Адамның болмысына қатысты сұрақтарға жауап беретін кейбір діндердің иләһи негізі мен қайнар көзі болса, иләһи негізі жоқ кей діндер де қоғамдардың дамуына ықпал етіп отырады. Әсілі, барлық діндердің ортақ құндылығы көркем мінезге негізделеді. Осылайша дін өкілдері көркем мінезге ие болып отырған адамдармен әлемдегі тіршіліктің әлдеқайда жақсаратындығын, бейбітшілік пен тыныштықтың орнайтынын үнемі айтып отырады. Сондықтан діндердің басты мақсаты көркем мінезді тұлғаларды жетілдіру деп нық айтуға болады.
Діндердің арасында теориялық айырмашылықтарды таразыға салып талқылау болады, алайда тәжірибелік жағынан алып қарағанда, қалыптастырып отыратын көркем мінез тұрғысынан келгенде, мақсаттары бір екені аян.
Пайғамбарымыз Хазірет Мұхаммедтің (с.ғ.с): «Мен көркем мінезді толықтыру үшін жіберілдім» деген құтты сөзі негізінен ислам дінінің өзегін көрсетіп отыр. Құран Кәрімнің аяттарында да көркем мінезге үлкен көңіл бөлінгендігі байқалады. Онда көркем мінез тақырыбы шеңберіндегі иләһи бұйрықтар мен тыйымдар баяндалып, жаһандық құндылықтарды қамтитын идеялар айтылған.
Ислам – адам табиғатына сай келетін идеялары мен ұстанымдары және көркем мінезді адамды тәрбиелеу философиясының негізінде азғантай уақытта көптеген қауымдар мен қоғамдар тарапынан қабылданған дін болды. «Бақытты ғасыр» деп аталатын бұл кезең исламның алтын жылдары болған. Кейінгі жылдары Құран, хадис және ижма шеңберінде қалыптасқан «ислам көркем мінезі» түсінігі пайда болды.
Осы орайда түркі халықтарына қатысты бір мәселені жеткізгім келеді.
Түркі елдердің мұсылмандықты қабылдауы өте оңай жүзеге асқан. Өйткені бұдан бұрын көркем мінезге негізделген тіршілік мәдениеті ислам дінінің идеясы мен философиясына сай келетін. Алыпаслан сұлтанның сөзімен айтқанда, «Түркілер – шынайы мұсылман». Дінге біткен қасиет бәрінен де биік тұрады және дүниелік пәни тіршілікте діннің құралға айналуы көркем мінезге қайшы келеді.
Иә, түркілер – мемлекеттік жүйесінде де, қоғамдық тіршілікте де осы идеяға адал болған ержүрек халықтар. Түркілердің исламдық көркем мінезбен іргесін қалаған мемлекет пен қоғамдық тәртібі өздеріне адамзат тарихына із қалдыруға мүмкіндік беріп, осылайша түркі-исламдық мәдениеті жүзжылдар бойы әлемге, адамзатқа әділетті, бейбіт өмірді, қауіпсіздікті, гүлдену мен өркендеуді, тыныштықты орнатып, адамзатты, қоршаған ортаны, барлық тіршілік иелерін «жүйелілік пен мейірімділік мәдениетімен» табыстырған-ды. Өйткені түркі елдердің мәдениет ұғымында көркем мінез, әділет, келісім, құрмет және сүйіспеншіліктің орны ерекше.
Түгел түркі жұртында зұлымдықтың орнына әділет, қастықтың орнына бейбітшілік, кектің орнына келісім сынды ағлақтық ұстанымдар басты бағыт-бағдар болып саналған, соның нәтижесінде түркі тілдес мемлекеттердің құрамындағы этностық топтардың тыныштық пен бейбіт өмір сүруіне ықпал еткен. Себебі түркілердің өмір салтында «дін бар жерде дүрдараздық болмайды» деген ұстаным көркем мінездің басты ұстанымына айналған.
Түркі-исламдық мәдениетінің, ислам дінінің мақтанышына айналған түркі жұрты ғасырлар бойы алып мемлекеттерді құруы әлемдік бейбітшілік тұрғысынан келгенде үлкен мүмкіндік болып саналған. Осындай ұзағынан созылатын тауариқтың беттерінде із қалдырған түркілердің әділ басқарған кезеңінің бар құпиясы – ақыл мен көңіл арасында құрылған байланыс еді. Сондай-ақ ғылымға және ғалымдарға, зиялы жұртқа көңіл бөлінгендіктен, осындай биік дәрежеге қол жеткізгені ақиқат.
Діндердің саясиланып, саясаттың құралына айналуы – бүгінгі күнде адамзаттың ең маңызды мәселелердің бірі. Әлбетте, бір жағынан бұған қарсы көзқарастың да ықпалы бар. Бас кескен, адамды отқа лақтырған, газбен жойған, суда батып кетуіне, жарылғышпен бөлшектеніп кетуіне себепші болған, адамның ар-намысын есепке алмаған және осындай жағдайларды тоқтата алмаған идеялық, догматикалық және тәжірибесі жоқ діннің қалыптасуына буддистің де, индуистің де, яхудидің де, христианның да, мұсылмандардың да ықпалы бар екені мәлім.
Әлем және адамзат бейбітшілікке, әділдікке, келісім мен қауіпсіздікке зәру. Осы себептен дін өкілдері жеңілтектік және қорқақтық мінез танытып, жауапкершіліктен бас тартпау керек. Аракан, Шығыс Түркістан, Йемен, Сирия және Палестинада әлі күнге дейін қантөгіс тоқтамай көз жасы ағып жатса, діннің атынан бұлбұлша сайрайтындардың айтатын басқа қандай мәселелері болуы мүмкін.
Бүгінгі күнде әлемде бейбітшіліктің орнығуы үшін діндер уағыз еткен қағидаттар тіршіліктің әр саласында көрініс табуы керек. Осы орайда дін лидерлерінің атқарып отырған миссиясы өте маңызды. Олардың қоғамға тигізіп отырған ықпалын жоққа шығаруға болмайды және олардың сөзі мен амалы жеке тұлғалық тұрғысынан әрі қоғамдық тіршілік тұрғысынан үлкен күшке ие. Сондықтан әлемдік бейбітшілікке дін лидерлерінің қосатын үлесі орасан зор.
Осы мүмкіндікті пайдалана отырып, осындай маңызды тақырыпта аса құнды жиын ұйымдастыру әлемдік бейбітшілік пен адамзаттың тыныштығы үшін өте қажетті іс. Әлемдік бейбітшілікке үлес қосатын аса тиімді әрі оңтайлы қадам жасалатын болады.
Биылғы жылы өтетін шараның бастамашысы, түркі әлемінің дана лидері, иісі мұсылман жұртының абызы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа ұлы адамзат әулеті атынан әрі түрік, әрі мұсылман ретінде, тіпті адамзат әлемінің өкілі ретінде, мұсылман аймақтарында жалғасып жатқан соғыс пен лаңкестіктің салдарынан қаза тапқан кінәсіз жандардың атынан шын жүректен алғыс айтамын!
Ялчын ТОПЧУ,
Түркия Республикасы Президентінің Бас кеңесшісі
