Аса қамқор, ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын!
Өткенімізге назар салсақ, тарих қатпарындағы небір қарақұйын пәлекет, сұрапыл соғыс пен қақтығыстардың орын алуына адам бойындағы астамшыл пиғыл мен дарақы дандайсушылық һәм тәкаппарлық пен үстемшілдікке үйірсек қараниеттің түрткі болғанына көз жеткіземіз.
Адамзат баласының қасіреті мен дүрдараздығына ізгіліктен бет бұрып, адамшылдық ақ пейілден ауытқып, әу бастағы дүниеге келудегі мұрат-мақсаттан айнуы, қарадүрсіндік пен қатыгездікке бой алдыруы әсер еткені талассыз шындық. Ал адамзат осындай өткен өмір соқпақтарындағы шалт кеткен қателіктерінен сабақ алуы тиіс.
Осы тұрғыда ғаламдық бейбітшілікке үндеген кез келген ізгі қадам, оның ішінде дәстүрлі дін жетекшілерінің үнқатысу орнатуы, адамзат баласын татулыққа үндеуі, адамдық мақсат-мүддені танып білуге ұмтылуы, сөз жоқ, аса маңызды іс-шараға жатады.
Татулық орнатудың кілті
Алла тағала Құран Кәрімде: «Әй, адам баласы! Шүбәсіз сендерді бір ер, бір әйелден (Адам, Хауа) жараттық. Сондай-ақ бір-біріңді тануларың үшін сендерді ұлттар, рулар қылдық» (Хұжурат, 13), деп баяндаған. Бұл аят адамзат баласының әртүрлі нәсілде, әртүрлі қабілет пен реңкте жаратылғанын білдіреді.
Сонымен бірге, Жаратушы Иеміз: «Әр үмбеттің бір пайғамбары бар» (Жүніс, 47), «Ескертуші пайғамбар келмеген ешбір үмбет жоқ» (Фатр, 24) деп, барлық ұлттар мен ұлыстарға Хақ Елшілерінің келгенін баян етеді.
Десе де, тарихи кезеңдердегі алғышарттардың негізінде ұлттар мен ұлыстардың әралуандығы қалыңдай түсіп, діни нанымдар өзгеріске ұшырай бастағандығы белгілі. Бұл адамзаттың әркелкі өмір сүру формасының қалыптасуына себеп болды. Сондай-ақ түрлі діни нанымдар – Жаратушыны өзіндік тұрғыда танытып қана қоймай, қоғамдық қатынас барысындағы белгілі бір өлшемдер мен қағидаттарды туғызды. Осының негізінде алажаңқа (плюрализм) көзқарастардан тарихта түрлі қайшылықтардың орын алғанын да жоққа шығаруға болмайды.
Әйткенмен, адамзат баласына кенеусіз талас-тартыстан гөрі татулықта, сыңарезу ымырасыздықтан қарағанда, ынтымақтастықта өмір сүру аса қажет. Осы тұрғыдан алғанда, қазіргі таңда діни үнқатысу мен діни төзімділіктің насихаты бізге ауадай қажет екені баршамызға түсінікті деп ойлаймын.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жаһандағы тұрақтылық пен бейбітшілікті сақтап қалу үшін үшінші мыңжылдықтың басында Астанада алғаш рет Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасыларының съезін өткізді. Бұл игі бастама әу бастан өз үдесінен шығып, өзінің өміршең платформа екенін әйгілей алды. Елордамызда дін көшбасшыларының қатарынан бес рет съезі өтті. Жай күнде бір-біріне қырын қарайтын барша жұрттың діни һәм рухани жетекшілерінің Астана төрінде бас түйістіріп, келелі сұхбат құруы, әлбетте, жаһандық деңгейдегі үлкен жетістік еді.
Исламдағы дінаралық үнқатысудың негізі
Ислам дінінде діни сенім-наным бостандығына еркіндіктің берілгендігі Құран Кәрімде: «Дінде зорлық жоқ» (Бақара, 256) деп тайға таңба басқандай анық айтылған. Хақ дінге өзге діни сенімді телуге болмайтындығы да Құран Кәрімде: «Сендердің діндерің өздеріңе, менің дінім өзіме тән» де» (Кафирун, 6) деп ескертілген. Ал өзге дін өкілдерімен бір мемлекеттің қарамағында өмір сүруге болатындығы Құран Кәрімде: «Дін турасында сендермен соғыспаған әрі сендерді өз отандарыңнан қуып шығармаған адамдарға жақсылық жасауларыңа және оларға әділетті болуларыңа Алла тағала қарсы емес. Өйткені Алла тағала әділеттілік жасағандарды жақсы көреді» (Мумтахина, 7) деп баяндалған. Яғни, әділеттілік қағидасының негізінде мұсылмандардың өзге дін өкілдерімен бір шаңырақтың астында ғұмыр кешуіне рұқсат етілген.
Алла Елшісі (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) Йасрибқа (Мәдина) қоныс аударып, онда жаңа саяси бірлестіктің негізін қалау кезінде «Мәдина конституциясын» (Уасиқа-тул Мәдина) қабылдады. Ол (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) осы құжатта яһуди қауымымен келісімшарт жасап: «Яһудилердің діні – өздеріне тән, мұсылмандардың да діні – өздеріне тән» (25-бап) деген құқықтық норма бекіткен еді. Сонымен бірге Хақ Елшісі (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) Йемендегі Нажран және Сириямен шекаралас аймақтағы Әйла, Жарба, Әзрух елді мекендеріндегі христиан діні өкілдерімен де «дәр ал-ақд» (бір мемлекетте өмір сүру туралы келісім) жасаған болатын.
Ислам дінінде діни сенім-наным бостандығы ғана емес, ұлт пен ұлыстардың да теңдігі паш етілген. Бұл жөнінде Алла Елшісінің (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) хадисінде: «Араб ұлты өзге ұлттарға үстемдік ете алмайды, өзге ұлттар да араб ұлтынан үстем емес» (Бұқари, Хаж, 132) деп тайға таңба басқандай нақ айтылған. Яғни, Хақ діннің негіздері бойынша мұсылман қауымы өзге дін өкілдерімен, сондай-ақ Ислам дінін қабылдаған ұлттар өзге ұлыстармен адамгершілік құндылықтар мен төзімділік қағидаттарын басшылыққа ала отырып, ортақ платформада өмір сүруіне толық рұқсат етіледі.
Түйін
Елбасының идеясымен дүниеге келген Астанадағы Әлемдік дәстүрлі діндер көшбасшыларының үнқатысу алаңы өзінің өміршең жоба екенін әлдеқашан дәлелдеді. Дінаралық үнқатысудың қазақстандық үлгісі әлемде діндерге деген құрметтің сара жолын салып, кемел үлгісін қалыптастырды.
Түрлі дін өкілдерін дінаралық үнқатысуға шақыра, күн тәртібіне қойылған мәселені бір қырынан ғана қарастырып қоймай, әртүрлі діндердің ұстанымы мен көзқарасын ескере отырып шешім қабылдау, сарабдал саясаттың биік көрінісі екені даусыз. Мұны қазақ топырағында ғасырлар бойы қалыптасқан толеранттылық пен адами құндылықтардың жаңа мазмұнда жаңғыруы десек болады.
Сөз соңында айтпағым, жуырда өтетін Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының кезекті VI съезіне сәттілік тілеймін!
Серікбай қажы ОРАЗ,
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы,
Бас мүфти
