Үстемдік соңы – заң бұзу
Жұма, 11 мамыр 2012 7:16
Бас көлік прокуратурасы Бәсекелестікті қорғау агенттігінің Атырау және Маңғыстау облыстары бойынша өңіраралық инспекциясы мамандарын тарта отырып, «АқБидай-Терминал» АҚ-тың астық экспорттау қызметінде заңдылықты сақтауына тексеру жүргізді. Қазіргі уақытта аталмыш терминал астықты теңіз кемелерімен жөнелтуді жүзеге асыратын Қазақстандағы бірден-бір мамандандырылған кәсіпорын болып саналады. Ол «Ақтау халықаралық теңіз сауда порты» РМК аумағында орналасқан. Терминалдың көлік коммуникацияларының жүк тиеу бойынша өндірістік қуаты сағатына 350 мың тоннаны құрайды. Мұның өзі темір жол вагондарынан 3 мың тоннаға дейін астық қабылдап, тәулігіне 4 мың тонна жүкті теңіз кемелеріне тиеуге мүкіндік береді.
Жұма, 11 мамыр 2012 7:16
Бас көлік прокуратурасы Бәсекелестікті қорғау агенттігінің Атырау және Маңғыстау облыстары бойынша өңіраралық инспекциясы мамандарын тарта отырып, «АқБидай-Терминал» АҚ-тың астық экспорттау қызметінде заңдылықты сақтауына тексеру жүргізді. Қазіргі уақытта аталмыш терминал астықты теңіз кемелерімен жөнелтуді жүзеге асыратын Қазақстандағы бірден-бір мамандандырылған кәсіпорын болып саналады. Ол «Ақтау халықаралық теңіз сауда порты» РМК аумағында орналасқан. Терминалдың көлік коммуникацияларының жүк тиеу бойынша өндірістік қуаты сағатына 350 мың тоннаны құрайды. Мұның өзі темір жол вагондарынан 3 мың тоннаға дейін астық қабылдап, тәулігіне 4 мың тонна жүкті теңіз кемелеріне тиеуге мүкіндік береді.
«АқБидай-Терминал» АҚ Маңғыстау облысы бойынша тиісті тауар рыногында үстемдікке (монополия) ие рынок субъектілерінің мемлекеттік реестеріне енгізілген. Бекітілген астық тиеу тарифі 1 тонна үшін 1 043 теңгені құрайды.
Тексеру көрсеткендей, терминал арқылы жүк жөнелту жүйесі өндірісшілер мен астық экспорттаушылар міндетті түрде экспедитор компаниялар арқылы жұмыс істейтін тұрғыда ұйымдастырылған. Мәселен, 2010 жылы «АқБидай-Терминал» АҚ-пен астық жөнелту қызметін көрсету бойынша тек 2 экспедитор компаниямен ғана келісім-шарт бекітілген. Ал іс-жүзінде біреуі ғана жұмыс істеп, 18 экспорттаушы, оның ішінде Азық-түлік корпорациясы да бар, сол арқылы астық жөнелтуді жүзеге асырған.
Экспедитормен келісім-шарт бекіту барысында экспорттаушы 1 тонна астық үшін 2087 теңге төлейді, оның 259 теңгесі жұртты экспедициялау қызметіне кіреді. Осылайша, экспорттаушы экспедитор компанияның қызметін пайдалана отырып, астықтың әр тоннасынан 259 теңге мөлшерінде қосымша зиян шегеді. Сонымен бірге, бұл жағдайда «Қазақстан темір жолы» АҚ пен теңіз кемесінің иесіне жеке төленетін экспорттаушының астық тасымалдау шығындары ескерілмейді.
Тексеру көрсеткендей, 2010 жылы жекелеген экспорттаушылар астық жөнелтуге келісім-шарт бекіту жөнінде «АқБидай-Терминал» АҚ-қа өтініш білдірген. Дегенмен, өндірістік қуаттар жүктемесінің көптігінен терминал экспорттаушылардың өтініштерін орындаудан бас тартқан немесе кейде тіпті өтініштер ескерусіз қалып отырған.
Дәл осындай жағдай 2011 жылы да орын алған. Атап айтқанда, «АқБидай-Терминал» АҚ өткен жылдың қазан-қараша айларында «КазРосАлтай» ЖШС-ның астық жөнелту мәселесін қарастыру жөніндегі өтінішінен алғашқыда бас тартып, соңынан экспедитор компаниямен кемені жалға алу мәселесін келісу жағдайында астықты бір партиямен жөнелту мүмкіндігінің жоқ екенін айтып, жауап қайтарылған. Тек экспедитор компания «МТА Каспиан Карго Сервисез» ЖШС-мен келісім-шарт бекітілгеннен кейін ғана астық жөнелтуге рұқсат етілген.
«АқБидай-Терминал» АҚ-қа қатысты асық экспорттаушылардың өтініштерін қарау нәтижелері терминал жүктемесінің көптігіне сілтеме жасау арқылы экспорттаушыларға қызмет көрсетуден бас тарта отырып, аталмыш қоғамның экспорттаушыларды экспедитор компаниялармен келісім-шарт жасасуға мәжбүрлегені анықталды. Соның салдарынан 2010-2011 жылдары бірде-бір экспорттаушы экспедитор компанияларды айналып өте отырып, астық жөнелтуге рұқсат ала алмаған.
Осы орайда, кейбір жағдайларда экспорттаушылардың астығын жөнелтуден негізсіз бас тартушылықтың орын алғанын атап көрсету қажет. Терминал жүктемесінің көптігін сылтау ету шындыққа сәйкес келмейді. Мәселен, 2011 жылдың 28 қазанында аталған акционерлік қоғам «Зерно-экспорт» ЖШС-ның астығын жөнелтуден бас тартқан. Ал осы кездегі терминалдағы астық небәрі 7,7 мың тонна ғана болған. Ол барлық сыйымдылықтың 30 пайызы ғана.
«АқБидай-Терминал» АҚ басшылығы «Зерно-экспорт» ЖШС-ға қызмет көрсетуден бас тарту себебін өзге экспорттаушылар астығын күтіп отырумен түсіндірді. Тексеру барысында оның шындық екені анықталды.
Бұдан «АқБидай-Терминал» АҚ-та астық жөнелту кезегі жүйесінің жоқтығы, экспорттаушыларға ол туралы ақпараттар берілмейтіндігі белгілі болып отыр. Ал ол экспорттаушыларды өз жұмысын жоспарлау мүмкіндігінен айырып, экспедиторлар қызметіне жүгінуге мәжбүрлейді.
Инспекция мамандарының алдын ала шығарған қорытындыларына сәйкес, «АқБидай-Терминал» АҚ «Бәсекелестік туралы» заңның 13-бабының 4 және 5-тармақтарын бұрмалаған, яғни рыноктағы үстемдік жағдайын өз мүдделеріне пайдаланған. Мұндай әрекеттің соңы экспорттаушылардың құқықтарына қысым жасауға апарып соқтырады.
Қазіргі уақытта аталған факті бойынша «Бәсекелестік туралы» заңның 61-бабына өкілетті органдар тергеу жұмыстарын жүргізуде. Оның қорытындысы таяу уақыттарда белгілі болады.
Ыбырай ТІЛЕУҒАЛИЕВ,
Бас көлік прокуроры, аға заң кеңесшісі.
