты Арқалық тауларының баурайында дүние есігін ашыпты. Таяуда ақынның туған жері Тәттімбет ауылдық округінің орталығы – Арқалық ауылында ақынға арнап мемориалды тақта орнатылды.
Қу, Балқантау, Қарқаралы өңірінен талай жақсы мен жайсаң шыққаны тарих-шежіреден белгілі. Олардан қалған саф алтындай маңызды мұралар ықылым заманнан бері уақыттың дегеніне шыдас беріп, өміршеңдігін жоймай, нешеме ұрпаққа рухани азық боларлықтай құндылығын жойған жоқ. Ел арасында «Нар Кемпірбай» атанып кеткен атақты дәулескер ақын Кемпірбай Бөгембайұлының да сол саңлақтар ішінде алар орны ерекше. Әйгілі жыр сүлейлері Шөже, Тезекбай, Әсет, Жәмшібай ақындар айтысымен танымал Кемпірбайдың есімі мен шығармашылығы кешегі кеңестік кезеңнің тұсында насихатталмай, есімі елеусіздеу қалып қойған болатын. Қоғам ішіне жік салып, байды даттап, кедейді жақтаған кеңестік идеологияның біржақты да тұрпайы саясатына ұлттық айтыстың қоржынына мол олжа салған ақын мұрасының керек болмауы заңды да еді. Бірақ айтыс өнерінің жарқын өкілі, ел ақынының мол мұрасы жылдар тасасында қалғанымен, халық жадынан біржола өшкен жоқ. Заман өзгеріп, уақыттың беталысы ұлт пайдасына қарай ойысқаннан кейін, өзгеше өріс тапқан жаңа өмірде Кемпірбай ақын елімен қайта қауышты.
Соның бір дәлелі – баспасөз бен зерттеу еңбектеріндегі ескіні жаңғыртып, қайта жан бітірген құнды деректер десек, ендігі бір жарқын белгісі – өткен аптада ақын өзі дүниеге келген іргелі өңір – Арқалық ауылында ақынға арнап ескерткіш тақта орнатылды.
Ауыл халқы мен алыс-жақыннан келген ағайынның басын қосқан шара ауылдық округтің әкімі Ербол Жоламанның алғысөзімен ашылды. Ел өміріне соны серпіліс әкелген шараның мән-маңызына тоқтала келіп осы іске мұрындық болып, мемориалды тақтаны дайындап әкелген, осы ауылдың тумасы, астаналық, бір жылдары Егіндібұлақ, Қарқаралы аудандарының әкімі болған ел азаматы, Қазыбек би мен Қарқаралы аудандарының құрметті азаматы Мұрат Нұрақышевқа ауыл атынан алғысын білдірді.
Іле-шала тақтаның лентасы қиылып, ақынның шыныдай бейнесі жарқ етті. Масаттанып, мәртебесі көтерілген жұртшылықтың көзіне мынадай маржан жолдар оттай басылды:
«Атығай, Қарауыл мен өрдегі Үйсін,
Қараөткел таныс едім екі араға.
Семейде топырағым болар білем
Кемпірбай дұға қылсын бейшараға!»
Бұл шумақта ақынның мәшһүрлігі, төрге барғызбай, көрге оздырған тағдырының соңғы сағаты, соған орай жан күйзелісі айтылған. Бұдан әріде: «Арқалық тауларының баурайында туып-өскен даңқты жерлесіміз, қазақ ауыз әдебиетінде айрықша орны бар дүлдүл ақын, ХІХ ғасырда ерекше дамыған айтыс өнерінің ақтаңгері Кемпірбай Бөгембайұлына! (1834-1895). Мемориалдық тақта – ұрпақтарынан» деген жазу бар. «Өлгенім жанып, өшкенім жанды» дегізетін ұрпақ парызы орындалуының «Рухани жаңғыру» бағдарламасы мен ата жолын дәріптеуге негізделген ізгі ниетпен сәйкес өрілуін жұртшылық жақсы ырымға балады.
Шара барысында осы жолдардың авторы Кемпірбай ақынның өмірі мен шығармашылығына тоқтала келіп, өнер иесінің тағдыры мен тағылымына қатысты көмескі тарта бастаған кейбір деректердің маңызына мән берді.
Осы шараның бастамашысы Мұрат Шәуенұлы ұлттық болмысты құрайтын генеологиялық код жайлы, адамның тегін құрайтын тіл, діл, дін сияқты белгілердің қасиетіне тоқталды. Кей заманда ел тарихын жеке тұлғалардың ерлігі, иә болмаса, өнері қалыптастыратынын тілге тиек етіп, бұған Жаныстың Сәтбайының асы осы Кемпірбай мен Шөженің айтысы арқылы белгілі болғандығын мысалға келтірді.
Ізгі лебіздер жалғасын тауып, ауыл ардагерлері Мұрат Өмірбаев, Совет Смағұлов, Қанат Рахимов құттықтау сөз сөйледі. Арқалы ақынға ескерткіш белгіні қоюға мұрындық болған Мұрат Нұрақышевке алғыстарын жеткізді.
Шырайлы шараның шашбауы осылай емен-жарқын кездесумен, әсем әнмен кестеленіп, ғасырдан астам уақыт өткенде Кемпірбай ақын жұлдызы Қарқаралы аспанында қайта жанғандай әсер қалдырды. Салтанатты рәсім соңында Тілек Жаппаров баба рухына бағыштап Құран оқыды.
Рымбек СМАҒҰЛОВ,
«Қарқаралы» газетінің бас редакторы
Қарағанды облысы
