Лондон

Сенбі, 21 шілде 2012 7:46

«Бір көрсем екен дегізетін қалалар аз емес. Тағы көрсем екен дегізетін қалалар аз. Лондон – сол аздың арасындағы айрықшасы. Қасиетті Павел соборы, Букингем сарайы, Вестминстер сарайы, Тауэр, Виндзор қамалы, Тауэр көпірі сияқты ғажайыптарын айт­паған­ның өзінде, лондондық­тардың киім киісі, жүріс-тұ­ры­сына дейін арғы аталарынан ауысқан, ағылшын арис­то­кратиясының даңқты дәстүрлерінен тамыр тарт­қан, терең тектілікті танытып тұратын кісілік қал­пы да кім-кімді болсын тәнті етері талассыз.

Сенбі, 21 шілде 2012 7:46

«Бір көрсем екен дегізетін қалалар аз емес. Тағы көрсем екен дегізетін қалалар аз. Лондон – сол аздың арасындағы айрықшасы. Қасиетті Павел соборы, Букингем сарайы, Вестминстер сарайы, Тауэр, Виндзор қамалы, Тауэр көпірі сияқты ғажайыптарын айт­паған­ның өзінде, лондондық­тардың киім киісі, жүріс-тұ­ры­сына дейін арғы аталарынан ауысқан, ағылшын арис­то­кратиясының даңқты дәстүрлерінен тамыр тарт­қан, терең тектілікті танытып тұратын кісілік қал­пы да кім-кімді болсын тәнті етері талассыз. 2001 жыл­ғы желтоқсанда Президентіміз АҚШ сапарынан қайтар жолда Лондонға бір күн аялдап, экс-премьер Маргарет Тэтчермен кездескені, әлемге әйгілі саясаткерге Отанымыздың құрметті наградасын – І дәрежелі «Достық» орденін табыс еткені бар еді. Сәтін салып, бір топ журналистер  «темір ледимен» суретке де тү­сіп қалғанбыз. Лондонды сол жолы шала-шарпы ғана көр­генбіз. Қаланың орталығын көлікпен желе-жорта аралауды, бір күн жүрсең де бір шетінен бір шетіне шыға алмайтын Британ музейіне 2-3 сағатқа бас сұ­ғу­ды қанағат еткенбіз. Сондықтан да Парламент Мәжі­лісі­нің халық­аралық байланыстар және хаттама бө­лімі­нің Мәжіліс делегациясының Ұлыбритания мен Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігіне сапарына қосылып, Лондонға барып-қайту жөніндегі ұсынысын өзіміз ықыласпен қабыл алдық» – 2007   жылғы  20 наурызда  жарияланған «Байланыс беки береді»  атты репортажда осылай деген екенбіз. Араға небәрі екі ай салып, Лондонға тағы жолымыз түскен. Онда ағыл­шындық автор Кристофер Роббинстің «Қазақстан: ұмытылған жер» атты кітабының тұсаукесеріне қаты­сып қайтқан едік. Үш рет келдік қой, біраз жерін көрдік қой, енді Лондон туралы арнайы жазармыз деп ойлап қойғанбыз. Тіпті сол мақалада: «Парламент орналасқан Вестминс­терді аралап көрудің әсері бөлекше болды. Оны аттың жалы, түйенің қомында жолдап жатқан мына шағын материалда қозғамай-ақ қойған, бұйыртса, «Әлемге әйгілі…» авторлық айдарының аясындағы арнайы ма, әлде Лондон туралы мақаланың ішінде ме, әйтеуір, әдейі әң­гімелеген жөн сияқты» деген де екенбіз.  Қала жайын­дағы әдебиеттерді мүмкін болғанынша көбірек қамтиық, тағы да жан-жағынан қарастырайық деп қайта-қайта кідіре бергеніміз  бар. Шекспирдің, Байронның, Диккенс­тің, Теккерейдің, Уайльдтың, Элиоттың шығарма­ларындағы Лондон суреттері баршаға белгілі. Оның сыртында бала күнімізден бұл біз үшін Шерлок Холмс пен доктор Ватсонның да қаласы ғой. Әйтеуір, оқимын деген адамға Лондон туралы жазылған нәрсе жеткілікті. Журналистік тіршіліктің бітпейтін жанталасымен жүргенде тағы талай уақыт өте шығыпты.  Қалалар жайында көптен қолға қалам алмай кеткеніміз рас.  Енді шегінерге жер жоқ: алты күннен кейін Лондон Олимпиадасы басталады. «Әлемге әйгілі қала» айдарының аясындағы бұл жолғы мақала Лондонға арналуға тиіс.

Кем қойғанда соңғы бір жылдан бері Англия астана­сы­ның адамзаттың аузынан түспей тұрғаны рас. «Теледидар басып қалсаң, радионы қосып қалсаң, газеттерді ашып қалсаң» дегендей,  дәл осы күндерде Лондонсыз арна да жоқ, газет те жоқ, сайт та жоқ. Мұның бәрі тү­сі­нік­ті. Солай болуға тиіс. Спорт атты бір сиқыр адам­заттың ақыл-есін алып тұрған мына заманда төрт жыл сайын айналып соғатын ұлы мереке – Олимпия ойындарын ұйымдастыратын елдің де, соны өткізетін қаланың да атағы айрықша аспандап кететіні табиғи жай.
Ал биыл Лондонда Олимпиада өткізілмесе қалай болар еді? Тұманды Альбион астанасын адамзат ауызға ауық-ауық қана алар ма еді? Жоқ. Әрине, жоқ. Лондон – қашанда Лондон. Оның атағын 27 шілде мен 12 тамыз аралығында өтетін ХХХ Олимпиада асыратыны талассыз, сонымен бірге бұл  Ойындардың атағын Лондонда өт­кізілгені асқақтата түсетіні тағы талассыз. Айт­қан­дай, Лондон енді Олимпия ойындарын үш рет өткізген (бұған дейін – 1908, 1948 жылдарда) әлемдегі бірінші қала болады.
Лондонның айшығын ашып, айбынын асырып тұра­тын әшекейлі әлпештері аз емес. «Жаһан астанасы» деп те, «Кереметтер қаласы» деп те, «Өркениет жауһары» деп те, «Даңқты дәстүрлер қазынасы» деп те әспеттейді оны. Әйтсе де, жұрттың бәрінен өткізіп айтқан адам Сэ­мюэл Джонсон болса керек. Бұл жазушы сонау 1777 жылдың өзінде: «Егер сіз Лондонда зерігетін болсаңыз, онда сіздің өмірден жалыққаныңыз, өйткені адамның өмір­ден күтетін нәрсесінің бәрі бар мұнда» деп айтып кеткен екен.
Неге бұлай деген? Еуропа қалаларының арасындағы ең турист көп келетін қала Лондон болатыны неліктен? Аралда тұрған ел екеніне, көбіне ұшақпен жетуге тура келетініне   қарамай, Шенген аймағына кірмейтініне, демек, арнаулы виза керек екендігіне қарамай, қаланың қымбатшылығына қарамай әлемнің қиыр-қиырынан адамдар неге мұнша ағылады Англия астанасына?   Авторлық айдардың бүгінгі мақаласында осы сұрақтарға  жауап қайтаруға тырысайық.

Сауытбек АБДРАХМАНОВ.

Отаршылдықты ойға алғаннан-ақ ойбайлай беретініміз бар. Ал дұрысында адамзаттың ар­ғы-бергі тарихында отаршылдық кезеңін бас­тан кешірмеген ел де, жер де жоқтың қасы. Мысалы, осы Англияның өзін-ақ алайық. Былайынша қарасаңыз атам заманнан Ұлыб­ри­та­ния атанып келе жатқан сияқты. Жарты әлемді жаулап тұрғаны күні кеше ғана ғой. Тіпті қазірдің өзінде Канада мен Австралия ресми мәртебесі бойынша Ұлыбританияның доминиондары саналады: екі елдің де үкіметтерінің басшыларын Англия королевасы тағайын­дай­ды. Әрине, бұл ол елдердің толық тәуелсіздікке қол жеткіз­бегенін білдірмейді, тек дәстүрге беріктігін ғана көрсетеді, сонда да осы фактінің өзінде бір кезде дүн-дүниені дірілдеткен Британ арыстанының айбаты айқын аңғарылып тұр.
Қаланың негізін кельттер қалаған делінеді. Бриттар – кельт тайпасы. Ол есте жоқ ескі заманнан дәйектік деректер сақталмапты. Ал Еуропа жұрты дейді екенмен тарих жасайтын ел емес. Сондықтан Лондонның тарихын біздің дәуіріміздің 43 жылында император Клавдий бастаған Рим легиондарының Британия аралдарына басып кіріп, Темзаның сол жағалауынан Лондиний (Лондиниум) аталған бекініс салуынан бастайды. Оған дейін Юлий Цезарь ағыл­шын жағалауына екі рет (б.д.д. 55 және 54 жыл­дары) кеме түсіргенімен, нақты жаулап алу әрекетін жасамаған екен. Содан Лондиний төрт ғасырға жуық уақыт бойы римдік қала саналып келген. 886 жылы аралды даттықтар басып ала жаздаған. 1066 жылы Нормандия герцогі Вильгельм Жаулаушы Гастинг түбінде Гарольд әскерін қиратып, король атанған. Демек, осы ағылшындардың өзі заманында отар елдің кебін киген. Содан өздеріне бірдеңе жұғып, сағы сынып қалған ештеңесі жоқ. Бүгінгі Британия авторларын оқып қарасаңыз, кешегі империяның жер-жаһанды жаулаған жылдарын айтып жатқанын да көп көре қоймайсыз. Өйт­кені, өркениетті әлемдегілердің бәрі бүгінде мақтанатыны аз елдердің өткенімен мақтануға бейім екенін жақсы біледі. Айтқандай, бұл ойымыз жеке адамдарға да қатысты.
Ал енді Лондонға саяхатымызды бастайық. Неден бастаймыз? Дұрыс айтасыз, Биг-Беннен. Парижді айтқанда Эйфель мұнарасы, Мәскеуді айтқанда Кремль еске түсетініндей, Лондонды атағанда алдымен ойға Биг-Бен (суретте) оралады. Биг-Бен – Лондон символдарының ең бас­тысы деуге де болады. Би-би-си әлемдік қыз­метінің арқасында бұл мұнара қоңырауының үні бүкіл дүниеге тарап тұр. Темза бойындағы көпір жиегіндегі төрт қырлы осы мұнараның циферблат диаметрі 7 метрге жететін төрт саға­ты, мұнараның ұшар басындағы салмағы 13, 5 тонналық қоңырау, бұл сағаттың жүре баста­ғанына тұп-тура 153 жыл болғаны кез келген жарияланымда жазылмай қалмайды. Негізінде, Биг-Бен дара ғимарат емес. Ол Вестминстер сарайы сәулет кешенінің бір бөлігі, ресми атауы – «Вестминстер сарайының сағат мұнарасы». Ал сарайдың сәулетін көзге елестету үшін қасбеті­нің (фасад) ұзындығы 266 метрлік бұл ғима­рат­тың 3 гектар жерді алып жатқанын, дәліздері мен өтпежолдарының ұзындығы 5 шақырым екенін, 1200 бөлмесі, тұп-тура 100 баспалдағы барын айтып байқайық. Бұл – Ұлыбритания Парламенті. Ұлы Парламент. Мемлекеттік ке­ңес пен Парламенттің мәжілістері дәл осы арада… 1265 жылдан бері өткізіліп келеді. Қазіргі сарай 1834 жылғы алапат өртте жанып кеткен парламент үйінің орнына салынған. Біз ана жылы сәтін салып, Қауымдар палатасының мәжі­лі­сіне қатысқанбыз, сол кездегі Премьер-Министр Тони Блэрдің парламент отырысындағы сөзін тыңдағанбыз. Бізді депутаттардың сұрақ қоюдағы, Премьер-Министрдің жауап қайтару­дағы аристократтық тектілігі, саясат майданына жарасып тұратын артистизм де тәнті еткен еді. «Нағыз шарт та шұрт сөз сайысының әдемі үлгісін біз кеше Темза бойындағы әлемге әйгілі ғимаратта көрдік. Сипай қамшылаған сынның өзіне тулап түсетін біздегі кейбір Үкімет мүше­лері Вестминстердегі депутаттардың Премьер-Министрді түтіп жеуге дайын тұрған түріне бір қарап қайтса, Астанаға барған соң мамыражай Мәжіліспен, сырбаз Сенатпен жылап көрісер ме еді деп те ойлайсың» деп те жазыппыз сонда. Англия парламенті – айрықша парламент. 1689 жылғы Құқық туралы билльге байланыс­ты депутаттар парламенттік пікірсайыс барысында, Парламент ғимаратының ішінде айтқан сөздері үшін (тіпті жала жапса да) сот тұрғы­сы­нан қудаланбайтын болып белгіленген. Содан кейін аянсын ба? Тағы бір қызықты айта ке­тейік. Ағылшын парламентінің мүшелері жұ­мыс­қа еш уақытта түгел келмейді. Бәрінің бір­дей келуіне болмайды да. Болмайтыны – орын тар. 1834 жылы салынған парламент үйінің Қауымдар палатасында отыратын 437 орын ғана бар. Ал депутаттар саны 646. Бәрі жұ­мыс­қа келіп тұрса не болады? Тағы бір назар ауда­рар­лық жай – 1642 жылдан ағылшын монарх­тарының табаны Вестминстерге тиіп көрме­ген­ді­гі. Сол жылы король Карл 1 өзіне қарсы шық­қан адамдарды қа­мау­ға алдырту үшін Парламентке баса-көк­теп кірген екен, демократияны қорғау мақсатымен содан бері корольдер мен ко­ролеваларға ол жер­ге аттап басуға тыйым салыныпты. Дәс­түр. Лондонның жү­ре­гі саналатын орта­лық аудан Ситиге кіру үшін коро­лева­ның өзі қала мэрінен рұқсат сұрайтыны қалай? Дәстүр. Немесе шойыннан құйы­ла­тын зілдей телефон-автоматтарды алайық. Кейбіреулер кіріп-шығып та жатады. Былайша қараса­ңыз, неменеге керек дейсіз? Ағылшын­дар­­­дың жаппай қал­та­фон пайдалануға көш­кеніне кемінде жи­ырма жыл болған жоқ па? Дәстүр. Кешке жақын қолына сәкі ұстаған велоси­пед­ші­лерді көресіз. Руліне шағын шам іліп қой­ған. Жаңағы вело­си­педші газды шамның тұсына келіп тоқ­тай­ды да, сәкісімен жо­ға­ры көтеріледі. Асық­­пай шамды жағады. Бұл неменеге керек? Қала деген онсыз да жап-жарық, жан-жақ­тан неонды жарнамалар және жанып тұр. Дәстүр. Лондондық­тар, жалпы бүкіл британиялықтар әсі­ре­се, монархиялық дәстүрлерді өзгеше өбектейді. Монарх от­басының мекенжайы – Букингем са­райы­ның алдындағы аузын ашып, көзін жұ­мып тұрған, шын мә­нінде ел өміріне нақ­ты ықпалы жоққа жуық королева билі­гі­нің қызметін қамта­масыз етуге қалта­сы­нан қанша қажет болса сонша салық суырып беруге дайын ағылшындардың бет-жүзіне қарасаңыз осыған көзіңіз жетеді. Сөйте тұра ағылшын консер­ватизмі тек өткенді қаз-қалпында қалдыруды жақтайтын, қатып-семіп қалған нәрсе емес. Мини-юбканың да, «Битлздың» да, панктердің де монархия рухына қанық суарылған осы елден шыққанын өзіңіз жақсы білесіз.
Шығыстағы Тауэр мен батыстағы Темпл орамы, оңтүстіктегі Темза мен теріскей жақ бет­тегі Холборн ауданының арасын алып жат­қан Ситидің қақ ортасында Әулие Павел соборы тұр. Протестанттар мұны Римдегі католиктермен жарысып, белгілі бір дәрежеде бәсе­келесіп тұрғызған. Ватикандағы Әулие Петр соборынан әдейі асырып түсірген. Латын крес­тіндей пішінмен, ұзындығының өзі 180 метр етіп салынған храмның 120 метрлік күмбезі Лондон сұлбасын құрайтын белгілердің бірі. Үл­кен Пол деп аталатын салмағы 16 тонналық бас қоңыраудың күңгірлеген үні 37 шақырым жерден естіледі екен. Бұған қарап, бүкіл қала еститіндей көріп қалмаңыз: Лондонның бір шетінен бір шетіне шыққанша 100 шақырым жүруіңізге тура келеді…
Ситидің шығыс жақ бетінде атақты Тауэр қорғаны орналасқан. Ағылшын ұлтының тарихында айрықша орын алатын Лондон Тауэрі – Ұлыбритания символдарының бірі. Жалпы, Тауэрді қорған деудің өзі шартты. Интернеттен Тауэрдің 900 жылдығы тұсында жарық көрген бір кітапта «өзінің бүкіл тарихында Тауэр қор­ған да, бекініс те, сарай да, король қазына­лары­ның қоймасы да, қару-жарақ арсеналы да, монета сарайы да, түрме де, обсерватория да, зоопарк те, туристерді тартып тұратын орын да бол­ды» деп жазылғанын оқыдық. Тауэрге бар­ға­ныңызда Уэллс жазатын «уақыт мәшине­сі­не» мініп, алыс бір замандарға өтіп кеткендей күй кешесіз. Тауэрдің негізін Нормандия герцогы Вильгельм Жаулаушы қалаған деп саналады. Өзі басып алған англосакстарды қорқытып ұстау үшін тұрғызған екен о баста. Арыстан жүрек Ричардтың тұсында қосымша талай мұ­на­ралар қосылып, бекіністік дуалдар тұрғы­зылыпты, одан кейін жан-жағынан ені 36 метр­лік ор қазып, суға толтырып тастаған соң онсыз да қабырғасының қалыңдығы 4 метрлік Тауэрге тірі жан маңайлай алмайтындай болыпты. 1190 жылдан бері мемлекеттік түрмеге айналған Тауэрде нендей оқиғалар өткенін айтқаннан гөрі нендей оқиғалар өтпегенін айту жеңіл сияқ­ты. Мұнда Шотландия, Франция корольдері, олардың отбасы мүшелері қамауға тығылған. Елдің өзінің қаншама атақты адамдары дәл осы жерде соңғы демін үзген. Генрих VІ, Эдуард V, Анна Болейн, Кэтрин Говард, Джейн Грэй деген атышулы тұлғалардың талайы осы жерде дарға асылған. Томас Мордың талқаны да осы жерде таусылыпты. Тауэрдің кейінгі кездегі тұтқын­дары­ның ішіндегі ең атақтысы – Рудольф Гесс. Гитлер өз партиясындағы орынбасарын Кеңес Одағына қарсы бірге соғысуды ақылдасу үшін Лондонмен жасырын келіссөзге жі­беріп, ағыл­шын авиациясы ол мінген ұшақ­ты Ла-Манштан өте бере атып түсір­гені белгілі.
Тауэрде қарға көп. Жұрттың бәрі әлгі­лер­ді қорғап, қоршап, қамқор болады да жүреді. Егер қарғалар Тауэрді тастап кетсе, онда бүкіл Брита­ния­ның күлі көкке ұша­ды деген наным бар екен. Содан да қар­ға­ларға бас-көз болып, жем шашып жүретін арнаулы адамдар қа­рас­­тырылған. Әлде­қан­дай жағдай болады деген бе, қар­ға­лар­дың қанаттарын аздап қиыңқырап та қойыпты.
Лондонға жолы­ңыз түссе міндетті түрде Британ музейі­не барғаныңыз жөн. Алып ауқым­ды алып жатқаны сондай, ас­панынан еш­қашан күн аумаған Британ империясы королева Елизавета І билік құр­ған ХVІ ғасырда қалып­тасып, ХХ ға­сырдың ортасына дейін өмір сүрді. Даңқы дүбір­ле­ген ғасырларда оның құ­рамына Англияға, Уэльске, Шотландия мен Солтүстік Ир­лан­дияға қоса Үндістан, Канада, Австралия, Ба­тыс Африка, Ауған­стан, Персия, Бир­ма­ның бір бөлігі, Ты­нық мұхиттағы толып жатқан аралдар кір­генін мектеп оқу­лық­тарынан жақсы бі­ле­міз. Сол отарлардың бәрінен ағыл­шын­дар материалдық байлық­пен қоса мәдени жә­дігерліктерді де тасу­дай-ақ тасыған. Бұ­лар­­дың рухани қазы­наны қастерлеуі қайран қал­ды­рады. Әлемге әйгілі Розетта тасын әуелде Еги­петтегі ағыл­шын экспедициялық корпусын тал­қандауға ат­танған Наполеон флотының мүше­лері тапқаны мәлім. Француз ғалымы Франсуа Шамполь­онның ұлы жаңалығы арқылы көне Египеттің иероглифтерін оқуға мүмкіндік туған еді. 1802 жылы жеңген Ұлыбритания мен же­ңіл­ген Францияның арасындағы Александрия бейбіт шартында соғыс қимылдарын тоқтату үшін ағылшындар қандай шарт қойған дейсіз ғой? Ағылшындар сонда атақты Розетта тасын британиялықтарға басы бүтін беруді талап еткен. Сол тасты қазір біз Британ музейінен көре аламыз. Тағы бір мысал. «Аванта» баспасының «Самые красивые и знаменитые музеи мира» (М., 2006) альбомында Томас Брюс Эльджин деген лордтың кезінде түрік үкіметінен Афи­на­дағы Акропольде көне грек жәдігерліктерін зерт­теуге рұқсат алғаны айтылады. Ол кезде Грекияның талай жері Осман империясының құрамына кіретін. Түріктердің тілін тапқан жаңағы лорд ақыры «Егер ол Акропольден жазуы немесе мүсіндері бар бірнеше тас тақта­ларды алып шыққысы келсе, онда оған ешкім кедергі келтірмеуге тиіс» деген пәрмені бар құжатқа қол жеткізеді. «Бірнеше» деген сөзді әрқилы есептеуге болатынын әккілікпен пайдаланған әлгі лорд Лондонға 200 жәшік жөнелтеді… Қазір Афинада жалаңаштанып тұрған Парфенонның тұтас әшекейбедерлері мен көптеген сәулеттік детальдары Британ музейіне солай келген. Мұнда Парфенон статуя­ларына бөлек зал арналған. Музейде әлемнің жеті кереметінің екеуінің – Галикарнас мавзолейі мен Эфестегі Артемида храмының мүсіндері бар екенін айтудың өзі көп жайды аңғартады.
Мұндағы талай экспонат адамның ақыл-есін аларлықтай. 1984 жылы Англияның солтүстік-батыс жағындағы шымтезекті батпақтан темір ғасыры (біздің дәуірімізге дейінгі 300-100 жылдар арасы ғой) адамының тамаша сақталған денесі табылған. Музейде сол тұр. Шөлдің ыстық құмында сол күйінде сақталып қалған ана бір адамның осыдан 5300 жыл бұрын өмір сүргеніне сенеріңізді де, сенбесіңізді де білмей аң-таң қаласыз. Британ музейіне жыл сайын 4 миллионнан астам адам келеді екен. Осы тұста Британ кітапханасы жайында да бір сөз айта кетейік. Оның қорында әлемнің барлық тілін­дегі әде­биет­тің, дыбыс және музыка жазба­лары­ның, карта­лар­дың, маркалардың, сызба­лар­дың 150 миллион данасы сақтаулы тұр. Кітап қоры жөнінен (25 миллионнан артық) ол алдына тек АҚШ Кон­гресі­нің кітапханасын ғана түсіреді.
Лондонның музейлерін айтсаңызшы. Бірі­нен бірі өтеді. Мадам Тюссоның балауыз мү­сін­дер музейінен бастап Жаратылыстану тарихы­ның музейі, Виктория мен Альберттің музейі, Ұлттық галерея, Ұлттық теңіз музейі, Ғылым музейі, Дали ғаламы, Фрейд музейі, Ойын­шық­тар музейі, Империялық әскери музей, Театр музейі, Дизайн музейі… деп кете береді, кете береді. Осылардың бес-алтауына бара алдық. Әсіресе, Виктория мен Альберт музейі сәндік өнердің әлемдегі ең ірі коллекциясы ретінде қайран қалдырады. Онда Шығыс және Еуропа дизайнының 4 миллионнан астам экспонаты бар. Сол музеймен іргелес орналасқан (айтқан­дай, Қазақстан Елшілігі ғимаратының дәл жанында) Жаратылыстану тарихының музейінде ботаника, зоология, минералогия, палеонтология саласындағы экспонаттарға тіпті таңдай қағасыз. Қазып алынған динозаврлардың әлем­дегі ең таңдаулы коллекциясы Лондон музейін­де. Мұнда не көп, музей көп. Артиллерия музейі дей ме, Қоғамдық көлік музейі дей ме, Теннис музейі дей ме, Лондон каналдарының музейі дей ме, Бақ өнері музейі дей ме, Еврей музейі дей ме, әйтеуір ұшы-қиырына шыға алмайсыз. Олардың бәрін көріп үлгеру үшін Лон­донға демалыс алып бару керек шығар. Мұнда тіпті өтірік музейлер де бар. Қалай дейсіз ғой? Бейкер-стрит көшесіндегі 239-шы үйде Шерлок Холмс музейі орналасқан. Ана жылы сол кездегі Мәжіліс Төрағасы Орал Мұхамеджанов бастаған бір топ депутаттармен бірге біз де бардық соған. Шерлок Холмстың өзі Конан Дойл қиялынан шыққан әдеби кейіпкер болса, оның Бейкер-стрит көшесіндегі 239-шы үйде өмір сүруі мүмкін емес екендігі белгілі болса, ол музей өтірік музей болмағанда қандай музей болады? Бірақ, барсаңыз тамаша әсерге бөле­не­сіз. Конан Дойл кітаптарын қолға ұстап тұрып тексерсе де сәл ауытқу кетпейтіндей етіп жаса­ған-ау сабаздар. Әлі де сол Бейкер-стрит, 239 деген адреске, Шерлок Холмстың атына шатыс­қан, бытысқан істердің анық-қанығын тексеріп беруін сұраған хаттар келіп жатады екен. Тұрған үйінде музей ашылса, Шерлок Хол­мстың өмірде болғанына қалай күмәнданарсыз?
Лондон тарихы бай қала ретінде де, архитектурасы айшықты қала ретінде де, өнері өрелі қала ретінде де, тұрғындарының жетпіс жеті атасынан жеткен джентльмендік қасиеті­мен танымал қала ретінде де, сонымен бірге өмірге өте ыңғайлы қала ретінде де қатты қас­тер­лене­ді. Қаланың Грин-парк, Гайд-парк, Риджентс-парк, Холланд-парк, Бэттерси-парк сияқты ғажайып парктері жасыл желегімен, саф таза ауасымен, әсем гүлзарымен жаныңды рахатқа бөлейді. Қалтаңыз көтеріп жатса Лондонның атақты отельдері, дүкендері, ресторандары, көңіл көтеру орындары, пабтары қандай керемет. Олардың бәрін жағдай келсе өз көзіңмен көргенге не жетсін.
Мақаланы аяқтауға жақындаған тұста құ­шақ жетпейтінді құшақтауға ұмтылдық па, Лон­дондай ұлы қала жайында бір мақалада қамти жазуға тырысқанымыз қалай болды өзі деп ойлана бастағанымыз да рас. Бірақ, «Әлем­ге әйгілі» айдары қандай қала жайында да, қандай адам жайында да, қандай құбылыс жайында да ақиқаттың бәрін ақи-тақи айтып, жері­не жеткізе сөз етуді мақсат тұтпайтынын көзі қарақты оқырман білуге тиіс. Танымдық жур­на­листиканың мақсаты – көргендер мен көңілге түйгендерді көзінен тізе келіп, мәліметтер мен мағлұматтарды жұртшылыққа жинақтап, жүйе­леп ұсыну. Олимпиада астанасына жол жүрер­дің алдында біз осынау әлемдік ұлы дода өткелі жатқан ұлы қаланың тарихы мен бүгінгі бейнесіне бір назар салып қоюды орынды көрдік.
Көпті көрген көне Лондонның тектілігі біздің қазақстандық спортшыларымыздың рухын көтеріп, жаңа жеңістерге жігерлендірсін деп тілейік.