– Рахат мырза, өткен жылы халықаралық көрме ЭКСПО аясында алғаш рет әлем мергендерінің басын қосқан «Алтын жебе» турнирі ұйымдастырылған болатын. Енді міне екінші мәрте өткелі отырған сайыстың бұрынғыдан ерекшелігі қандай?
– Өткен жылғы мергендік сайыс үш бөліктен тұрды. Алғашқысы «Шапшаң ату», екіншісі «Қалқан ату», үшіншісі «Жамбы ату» деп аталды. Ал биылғы турнир де үш кезеңнен тұрады. Бірақ басқаша. Яғни, халықаралық стандарттар негізінде қабылданып отыр. Сол себепті жарыс ережесіне біршама өзгеріс енгізілді.
– Қандай өзгерістер кіргенін нақты айтып бере аласыз ба?
– Әрине, соңғы жылдары тараған ат үстінен садақ ату жарыстары халықаралық талапқа сай дүние жүзіне кең «Азия стилі» және «Түрік стилі» негізінде өткізіліп келгендіктен, біз осы қалыптасқан ережеден аттап өте алмадық. Нәтижесінде жоғарыдағы стильдер бойынша сайыс өткізу ережесін қабылдадық. Нақты өзгеріс осы. Қабылданған құжаттық шешімге сай турнирдің алғашы екі кезеңі «Азия стилі» және «Түрік стилі» бойынша жүргізілсе, үшінші кезеңде мергендер «Қазақ стилі» бойынша сайысады.
– Оқырмандарға түсінікті болуы үшін осы үш стильдік ерекшелікке арнайы тоқталып өтсеңіз?
– Айталық «Азия стилі» мен «Түрік стилі» әрқайсысы төрт нысанадан тұрады. Мергендерге екі мүмкіндік беріледі. Әр мүмкіндікті орындап шығу мерзімі – 16 секунд. Яғни, садақшы 16 секунд ішінде нысаналар орналасқан 150 метр қашықтықты шауып өтіп, жебе жұмсауы керек. Егер мерген жарысты 16 секундтан бұрын тәмамдаса, үнемделген әр секунд үшін 1 ұпай қосылады, егер 16 секундтан асатын болса әрбір секунд үшін 1 ұпайдан кемітіледі.
«Азия стилінің» басты ерекшелігі нысаналардың диаметрі – 84 сантиметр, олар жерден 20 сантиметр биіктікте орналасады, ара қашықтығы 35 метр шамасында. Нысаналар мен мерген шауып өтетін түзу сызықтың қашықтығы – 7 метр. Жебе нысана ортасындағы ақ түсті шаршыға тисе 5 ұпай, қызыл түсті шаршыға тисе 4 ұпай, сары түсті шаршыға тисе 3 ұпай, жасыл түске тисе 2 ұпай, қара түске 1 ұпай беріледі.
Ал «Түрік стиліндегі» ерекшелік: нысананың биіктігі – 1,5 метр, диаметрі – 60 сантиметр. Сөре мен алғашқы нысана арасы 25 метр. Бірінші нысана мен мерген шауып өтетін түзу сызықтың қашықтығы – 5 метр. Бірінші нысана сөреге қарай 45 градусқа бұрылып тұрады. Мерген оны алдына қарап атады да, 10 метрден кейінгі екінші нысананы артына бұрылып атады. Одан соң 50 метр жердегі үшінші нысананы алдына қарап, төртінші нысананы тағы да артқа бұрылып атады.
Жебе нысана ортасындағы кіші шеңберге тисе 6 ұпай, екінші шеңберге тисе 4 ұпай, сыртқы үлкен шеңберге тисе 2 ұпай беріледі. Садақшы сайысты 16 секундта орындап шығуы тиіс. 16 секундтан бұрын тәмамдаса, үнемделген әр секунд үшін 1 ұпай қосылады, егер 16 секундтан асатын болса әр секунд үшін 1 ұпайдан кемітіледі.
– Түсінікті. Үшінші кезең яғни «Қазақ стилінің» ерекшелігі қандай?
– Бұл өзіміздің ежелден келе жатқан «Жамбы ату» өнері, Яғни мұның басты ерекшелігі – нысана қозғалыста болуы. Бұл сайыста жамбының саны үшеу. Олар биіктігі 2,5 метрлік бағаналарға орнатылады. Бірінші тұрған қола жамбы 6 метр қашықтықта, күміс жамбы 8 метр қашықтықта, алтын жамбы 10 метр қашықтықта орналасады. Мерген жебесін қола жамбыға қадаса 5 ұпай, күміс жамбыға тигізсе 10 ұпай, алтын жамбыға дарытса 15 ұпай беріледі. Садақшыларға 3 мүмкіндік және әр мүмкіндікті орындап шығуға 16 секунд уақыт беріледі.
– Аталмыш турнирге еліміз атынан қатысатын мергендерді таныстыра кетсеңіз?
– Бұл турнирге еліміз атынан қатысу үшін биылғы «Алтын жебе» бәсекесінде топ жарған немесе бұған дейінгі жарыстарда мергендігімен көзге түскен спортшылар таңдап алынды. Мысалы, жамбы атудан 2018 жылғы еліміз чемпионы қарағандылық Талғат Омарбаев, сонымен қатар өткен жылғы «Алтын жебе» турнирінің жүлдегерлері Айтбек Сарыбай мен Ералхан Айкөз, тараздық танымал мергендер Елдос Бадашев пен Абзал Тулыбеков ел намысын қорғайды. Бұлардан басқа жуықта Қырғызстанда өткен садақшылардың дүниежүзілік чемпионатында жеңіс тұғырынан көрінген мерген қыздарымыз Әлия Камалова мен Рамиша Дидарова бар.
Әңгімелескен
Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
