Салық қызметі органдарының Қазақстан Республикасы (Салықтар және бюджетке басқа да міндетті төлемдер туралы) кодексінің 18-бабының 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес басты міндеттерінің бірі салықтар және бюджетке басқа да міндетті төлемдердің уақытылы және толық түрде түсуі болып табылады. Салық төлеушінің салықтар және бюджетке басқа да міндетті төлемдерді төлеу бойынша салық міндеттемесін орындамау немесе уақытынан кейін орындау кезінде салық қызметі органдары салық міндеттемесін орындау әдісін қолдануы міндетті және Салық кодексіне сәйкес салық төлеушінің салық берешегін мәжбүрлі түрде өндіріп алуы керек. Салық кодексінің 609-бабының 1-тармағының 4) тармақшасына сәйкес салық берешегін мәжбүрлі түрде өндіріп алу әдісінің бірі салық төлеушінің мүлкін шектеу шешімі болып табылады.
Салық төлеушінің мүлкін шектеу шешімі салық қызметімен мынадай жағдайда жүргізіледі:
1. Салық берешегін өтеу туралы хабарламаны алғаннан кейін он жұмыс күні ішінде салық берешегін өтемеген жағдайда.
2. Мониторингке жататын ірі салық төлеушіні қоспағанда, салық төлеуші салықтық тексеру нәтижелері туралы хабарламаға және хабарламаға шағымды қарау нәтижелері бойынша шығарылған жоғары тұрған салық қызметі органының шешіміне шағым жасаған жағдайларда жүргізіледі.
Cалық төлеушінің мүлікке билік етуін шектеу туралы шешім осы салық төлеушінің меншік құқығындағы немесе шаруашылық жүргізу құқығындағы, сондай-ақ балансында тұрған мүлiкке қатысты шығарылады.
Мүлікке билік етуді шектеу туралы шешімнің негізінде салық төлеушіге мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету шарттарын бұзғаны үшін жауапкершілік туралы ескертіле отырып, мүлік тізімдемесінің актісі жасалады.
Билік етуі шектелген мүлік тізімдемесі салық төлеушінің бухгалтерлік есепке алу деректерінің негізінде айқындалатын баланстық құны немесе нарықтық құны көрсетіле отырып жүргізіледі. Қазақстан Республикасының бағалау қызметі туралы заңнамалық актісіне сәйкес жүргізілетін есепте белгіленген құн нарықтық құн болып табылады.
Билік етуі шектелген мүлік тізімдемесі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысанда екі дана етіп жасалатын актімен ресімделеді.
Мүлік тізімдемесінің актісін жасау кезінде салық төлеуші мұндай мүлікке меншік құқығын және шаруашылық жүргізу құқығын растайтын құжаттардың түпнұсқаларын немесе нотариат куәландырған көшірмелерін танысу үшін табыс етуге міндетті. Мүлікке меншік құқығын және шаруашылық жүргізу құқығын растайтын құжаттардың көшірмелері мүлік тізімдемесінің актісіне қоса тіркеледі.
Мүлік тізімдемесінің актісіне оны толтырған адам, сондай-ақ салық төлеушінің лауазымды адамы қол қояды. Мүлік тізімдемесі актісінің бір данасы салық төлеушіге тапсырылады.
Мүлікке билік етуді шектеу туралы шешім мен мүлік тізімдемесінің актісін салық органында тіркеу бір нөмірмен жүргізіледі.
Мүлік тізімдемесінің актісі соның негізінде жасалған салық төлеушінің мүлікке билік етуді шектеу туралы шешімнің күші жойылуымен бір мезгілде күшін жояды.
Салық төлеуші иелік етуі шектелген мүліктің шектеу алып тасталғанға дейін сақталуын, оған тиісті күтім жасалуын қамтамасыз етуге Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес міндетті болады. Салық төлеуші аталған мүлікке қатысты заңсыз әрекеттері үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.
Осы талаптарды сақтамаған жағдайда салық төлеуші иелік етуі шектелген мүлікті аукционға дайындау бойынша болған шығындарды өтеуге міндетті.
Салық берешегі өтелмеген және екі аукцион өткізілгеннен кейін билік етуі шектелген мүлік сатылмаған жағдайда салық органы жаңа мүлік тізімдемесінің актісі жасалған күнгі салық төлеушінің дербес шотындағы салық берешегінің сомасы туралы деректерді ескере отырып, жаңа мүлік тізімдемесінің актісін жасау жолымен салық төлеушінің (салық агентінің) басқа мүлкіне тізімдеме жүргізуге құқылы.
Уәкілетті органдарда тіркелуге тиіс мүлікке құқықтардың ауыртпалығын тіркеу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.
Салық органы салық төлеушінің (салық агентінің) салық берешегінің сомаларын өтегеннен кейінгі бір жұмыс күнінен кешіктірмей мүлікке билік етуді шектеу туралы шешімнің күшін жояды.
Салық төлеуші салық берешегін өтемей мүлкін басқа да жолдармен есептен шығарып, мүлкін жасырған жағдайда Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 222-бабының 1-ші тармағына сәйкес қылмыстық жауапкершілікке тартылады.
Салық төлеушілердің назарына: Салық төлеушінің мүлкін шектеу шешімімен қатар салық органдары өкілетті органдарға жылжымайтын мүлік, жер учаскелерін және көлік құралдар объектілерін тіркеу, қайта тіркеу және есептен шығару бойынша іс-әрекеттерін тоқтату туралы хаттар жібереді, осыған байланысты салық төлеуші өзінің салық берешегін толығымен өтемегенше өз мүлкін сата алмайды.
Осыған байланысты, салық төлеушілерге салықтар және бюджетке басқа да міндетті төлемдердің уақытылы және толық түрде төлеуін ескертеміз.
Дәулет ТӨРЕҚҰЛОВ, Астана қаласы Алматы ауданы бойынша Салық басқармасының мәжбүрлі өндіріп
алу бөлімінің жетекші маманы.