Ресми түрде «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жөніндегі жұмыс тобының ІІІ халықаралық өлкетанушылар форумы» деп аталған жиынға еліміздің «Қазақстанның қасиетті жерлерінің географиясы» арнайы жобасын жүзеге асыру жөніндегі сараптамалық кеңес мүшелері, еліміздің әр облысындағы мәдениет, архивтер және құжаттама басқармалары басшылары, музей, тарихи-мәдени мұраны қорғау, сақтау және пайдалану жөніндегі инспекция мамандары, «Қасиетті Қазақстан» жинағын шығаруға қатысқан өлкетанушылар, барлығы 60-тан аса адам арнайы шақырылған екен. Форум жұмысының негізгі тақырыбы – еліміздің мәдени және өлкетану бағытындағы ұйымдарын қолдау, біртұтас мәдени кеңістікті дамыту және «Батыс жауһарлары» тақырыптық көрмесін ұйымдастыру арқылы Атырау, Маңғыстау, Ақтөбе, Батыс Қазақстан облыстарының қасиетті орындарын насихаттау мәселесіне арналды.
- Бұған дейін біз өлкетанушылардың екі форумын өткіздік. Оның екеуі де Астана қаласында болды. Тұңғыш рет өңірде өтіп отырған мұндай жиынды Атырау облысы өте жоғары деңгейде ұйымдастырды. Сол үшін облыс басшыларына алғыс айтамыз, - дейді «Қасиетті Қазақстан» өлкетануды дамыту орталығының басшысы Берік Әбдіғалиұлы.
Форум жұмысы аясында Ғ.Сланов атындағы Атырау облыстық ғылыми-әмбебап кітапханасында «Қасиетті Қазақстан» энциклопедиясы ІІ томының тұсаукесері өтті. Бұл жинаққа Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Маңғыстау облыстары аумағындағы киелі нысандар енгізілген. Жалпы, алдағы жылдары энциклопедияның еліміздің өзге аймақтарына арналған томдары жарық көрмек. Жинақ барлығы 5 том болады деп жоспарланған.
- 2017 жылы біз жалпыұлттық киелі нысандарды анықтаумен айналыссақ, 2018 жылы өңірлердегі қасиетті жерлердің тізімін нақтыладық. Бұл жұмыс бастан-аяқ жергілікті өлкетанушылардың, сарапшылардың көмегімен жүргізілді. Бұл іске бүкіл құралдары да атсалысты, ел болып жұмыс істедік. Осы жерде айта кетейін, бұл киелі жерлерді біз ойлап тапқан жоқпыз. Бұл – ата-бабаларымыз ежелден кие тұтып, қастерлеп келген жерлері. Әрине, кейбірі халық жадынан өше бастаған, біздің зерттеулер арқылы ондай жерлердің біразын анықтап жатырмыз. Қазақ тарихында егемендіктен айрылып, езгіде болған кезеңдегі өлгенді тірілту, жоғалғанды табу біздің мойнымызға осы «Қасиетті Қазақстан» жобасы арқылы түсіп отыр. Киелі жерлер тізімін толықтыру жұмысы жалғаса береді. Тіпті бүгінгі Қазақстан шекарасынан тыс жерде қалған, бірақ әр қазақ үшін қастерлі орындарды да ұмытпаймыз, - деді Берік Әбдіғалиұлы өз сөзінде.
Қасиетті Қазақстан» өлкетануды дамыту орталығының басшысының айтуынша, Қазақстанның әр өңірінде қасиетті жерлерді анықтайтын комииссия құрылған. Осы сарапшылардың көмегімен 2018 жылы киелі жерлер тізіміне жаңадан 286 нысан қосылыпты. Мұның 129-ы – өңірлік, 14-і – жалпыұлттық нысан. Жалпыұлттық нысандар тізіміне Ақмола облысындағы «Тоғыз әулие» кешені, Көкшетаудағы Ақан сері Қорамсаұлы зираты, Ақтөбе өңіріндегі Әбубәкір Кердері кесенесі қосылған.
Форумда елімізде сакральды нысандар туралы жаңа заң дайындалып жатқандығы туралы айтылды. Ол заң күшіне енген соң киелі жерлер қайтадан тексеруден өтіп, әрқайсының төлқұжаты жасалып, мемлекет қорғауына алынатын болады. Берік Әбдіғалиұлы өз сөзінде киелі нысандарды абаттандырып, ел-жұрттың зиярат жасауына, туристердің келуіне қолайлы жағдай жасап отырған өңір басшыларына алғыс айтты. Мысалы, 2018 жылы Батыс Қазақстан облысында сармат ескерткіші – Тақсай ханшайымына және ағартушы Ғұмар Қараштың басына кесене көтерілді.
Форум аясында Атыраудағы Салтанат сарайында «Батыс жауһарлары» көрмесі ашылды. Көрмеде Ақтөбе, Маңғыстау, Батыс Қазақстан және Атырау облыстарының қасиетті орындары кеңінен таныстырылды.
ІІІ халықаралық өлкетанушылар форумының қорытынды жиынында 2018 жылы «Қасиетті Қазақстан» өлкетану жобасы аясында атқарылған кең көлемді жұмыстар және 2019 жылға жоспарланған іс-шаралар барысы баяндалды. Форумнан соң Сараптамалық кеңес комиссиясының отырысы өтті.
- Елбасының «Ұлы Даланың жеті қыры» бағдарламалық мақаласы бұдан бұрын басталған «Рухани жаңғыру» бағытындағы жұмыстарымызға тың серпін беріп, екінші тынысын ашып, қазақ руханиятын тереңдете түсті. Осы жерде өлкетанушылардың қосар үлесі, мойнына түскен жауапкершілік өте зор деп ойлаймын. Өйткені жергілікті тарихи орындардың жәй-жапсарын, аңызы мен ақиқатын өлкетанушыдан артық білетін ешкім жоқ. Жалпы, күні бүгін елімізде тіркелген 25 мыңдай ескерткіш болса, соның 11200-і – тарихи-мәдени ескерткіш, 244-і – республикалық маңызы бар ескерткіш, он шақтысы ЮНЕСКО тізімінде. Әрине, тарих қолдан жасалмайды, тарих – бұрыннан бар нәрсе. Бірақ оның зерттелуі әрқалай. Мысалы, совет билігі кезінде Қадыр ақын айтқандай, «оқулығымыз жұп-жұқа болды». Тек тәуелсіздік жылдары ғана ел тарихын тұтас бағамдауға кірістік. Ал Президенттің соңғы мақаласы – тарихымызды тереңнен тарту үшін біздің қолымызға берілген бланш-карта болды. Тіпті тұтас түркі халқының тарихын біріздендіру мақсатында жобалар басталды, - деді Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Мәдениет және өнер департаментінің басшысы Әбіл Жоламан.
Әбіл Тауфиқұлының айтуынша, министрлік тарапынан қолға алынған кешенді жұмыс – еліміздегі республикалық маңызы бар 12 қорық кешенде келушілердің барлық талап-тілегінен шығатын заманауи визит-орталық құрылысын салу құлға алынған. Қазірдің өзінде Ұлытауда, Отырарда және Таңбалыда мұндай құрылыс қолға алынса, таяу арада, Ботай кешенінде, Сарайшық пен Бозоқ шаһарларында да да басталмақ. Мәдениет және өнер департаментінің басшысы айтқан тағы бір жаңалық - «Қасым хан» атты фильм түсірілетіндігі жөніндегі хабар болды. Ал Қазақ хандығының түрлі кезеңін суреттейтін «Алтын тақ» фильмінің көрсетілімі таяу күндері болмақ.
Атыраудағы форумға Германиядағы Мюнхень қазақ қоғамдық қауымдастығының мүшесі Сүлеймен Шадкам, Венгрия Республикасындағы «Барыс» мажар-қазақ қоры төрағасының орынбасары, Этвөш Лоранд атындағы мемлекеттік университетінің ғалымы Оңайша Мандоки, Өзбекстан Республикасындағы қазақ ұлттық мәдени орталығының басшысы химия ғылымдарының кандидаты Хамза Қалмұратов, Ресей Федерациясынан Санкт-Петербург қаласындағы «Атамекен» қазақ ұлттық мәдени орталығының өңіраралық қоғамдық ұйымының президенті Сәрсенғали Құспанов, Омбы аймақтық «Мөлдір» қазақ мәдениеті қоғамдық кеңесінің төрайымы Алтынай Жүнісова, Қалмақ Республикасындағы Ресей қазақтарының федералдық ұлттық-мәдени автономиясының «Жерлестер» қоғамдық ұйымының төрағасы Қатимолла Ыдырысов және басқалары қатысқан болатын. Алыстан ат арытып келген мәртебелі меймандардың бәрі де атажұрттағы тарихты түгендеу жұмыстарына көңілі толып, ерекше сезімдерін білдіріп жатты.
- Бүгінгі жиын өлкетанушылар үшін өте пайдалы болды. Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген әріптестер бір-бірімізбен танысып, тәжірибе алмасып, жаңа белеске көтерілгендей болдық. Шын мәнінде өлкетанушылар – кәсіби ғылымның алғы шебінде жүретін әуесқойлар ғой. Өз ойымша оларды альпинистерге көмектесіп, бағытын бағдарлап, жолын сызып, өлшеусіз көмек көрсететін шерптерге ұқсатамын, - дейді Орал қаласынан келген Жәңгір хан атындағы музейдің меңгерушісі Нұржан Төлепов.
Берік Әбдіғалиұлының айтуынша, болашақта өлкетанушыларға ерекше көңіл бөлініп, олардың жұмысын үйлестіріп отырушы мекеме ретінде әр өңірдің тарихи-өлкетану музейлері белгіленбек. Сондай-ақ қазақ тарихына қатысты шетел архивтерінде жатқан құжаттардың көшірмесін елге жеткізу, қазір қазақ тарихшылары мен өлкетанушылардың қолында жүрген құжаттардың көшірмесін бір орталыққа жинап, бірыңғай база жасау мәселесі де айтылды. Өлкетанушы Айболат Құрымбаев архивтердің сенбі-жексенбі күндері қызмет көрсетуін сұраған ұсынысы көпшілік тарапынан қолдау тапты. Өйткені өлкетанушылардың көбі басқа жұмысы, кәсібі бар жандар болғандықтан, сүйікті ісімен айналысуға демалыс күндері ғана босай алады. Ал бұл күндері архив есігі жабық. Форумда бұдан басқа да талай мәселе көтерілді.
Халықаралық форум өз жұмысын көтеріңкі көңілмен аяқтады. Өйткені ұзақ жыл осы салада еңбек етіп, өлке тарихын түгендеуге үлес қосып жүрген біраз адамға «Үздік өлкетанушы» төсбелгісі табыс етіліп, Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлының қолы қойылған куәлікке ие болды. Салтанатты рәсім Атырау өлкесі өнерпаздарының әсем ән, әдемі биімен көмкеріліп, кеш ажарын аша түсті.
Қазбек ҚҰТТЫМҰРАТҰЛЫ,
«Egemen Qazaqstan»
Атырау
