Бәрін басынан бастайықшы. Солтүстік Қазақстан облысына қарасты Уәлиханов ауданының Мортық ауылының тумасы Рамазан Хасенов орта мектепті бітіргеннен кейін Щучье қаласындағы индустриалды-техникалық училищеде білім алды. Елде еңбек жолын бастады. Тоқсаныншы жылдардың бел ортасында, өтпелі кезеңнің өкпек желі ел ішін ұйқы-тұйқы етіп, көп жұрттың тығырықтан шығар жол таппай, қаңтарылып, абыржығаны белгілі. Рамазан Қазбекұлы дүниені дүр сілкіндірген соны жаңалықтың соңынан еріп, шаруа қожалығын құрды. 150 гектар егістік жері бар. Оған қоса екі дүкен ашып, сауданы судай сапырған. Мүмкіндігі бар еді. Құстың сүтінен басқаның бәрі дүкен сөрелерінде иін тіресіп тұрған Омбы қаласы иек астында. Саудасы да жүріп берді. Егіні де еткен еңбегіне орай берекенің басын құрады. Бірақ адам тағдыры тақтайдай тегіс соқпақтан тұрмайды екен. Қайғының қара бұлты қарақан басына әлденеше рет үйірілген. Алдымен бойжетіп, өсіп қалған қызын Омбының көшесінде машина қағып кетіп, опат болады. Көзінің нұры, көкірегінің гүліне санаған перзентінің он екіде бір гүлі ашылмай қыршынынан қиылуы әке үшін қаншалықты қиын екендігін басынан өткергендер ғана білуі мүмкін.
Қайғы меңдеген қаралы күндерді басынан өткерді. Денесі делсал, ақыл-ойды сары уайым меңдеген. Әйтсе де, ес жиып, тіршілік үшін тырбану қажет болды. Жалғыз ұлы Әсетті Омбы қаласында оқытпаққа ниеттенеді. Алғашқы бетте апайының үйінде тұрды. Қанша жерден апайы болғанымен, біртүрлі ыңғайсыз көрінген. Тиынның басы құралған соң ұлына Омбыдан үй сатып әпермек болған. Сол күні қырсық шалғаны-ай... Үй аламын деген қаражатты қойын қалтасына салып, үміт алға жетектеп, әдемі арман көкірегіне қонақтап сапар шеккен. Қара жолдың бойында көлденең түсіп қырсық жатыр екен. Жарым жолда көнетоз көлігі сынып, амалсыз қаңтарылып қалады. Сынған машинаны тастап жолшыбай кезіккен көліктерге ауысып мініп, түн жарымын еңсеріп барып Омбыға табан іліктірген. Кенезесі кеуіп қалыпты, қала шетіндегі шағын дүкеннен таңдайын жібітпек болып су сатып алған. Сол сәтте өкпек жолаушының қалтасындағы қомақты қаржыны көрген сатушы әлдекімдерге хабарлады ма, әлде жол тосқан қарақшылардың жымысқы жанарына ілікті ме, әйтеуір табан жолын тап басып таба алмайтын, көзге түртсе көрінбейтін қараңғыда темір жолдан өте бергенінде қарақұсын қақ айыра зілдей соққы тиеді. Есін ауруханада жиғанмен, екі аяғын қара санынан жоғары кесіп тастапты. Ал қалтасында көк тиын жоқ. Талықсып кеткен, тағы бір есін жиғанда елге хабар беруге ғана шамасы келеді.
Жалғыз ұл болса оқуға төлеуге ақшасы жетпеген соң отбасына қайтып оралған. Дәл осы жерде боркемік адам болса боздай тозып кетер еді. Ал бұл қайратына мінді, жігерін жаныды. Тағдыр тәлкегімен жекпе-жек шығуға іштей бекініп ширықты. Анасынан жасық болып тумаған еді ғой, жеңілудің жөні жоқ. Шаруа қожалығындағы жұмысын қайтадан жолға қойды. Саудасы да мысықтабандап жылжып жатыр. Қайткен күнде де жалғыз қарасына білім алғызу керек. Сөйтіп жалғыз ұлды Шоқан Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетіне оқуға түсірген. Дәл осы кезде тағдырдың аяуды білмес шоқпары тағы бір рет оңдырмай ойсырата тиген. Жалғыз ұлды оқу орнынан кешеуілдеп қайтқан бір кеште қарақшылар тонап кетеді. Қалтасындағы бар тиынын сыпырып алыпты. Тиын-тебен ештеңе емес-ау, титімдей ұлды оңдырмай соққыға жыққан. Сол соққының салдарынан ақ қан ауруына ұшырады. Етегі жасқа толып жүріп қаратпаған жері жоқ. Таяу төңіректен таяныш таба алмаған соң Мәскеудегі қан институтына асады. Бір анализі – 3 мың доллар. Тапқан-таянғанын қап түбінен қағып, түгел жұмсаған. Жалғыз ұлдан мал түгілі, жан садаға! Бірақ болмады ғой, болмады. Құдай жолыңды бір оңғармаған соң қайтып оңалып кету қиын екен. Араға бірер жыл салып үлбіреген үміттің жібі үзілді. Маңдайына біткен жалғыз ұлы – Әсеті, мектепті үздік бітірген озат оқушы, жоғары оқу орнында, білім сайысында өзгеден қара үзген талапты да талантты перзент әке-шешесінің отыз омыртқасын опырып, қырық қабырғасын қаусатып, қайтпас сапарға аттанды.
Осы баланың оқуы үшін туған жерін тастап Көкшетау қаласының іргесіндегі Зерендіге қоныс аударып еді. «Жалғыз баламның жаны ауырып шырылдамасыншы, кемдік көрмесінші» деп қарға адым жер мұң болып, мүгедектерге арналған арбада шоқиып әзер отырса да, Көкшетау қаласынан үй сатып алып беріп еді. Енді бәрі бекер.
Қазір тағдырымен белдесуден беті қайтпаған Рамазан Қазбекұлы шеберхана салу қамында. Осы шеберханада өзі тәрізді тағдыр тәлкегіне ұшырағандардың арбалары мен балдақтарын жөндеп, қол ұшымды берсем дейді. Тегін. Қажетті бөлшектерін өз қаражатына сатып алады. Ал дәнекерлеу, жамап-жасқау деген екі аяғы болмағанымен, екі қолы бар адамға бұйым болып па?.. Арбасы барболғырлардың кейбірі сапасыз. Өзі де біреуін мініп жүр ғой. Күзгі көктайғақта жазатайым жалп ете түссе, ортасынан опырылады да қалады. Әр тиынын санап отырған міскін үшін бұл да Абылай аспас сары бел тәрізді қиямет-қайым. Міне, сол сәтте Рамазанның шеберханасына келмей ме? Келсе тегін жөндеп бермей ме?.. Алғыс-рахметі еңбегінің өтеуіне жетіп жатыр. Басқа түк те керек емес. Күнін әзер көріп отырған кіріптардың қалтасын қағатындай кісәпір емес қой. Жалғыз қызының дүкенінен түскен болар-болмас кірісті осы иманды іске жұмсап жатыр. Әке жанын, жүрегінің лүпілін жаза баспай танитын қызы да, қаншама қиындық көргенде қасынан табылған жары да мұның не деген емес. Кәріп жандар да тірлігін көріп, қуанып, іске қашан кірісетінін тағатсыздана тосып жүр. Шеберхана емес, үміт отын лаулататын ошақ тәрізді.
– Олардың жанын ең алдымен, мен түсінемін. Құдай басқа бермесін, көзі бар адам соқырдың, тілі бар адам мылқаудың жайын түсіне ме? – дейді Рамазан Қазбекұлы, – мен жақсылық қана тілеймін. Өзім тәрізді тағдырдың тәлкегін көрген адамдарға жан жылуымды төккім келеді. Әрбір мерекеде жабыққан жандардың көңілін көтерейінші деп дастарқан жайып, кездесу кештерін өткіземін. Біздің арамызда тауы шағылмаған, өмірге құмар адамдар қаншама. Өнерге бейім, спортқа құмар. Өзім де ауыр атлетикамен айналысамын. Тағдырдың жүгін көтерген бізге темірдің салмағы не, тәйірі?!. Талай мәрте жалпыкомандалық есепте аудандық, облыстық жарыстарда топ жардық. Республикалық жарыстарда спорттың әр түрінен бағы жанып жүрген жерлестеріміз де аз емес. Тек, ең қиыны сол жарыстарға қатысатын қаражат табу. Мен қолымнан келгенінше көмектесуге тырысамын. Бірақ бәрін бірдей жарылқаймын деп тағы да айта алмаймын, – дейді ол.
Қайдан жарылқасын, бір ғана Зеренді ауданында 1850 мүгедек бар екен. Сол кәріп жандарға деген қамқорлық көңіл көншітпейді.
– Жүйке жүйесі бұзылған алты адамға қызмет көрсетемін, – дейді әлеуметтік қызметкер Евгения Хотомко, – жоғары білімді психолог болсам да, айлығым бар болғаны жиырма мың теңге. Қайда жеткізерсіз, қалай жеткізерсіз?.. Әр адамға қызмет көрсеткенім үшін он мың теңге көлемінде ақы аламын. Қарауымдағы адам алтау болса да, екеуі үшін ғана ақы төлейді. Өйткені бюджетте қаражат тапшы.
– Жарытымсыз жалақыға қалай жұмыс істеп жүрсіз? – дедік Евгения Васильевнаға жанымыз ашып.
– Балаларға бауыр басып қалдым, – дейді жиырма мың теңгеге жұмыс істеп жүрген жанашыр, – ата-аналары да үйренісіп кеткен соң біртүрлі көңілдерін қимайды екенсің. Қазір ауданда мен тәрізді төрт әлеуметтік қызметкер бар. Ал көмек күткен адамдардың саны мыңнан асады.
Әуелі жағдайын айтқысы келмеген. Шыдай алмапты. Содан соң жан ашуын ақтарып салды. Оның пікірін Рамазан Қазбекұлы да қостаған. Евгения Васильевна табаны күректей жиырма жыл бойы осы салада жұмыс істеп келе жатыр екен. Шеберхана ашуға аудандық әкімдік көмек қолын созыпты. Дәл орталықтан жер телімін берген, жылу құбырына қосқан. Бұл да дәтке қуат.
– Жер үй салғым келеді, – деген Рамазан Қазбекұлы қоштасар сәтте. Жылыжай салып, кәсіптің көзін ашқысы келетінін де жасырмады. «Қолым бірдеңеге жеткен соң тағдырдың тәлкегіне ұшырап, қараусыз қалған жандарға жәрдемдессем деймін. Мына безбүйрек заманда мүгедектің мұңын тыңдайтын құлақ азайып бара жатыр ғой. Сөйтіп өз қотырымызды өзіміз қасысақ, ешкімге алақан жаймас едік», – деді.
Ештеңе айта алмадым. Тек зеренділік мүгедектердің мұңын жаным егіліп отырып жазғым келді. Рамазан Қазбекұлының қайратын қаламыма тілеп...
Байқал БАЙӘДІЛ,
«Егемен Қазақстан»
Ақмола облысы,
Зеренді ауданы
