Жақында Астана қаласы әкімдігінің «Нұрлы жүрек» әлеуметтік қызмет көрсету орталығында болдық. 1981 жылдан бастап жұмыс істеп келе жатқан мемлекеттік мекемеде Үкімет тарапынан балаларды сауықтыруға барлық жағдай жасалған. Айталық, сенсорлық бөлме, арнайы Монтессори кабинеті, физиокабинет (ЛФК), логопед, психолог, дефектолог кабинеттері, әлеуметтік-тұрмыстық бейімдеу бөлмесі, лекотека, кітапхана, арт-терапия кабинеті, музыкалық зал, тігін, шеберхана, қысқы бақ, ойын, спорт алаңы, дене шынықтыру залы, спорт алаңы бар. Ал ондағы мамандар медициналық, тұрмыстық, психологиялық, педагогикалық, экономикалық, құқықтық, мәдени, еңбек қызметтерін, яғни 8 түрлі әлеуметтік қызмет түрін көрсетеді.
Ерекше балаларға ерекше қызмет
Орталық директоры Серік Елемесұлы: «Қазір біз 280 адамға қызмет көрсетеміз. Балалардың басым бөлігі – ақыл-ой кемістігінің ауыр және терең деңгейіндегі жандар. Сондай-ақ 114 балада ДЦП диагнозы бар, яғни арбада отыратындар. 35 бала аутизмге, басым бөлігі талма (эпилепсия) ауруына шалдыққан. 30-ға жуық балада даун синдромы, көптеген баланың бір басында 2-3 диагноздан бар. Қызмет алушылардың жартысына жуығы өз еркімен тамақтана алмайды», дейді. Мұндағы ерекше балаларға ерекше қызмет қажет. Орталықта осы қызметті дәрігерлер, медбикелер, мұғалімдер, психологтар, логопедтер мен дефектологтар атқарады. Үшінші топта арнайы маманданған жоғары білімді және қызмет алушылардың күтімімен айналысатын арнайы маманданған білімі жоқ тәрбиешілер мен көмекшілер еңбек етеді.
Ақыл-ой кемістігі бар адамдармен жұмыс істеу берік жүйкені қажет етеді. Өйткені бұл – эмоционалды және психологиялық жағынан ауыр жұмыс. Біздің білетініміз осы екеуі ғана, алайда, осындай орталықта қызмет ету – физикалық тұрғыдан да ауыр. Жоғарыда атап өткендей, барлық қызмет алушылардың тең жартысы жүріп-тұра алмайды. Бірақ олар тамақ ішіп, таза ауада серуендеп, жуынып, тазалануы қажет. Осының бәрі қызметкерлердің мойнында.
Жер мен көктің арасындай жалақы
Екінші мәселе – жалақы. 1,5 мөлшерлемемен жұмыс істегендердің өзіне 64 мың теңге көлемінде еңбекақы төленеді. Оның 18 пайызы әртүрлі ұстап қалатын төлемдермен қызметкердің қолына жетпейді. Еңбек өтілі және арнайы маманданған білімі жоқ әлеуметтік сала қызметкерлерінің былтырғы 32 мың 800 теңге жалақысы биыл 42 мың теңгеге өскен. Оның өзі Мемлекет басшысының бастамасымен, Жолдаудағы нақты тапсырманың негізінде жүзеге асырылды. Еліміздің халықаралық деңгейдегі беделі мен халықтың әл-ауқаты азаматтарының әлеуметтік жағдайымен өлшенеді. Ал осы салада қызмет ететіндер елдегі ең төмен жалақыға жұмыс істейді. Мәселен, осы орталықтағы стационарлық бөлімнің мамандары тәулік бойы қызмет етеді. Ал күндізгі бөлімдегілер таңнан кешке дейін, яғни 10 сағат жұмыс істейді. Олардың қосымша табыс табатын тіпті мүмкіндігі жоқ. Енді ойлаңыз, 42 мың теңге неге жетеді? Әсіресе, Астанада. Үй алу арман, шетелге шығу қиял, тамақ пен жолақыға жетсе жарады. АҚШ клиникаларындағы әлеуметтік қызметкерлердің жылдық жалақысы – 42-54 мың доллар аралығында. Сонда айына 1 млн 300-1млн 700 мың теңгенің арасында алады. Оны біздің әлеуметтік қызмет көрсетушілер жылына да ала алмайды.
«Көп қызметкердің үй-жайы жоқ. Осы жағы алаңдатады. Қазір мемлекеттік бағдарлама бойынша берілетін үйлерге қол жеткізгеннің өзінде ай сайын кемі 60-70 мың теңге төлеуі тиіс. Немесе үй қаржысының 20 пайызын жинауы керек. Ал бұл жалақымен миллиондардың басын құрау мүмкін емес», дейді С.Елемесұлы. Осы күні Астана қаласында 1 миллион теңгелік қаржылай сертификат беру жобасы басталды. Астана қаласы әкімдігі осы жобамен орталық қызметкерлеріне қаржы бөлуге дайын екенін жеткізген. Бірақ бұл жоғарыда айтқан 20 пайызды толық өтей алмайды, оған қоса ай сайын төлеп тұратын қаражат тағы бар. Сондықтан да қызметкерлер бұл сертификатқа қызығушылық танытпайтын көрінеді.
Кеудеден кері итерген ведомстволар
Үшінші түйткіл. Орталық директорының айтуынша, ондағы медбикелер мен мұғалімдер нақты министрліктерге қарасты медициналық немесе педагогикалық қызметкерлер қатарына жатпайды. «Биыл біздің мұғалімдерді тіпті Астана педагогтарының қатарынан шығарып тастады. Қалалық білім басқармасы «Сіздер бізге қарамайсыздар» дейді. Медициналық қызметкерлерімізді Денсаулық сақтау министрлігінің қарамағындағы түрлі ведомстволар ұйымдастыратын семинар, практикумдарға шақырмайды. Мұғалімдеріміздің біліктілігін көтере алмаймыз. Астана қаласының білім басқармасы толық ақпарат бермейді», дейді орталық басшысы.
Аутизммен күресудің жаңаша түрлері кең тарап келеді. Барлық сала күн сайын жаңарып келеді. Себебі талап солай. Қазіргі ата-аналар балаларының қатарға қосылғанын, қалам ұстап, сөйлесіп, кітап оқып, жүруді үйренгенін, өз бетінше өмір сүре алатын деңгейге жеткенін қалайды. Тамағы тоқ болса, аман жүрсе болды деген дүние өткен шақта қалған. Мұның бәрін орталық қызметкерлерінен талап етеді. Заңды. Өйткені әр ата-ана баласының адам болғанын аңсайды. Дегенмен, орталық түзетумен емес, қызмет алушылардың жағдайын қалыпты, төмендетпей ұстап тұруға бағытталған. «Солай бола тұра қызметкерлердің кәсібилігін шыңдауда шектеу немесе кедергілер болмаса, осы талаптарды да орындағымыз келеді», дейді С.Елемесұлы.
Осыншама түйткілдерге қарамастан орталықтың және ондағы мүмкіндігі шектеулі, түрлі диагноздағы қызмет алушылардың жетістіктері жетерлік. Ел ішін былай қойғанда, Грекияда гиманстикадан 10 алтын, Италияда 4 алтын, 1 күміс, Польшадағы бүкіләлемдік ойындарда жеңіл атлетикадан 3 алтын, 1 күміс, Жапонияда конькимен жүгіруден 5 алтын ұтқан. Ал орталық бұрын қызмет алушыларды 3 жастан 18 жасқа дейін қабылдайтын, биылдан бастап 29 жасқа дейінгі түрлі диагнозы бар азаматтарға да қызмет көрсетеді.
«Бұл – біздің еңбек»
32 жылдан бері осы орталықта табан аудармай еңбек етіп келе жатқан Ольга Евгеньевна мұнда екінің бірі қызмет етуге шыдай бермейтінін, балаларды жан-тәнімен жақсы көретіндер ғана жұмыс істейтінін жеткізді. Оның айтуынша, орталықтағы көптеген қызметкерлер – балаларын жалғыз өсіріп отырған аналар. Сондықтан оларға тұрғын үй мәселесін қазіргі айлығымен түпкілікті шешу мүмкін емес. Педагог қандай ауыр деңгейде болмасын, балаларының қоғамға қосылғанын, қоғамның оларды қабылдағанын қалайды. Шетелдегі олимпиадаларға балаларды алып барғанда байқағаны, олар мүмкіндігі шектеулі жандарға жылы, толерантты, қалыпты қарайды. Бізде қоғам бұл санатты әлі толық қабылдамайды.
Ольга Евгеньевнаның айлығы аз, жұмысы ауыр, жауапкершілігі зор қызметке неге келгенін білгіміз келді. Ол: «Балалар мені тартып тұрады. Көз алдымдағы балалар ән айтуды, өзі киінуді, билеуді үйренгенде мен ғажап күй кешемін, рахаттанамын», дейді. Бір бала қасық ұстауды үйренсе – жетістік, екінші бала сөйлескісі келсе – жұмыстың жемісі, енді бірі жүруге талпынса – еңбектің жанғаны. Қамқор жүректі мұғалім: «Бір бала өз аяғымен жүруді үйренді. Әлеуметтік қызметкерлер олардың ата-анасын табады. Отбасына жетеді. Олимпиадада жүлдегер болдық. Бұл – біздің еңбек. Онда орталықтағы әрбір қызметкердің еңбегі бар», дейді. Менікі демейді. Әр баланың жетістігіне ортақ қуана біледі.
Берекелі ұжымға келіп, мерекелі күндер сыйлайтын еріктілер де бар екен. Олар осындағы қызмет алушыларға көтеріңкі көңіл күй ғана емес, сенбі-жексенбі күндері қызметкерлерге аз да болса демалыс сыйлап, балалардың таза ауада серуендеп, уақытты пайдалы өткізуіне атсалысады.
Елеулі болсын десек... Жүйкеге салмақ түсіретін мұндай жұмыспен 60-63 жаста зейнетке шығу, кешіріңіз, оған жетудің өзі екіталай. Әлеуметтік салада еңбек ететін, әсіресе мүмкіндігі шектеулі жандарға қызмет көрсететін мамандардың зейнетке шығу жасын құқық қорғау органдары қызметкерлерімен теңестіру қажет. Өйткені олар «погондылардан» көп болмаса, аз жұмыс істемейтініне аталған мекемеге барғанда-ақ көзіміз жетті.
Айдана ШОТБАЙҚЫЗЫ,
«Egemen Qazaqstan»
