Дүбірге толы дүние

Жұма, 17 тамыз 2012 7:03

Әскері қолдаған президент қауқарлы

Өткен жексенбі күні Египетте бетбұрысты кезең басталды. Жаңа сайланған президент Мохаммед Мурси елде айтарлықтай беделі бар Әскери кеңестің төрағасы, қорғаныс министрі фельдмаршал Хусейн Тантауи мен әскер Бас штабының бастығы Сами Ананды қызметінен босатып, олардың орнына басқа адамдарды тағайындады.

Жұма, 17 тамыз 2012 7:03

Әскері қолдаған президент қауқарлы

Өткен жексенбі күні Египетте бетбұрысты кезең басталды. Жаңа сайланған президент Мохаммед Мурси елде айтарлықтай беделі бар Әскери кеңестің төрағасы, қорғаныс министрі фельдмаршал Хусейн Тантауи мен әскер Бас штабының бастығы Сами Ананды қызметінен босатып, олардың орнына басқа адамдарды тағайындады.

Онда тұрған не бар, қай жерде де қарулы күштер ел басшысына бағынбай ма екен, деуге болар. Ал бұл елде әскердің, оның жоғары органы – Әскери кеңес­тің орны бөлектеу. Олар қашан да билік үшін күресте шешуші рөл ат­қар­ған, билік басында­ғылар оларға арқа сүйеген. Осы елдегі кешегі президент Мүбә­ракты тақтан тай­дырған аласапыран кезде де әске­рилер билікті өз қолына алып, жаңа президент сайланғанша бас­қару тізгінін ұстады. Тіпті президент сайлан­ған­нан кейін де көп адамның көңілінде олар азамат­тық өкі­метке билікті бере қояр ма екен деген күдік жүрді.

Содан да біраз жұрт Мохаммед Мурсидің билігіне күмәнмен қараған. Сол күмән енді біржола сейілді десе болады. Президент­тің жарлығымен Әскери кеңестің басшысы ауыстырылғаннан ке­йін қарулы күшке бақылау толық ел басшысының құзырына көшті деген сөз.

Бұған дейін әскерилердің бе­делі жоғары болуында заңдылық бар еді. Президент Хосни Мү­бә­рак әскерге, оның басшысы Тантауиге арқа сүйегені өз алдына, бұл елге үлкен қолдау көрсеткен АҚШ өз ықпалын әскерилер арқылы жүзеге асырды. Генерал Сами Анан Египет әскері мен Пентагон арасындағы байланысшы рөлін атқарған.

Бұл бұрынғысы болса, Мүбә­рак тақтан құлағаннан кейін бү­гінге дейін ел билігі Әскери ке­ңесте, оның басшысы Тантауи­дің қолында еді. Халық бұрынғы президентке қарсылығын қатты көр­сеткенмен, Тантауиге шамасы келмеген. Талай рет әске­ри­лерге қарсы ұран көтеріп көше­ге, атақ­ты Тахрир алаңына шық­қанмен, одан әріге бара алмады.

Мұның бәрін президент Мур­си­дің жан-жақты ескергені анық. Тіпті жексенбідегі өзгеріске дейін олардың арасында талай кездесу де, келісім де болған шығар. Жалпы халықтың, саяси партиялар­дың, әсіресе Мурсидің жақтаста­рының қарсылығына қарамай, Тантауи мен Ананның прези­дент­тің кеңесшісі деген қыз­метке та­ғайындалуы да жай­дан-жай емес.

Сарапшылар жаңа қорғаныс мекемесінің басшыларын таға­йын­дағанда да бұрынғы әскер бас­шыларымен келісілген деген­ді айтады. Оның да қисыны бар. Қорғаныс министрлігіне генерал Әбдел Фатах әл-Сисси тағайын­дал­ған. Бұрын әскери барлау қыз­метінде болған адам. Бас штабқа генерал Сидки Собхи барыпты.

Атап айтатын бір жай – пре­зиденттің шешімімен әскерилер заң шығару құқығынан айрылды. Оларға ондай құқық Әскери кеңестің бастамасымен президент сайланар алдында конститу­ция­лық декларация арқылы берілген еді. Соған сай президент әске­рилерге бақылау құқығынан да айрылған. Әскери кеңестің құзы­ры президент өкілдігінен әлде­қай­да жоғары еді. Енді бәрі керісінше болды.

Осылайша маусым айының соңғы күні қызметіне кіріскен Мо­хаммед Мурси билік тізгінін толық өз қолына алды. Үкімет те толық жасақталды. Оның басшысы болып бұрынғы ирригация министрі Хешам Кандилдің таға­йындалуы да жаңа президенттің тірегін күшейтті деп тұжырым­дауға болғандай.

Әсіресе әскерилердің билік­тегі өкілеттігін шектеген президент Мурсидің шешімдерін қа­лың бұқара хош көріп, көшеге шық­қаны да көп жайды аңғар­тады. Тіпті мұны қазіргі билікке оппозиция да мақұлдапты. Араб дүниесіндегі жетекші елдегі саяси жағдай оңға бұрылғандай.

Даудың басы – Pussy Riot панк тобы

«Атың шықпаса, жер өрте» деген бар. Қазір Pussy Riot панк тобын әлем біледі. Бұрын біреу біліп, біреу білмейтін әншілер тобы Мәскеудегі орыс шіркеуінде жосықсыз өнер көрсетіп, бір күннің ішінде әлемдік атақтылардың қатарына қосылды да кетті.

Бұл өзі үлкен саяси оқиғадан да зор болып тұр. Айталық, бір елде саяси төңкеріс болып, билік ауысса, оны бір-екі күн, ары кетсе бір апта айтады да қояды. Ал Pussy Riot панк-тобының сөз бол­ғанына – бес ай. Уақыт өткен сайын оған байланысты әңгіме өрши түсуде, оларды қорғау­шы­лар саны да арта түсіп келеді. Осыдан үш-төрт күн бұрын ресми мәлімдеме жасап, Исландия астанасы – Рей­кьяв­ик­тің мэрі Ион Гнафф өзінің панн-тобын жақтаушылар қата­рына қосы­латынын жариялады. Бұл – бір ғана мысал.

Сонда Pussy Riot деген не, олар не жасап қойды? Жоғарыда айтқандай, біреу біліп, біреу білмейтін әншілер тобы. Осыдан бес ай бұрын Ресей православие шіркеуінің бас храмы – Құтқа­рушы Христ храмында әлем-жәлем, оғаш киім киіп алған үш әнші шіркеуде саяси мағынада ғибадат-өлең айтқан. Онда қазір­гі билікті сынаған сөздер болды. Шіркеу адамдары әншілердің сайқымазақ қылықтарын бұза­қылыққа балап, полицияға ха­бар­лаған. Полиция олардың бұл бұзақылығын, дін орнын ғана емес, жалпы православие шір­кеуін қорлағандық деп тауып, қамауға алған. Олар содан бері қамауда отыр.

Ал, Ресейдің құқық қорғау орындары оларды қалай жазалауын білмей әлек. Ең алдымен Кремльдегілер мұны басқаларға сабақ болғандай етіп соттауды ұйғарған. Басқаларға сабақ болсын дегенде, қатты жазаласа, бүкіл «өркениетті» Батыс қазір­дің өзінде сол «өнер адамдары­ның» қамауда жатқанын артық көріп отыр, өре түрегелетіні анық. Бір күнде әлемге танымал болған әншілердің, жұрт біліп жүруі үшін, аттарын атаған жөн шығар: Надежда Толоконникова, Мария Алехина және Екатерина Самуцевич. Олар өздерінің қы­лық­тарының орынсыздығын ақ жүректерімен мойындағысы да келмейді. Әсіресе, әлемдік атақ­ты рок-музыканттардың хаттарынан кейін олар қамауда отыр­ғаны айтарлықтай ұпай жинайтындарына көздері жетіп, кеші­рім сұраудан тартынып отыр. Кешірім сұрамаған­дарды кешіре салу Ресей құқық қорғау­шы­ларына да қиын.

Шындығына келгенде, бас ауыртуға тұрмайтын осы бір дау Ресей мен Батыстың бірін-бірі айыптайтын үлкен желеуге айналды. Адам құқығын, сөз бос­тандығын аяқ асты еттіңдер дейді Батыс. Дінді қорлаған­дарды қолдайсың­дар, бұл да адам құқығына тиіс­кендік, хрис­тиандық мәде­ниетті қорлаған­дық деп ақталады Ресей. Бұлар­дың дауы әлі де біразға созылатын түрі бар.

Мамадияр ЖАҚЫП,

«Егемен Қазақстан».