Кәсібилік пен адалдық
Бейсенбі, 10 мамыр 2012 7:30
ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЖАҢА БЕЙНЕСІ ҚОҒАМ ҮМІТІН АҚТАУЫ КЕРЕК
Ел Президентінің «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының негізгі бағыты» атты Жолдауында «Құқық қорғау және арнайы органдардағы сапалы кадрлық жаңарулар – басты мәселе», делінген болатын. Жолдауды орындау мақсатында 2012 жылдың 8 сәуірінде «Қазақстан Республикасы Құқық қорғау органдары қызметкерлерін кезектен тыс аттестаттаудан өткізу туралы» Жарлыққа қол қойылды.
Бейсенбі, 10 мамыр 2012 7:30
ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЖАҢА БЕЙНЕСІ ҚОҒАМ ҮМІТІН АҚТАУЫ КЕРЕК
Ел Президентінің «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының негізгі бағыты» атты Жолдауында «Құқық қорғау және арнайы органдардағы сапалы кадрлық жаңарулар – басты мәселе», делінген болатын. Жолдауды орындау мақсатында 2012 жылдың 8 сәуірінде «Қазақстан Республикасы Құқық қорғау органдары қызметкерлерін кезектен тыс аттестаттаудан өткізу туралы» Жарлыққа қол қойылды.
Бұл шара заңды. Өйткені құқық қорғау органдары еліміздің өмірінде азаматтардың қауіпсіздігі мен құқық тәртібін қамтамасыз ету арқылы ерекше рөл атқарады. Алдыңғы жылдары Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша олардың жұмыстарының тиімділігін арттыру үшін көп нәрсе істелді. Құқықтық база жаңартылды, құрылым оңтайландырылды, міндеттер шектеліп, олардың бірін бірі қайталауы жойылды, қылмыстық саясат ізгілендірілді. Осының бәрі қоғамның күтуіне сай келетін құқық қорғау жүйесінің жаңа бейнесін қалыптастыру үшін негіз құруға мүмкіндік берді. Сонымен қатар қазіргі кезде құқық қорғау органдарының қызметі сапалық жаңғыртуды талап етеді.
Елімізде тұңғыш рет жүз он мыңнан астам құқық қорғау қызметкерлері (прокуратура, ішкі істер, қаржы полициясы, қылмыстық-атқару жүйесі, мемлекеттік өртке қарсы қызмет және кеден органдары) кезектен тыс аттестаттаудан өтпек. Кезектен тыс аттестаттаудан өту кадрлардың біліктілігін көтеру мақсатын көздейді.
Құқық қорғау органдарын аттестаттау – ерекше оқиға. Президент жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның «Қазақстан Республикасындағы 2010 жылғы адам құқығының жағдайы туралы» баяндамасында мемлекеттің демократия деңгейі ондағы адамдардың құқы мен бостандығын қорғау деңгейімен өлшенетіндігі атап өтілген. Сондықтан да демократиялы мемлекет адам құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың халықаралық стандартын қамтамасыз етуге міндетті.
Өз қызметіне жауапсыз қарау, тиісті кәсіби шеберліктің жетіспеуі құқық қорғау органдарының қызметкерлерін күш көрсету, психологиялық қысым жасау, басқа да зорлық әрекеттерді қолдануға итереді.
Статистикаға сүйенсек, 2010 жылы прокуратура органдарының бақылауы кезінде щұғыл-іздестіру әрекеттері бойынша 59 қылмыстық іс тіркелген. Азаматтардың құқықтарының сақталмауы бойынша құқық қорғау органдарының қызметкерлері үстінен 71 қылмыстық іс қозғалған, оның ішінде прокурорлардан – 23, Ішкі істер министрлігі қызметкерлері үстінен – 56, қаржы полициясы үстінен – 3, кеденшілерден 1 іс қозғалған. 54 адамға қатысты 34 іс сотқа жіберілген.
Қаржы полициясы органдары 109 құқық қорғау қызметкерлерінің үстінен сыбайлас жемқорлыққа байланысты 167 іс тіркеді; Ішкі істер қызметкерлері – 89, Қылмыстық-атқару комитетінен – 32, Кедендік бақылау комитетінен – 18, Төтенше жағдайлар министрлігінен – 14, қаржы полициясы – 11, Ұлттық қауіпсіздік комитеті қызметкерлері бойынша 3 іс тіркелді. Қалған 15 тексеру ісі өндіріске жіберілді.
Егемен болғаннан кейін еліміз адамдарға күш көрсету, жазалау және зорлық жасау сияқты әрекеттермен күресу мақсатында жүйелі қадамдар жасады. Мысалы, 1998 жылы 29 маусымда БҰҰ-ның азаматтардың ар-намысын қорғау, оларға зорлық-зомбылық көрсетуге қарсы Конвенциясын ратификациялады.
1999 жылы 30 наурызда Қазақстанда «Қылмыс жасаған күдікті мен кінәлі адамды қамауға алудың тәртібі мен ережесі туралы» заң қабылданды. Онда тұтқынға алынғандардың құқықтарын қорғауға кепілдік, соның ішінде зорлықтан қорғау мәселелері бекітілді.
2002 жылы 21 желтоқсанда Қылмыстық, Қылмыстық-процессуалдық және Қылмыстық-атқару кодекстеріне толықтырулар мен өзгертулер енгізілді.
2005 жылы 21 қарашада Азаматтық және саяси құқықтардың халықаралық пактісі ратификацияланды.
2008 жылы оныншы шілдеде Жоғарғы Сот сот тәжірибесінде халықаралық келісімшарттар нормаларын қолдану туралы нормативтік қаулы қабылдады, Зорлық-зомбылыққа қарсы Конвенцияның факультативті хаттамасы ратификацияланды және Конвенцияның 22-бабының 21-іне өтінімдер берілді.
2010 жылы құқық қорғау органдарының 22 қызметкеріне қарсы он төрт қылмыс бойынша қылмыстық істер қозғалды. Тергеу қорытындысы бойынша 6 қылмыстық іс сотқа жолданды, ол бойынша 7 адам сотталды.
2010 жылы Шығыс Қазақстан облыстық және Семей соттарының үкімімен Семей ІІБ полиция қызметкерлері Бармаков пен Шарипов Қылмыстық кодекстің 347-1-бөлігінің 2-«а» тармағы бойынша қылмысты деп танылды. Олар бас бостандығынан айырылып, сотталды.
Бармаков пен Шариповтің үстінен қылмыстық іс қозғауға олардың 2009 жылы Семей ІІБ Әуезов полиция бөліміне Т. деген азаматты заңсыз жеткізіп, оны уақытша ұстау абақтысына қамап, оған дене жарақаттарын салғаны себеп болды.
2010 жылы құқық қорғау үкіметтік емес ұйымдарының деректері бойынша азаматтарға қатал жаза қолдану, зорлық-зомбылық жасау бойынша 263 іс тіркелген. (2009 жылы – 286 шағым, 2008 жылы – 212 шағым, 2007 жылы – 178 шағым, 2006 жылы – 137, 2005 жылы – 64, 2004 жылы – 104).
Ресми статистика бойынша, 2009 жылы азаптауды қолданғаны үшін «ҚР ҚК 347-1-бабы) тек қана ішкі істер органдарының 1 ғана қызметкері қылмыстық жауапкершілікке тартылған. Ал 2010 жылы 7 адам осындай қылмысы үшін жауап берген. Бұлардың бәрі де құқық қорғау органдарының тарапынан жіберілетін заң бұзушылықты көрсетеді.
Еркін ОҢҒАРБАЕВ,
«Астана» университетінің ректоры,
заң ғылымдарының докторы, профессор.
