Борыш және қызмет

Сейсенбі, 19 маусым 2012 7:56

Еліміздің Ішкі істер органдарының құрылғанына да жиырма жыл таяп қалды. Бұл орайда өз міндеттерін абыроймен атқарып, талап биігінен көрініп жүрген сақшылар аз емес. Олардың қатары күннен-күнге молыға түсуде. Жас келсе, іске дегендей, қызметке жаңадан алынған қызметкерлерді тәрбиелейтін, олардың үлгі алатын ортасы бар. Сол жастар да алдыңғы буын тәжірибелі ағалары секілді болуға ұмтылатыны анық. Ал ол ортаны құрап отырғандар ерлігімен елге танылған есімі белгілі полиция қызметкерлері екені даусыз. Ендеше, бейбіт күннің батырларына айналған жандар туралы айтқанда, әуелі от пен суды кешкен соғыс ардагерлері туралы сөз етпеу мүмкін емес. Солардың бірі қазір ішкі істер органдарында қызмет істеп жүрген ауғандықтар, яғни кезінде Кеңестік армияның қатарында Ауған соғысына қатысып қайтқандар десек, артық айтқандық емес.

Сейсенбі, 19 маусым 2012 7:56

Еліміздің Ішкі істер органдарының құрылғанына да жиырма жыл таяп қалды. Бұл орайда өз міндеттерін абыроймен атқарып, талап биігінен көрініп жүрген сақшылар аз емес. Олардың қатары күннен-күнге молыға түсуде. Жас келсе, іске дегендей, қызметке жаңадан алынған қызметкерлерді тәрбиелейтін, олардың үлгі алатын ортасы бар. Сол жастар да алдыңғы буын тәжірибелі ағалары секілді болуға ұмтылатыны анық. Ал ол ортаны құрап отырғандар ерлігімен елге танылған есімі белгілі полиция қызметкерлері екені даусыз. Ендеше, бейбіт күннің батырларына айналған жандар туралы айтқанда, әуелі от пен суды кешкен соғыс ардагерлері туралы сөз етпеу мүмкін емес. Солардың бірі қазір ішкі істер органдарында қызмет істеп жүрген ауғандықтар, яғни кезінде Кеңестік армияның қатарында Ауған соғысына қатысып қайтқандар десек, артық айтқандық емес.

Әрине, Ауған соғысының аяқ­талғанына табаны күректей жиырма жыл өтсе де, оның салқыны әлі басылар емес. Онда қанды оқиға­ларды бастан кешірген ке­шегі кездегі уыздай жас жігіт­тер­дің бірқатары бүгінде салиқалы, сал­мақты отағасы атанып, арамызда жүр. Өлім мен өмір арпа­лысқан өздері болған жылдан астам уақыт ішінде нағыз соғыс­ты көрді. Біз жолыққан солардың кейбірі әлі де әскери қалпын сақтап қалыпты. Әскер кез келген бозбаланы шындап, қайрат­тылыққа баулиды, ал соғыс күш­тілікті талап етеді, дей­­ді олар. Міне, осы батыр тұлғалы үш жігіттің үшеуі де бүгінде тепсе темір үзетін қайратты күйлерінде ішкі істер саласында үлгілі қыз­мет етіп келеді.

Сапарғазы Байғалиев жастайы­нан спортқа жаны құмар жан болғандықтан өзге тұрғылас­та­ры­на қарағанда шымыр болып ержетті. Әсіресе, күрес дегенде алдына жан салмады. Сол екпі­ні­мен әскердегі шекарашылар қата­ры­на алынғанда да бойды кернеген қуатты күштің тасқынымен ерекшеленіп, көзге түсті. Алматы қаласында өткен Орта Азия әскери округінің сайысында самбодан бірінші орынды иеленген оны мамандар арнайы спорт ротасына бірден қабылдады. Сонан жан-жақтан жиналған өңкей сайдың тасындай ірі, сен тұр мен атайын дейтін жолбарыстай шапшаң, арыстандай айбатты да білекті жауынгерлерді Алматы қаласының іргесіндегі Борандай аэроұтқыр бөліміне әкеледі. Мұн­да десанттық жаттығудың нағыз түрі басталады. Күнбе күн бірнеше шақырымға қажетті құ­рал-жабдықты арқалап жүгіру, қашан көз ұшындағы қарайған ме­желерді қағып түсіргенше атып үйрену, өзі сынды қарулы он шақты жанды жалаң қолмен ұрып жығу секілді өнер сырын игеру таң атқаннан күн батқан­ға дейін бір тынбайды. Осындай жаттығулардан кейін сілесі қатып ұйықтап жатқан оларды түн ортасында дабыл қағып шырт оятып, иықтарына парашют іліп, сонау қара аспаннан допша лақтырады. Бұл олардың әскери атқаратын ісі еді. Содан жаттығуда қиын болса, ұрыста жеңіл дегендей, көк жү­зі­нен парашютпен жемтігіне қыран құстай көз ашып-жұмғанша шүй­ліге алатын, бір өзі бір қора жау­дың тас-талқанын шығара алатын дәрежеге жетті-ау дегенде оларды Ауғанстандағы жасырын әуе базасына әкеледі. Олар қыз­мет еткен бөлім жауынгерлерінің қай әскер түріне жататындығы құпия сақталатын. Үстерінде жай ғана алабажақ әскери жұмыс киі­мі. Арнайы бөлімнің жауынгер­ле­рі екенін ажырататын бірде-бір белгілері, қалталарында құжатта­ры да жоқ. Осы қалыпта қолда­ры­на автомат пен бірнеше оқпан­тайларын ғана алып, көк аспан­дағы сенімді серіктері «Миг-8» тікұшағынан ешкім де күтпеген бір түні жаудың үстіне парашютпен төнеді…

Ол кезде кеңестік әскери десантшылар дегенге көнбей қар­сы­ласып жатқан қышлақтың яки таудағы жасырын бекіністердің үстімен әуелі «Миг-8» тікұша­ғы­мен айнала ұшып, қаруларыңды тапсырып, үйлеріңе қайтыңдар деген мағынада мәтіндері бар үнпарақтар тастайды. Онан соң дұшмандардың қарулы күшін жою немесе әлсірету мақсатында осы қалай деген нүктелер бомба­ның астына алынады. Бірақ, тау­дың қуыстары мен терең үңгір­леріне сыналап жасырынған дұш­мандар бәрібір аман қалады. Сон­дықтан оларды түгелдей қару­сыз­дандыру үшін Сапарғазы секіл­ді дайын отырған десанттар аспаннан оқыстан түседі. Сондай бір Чекаран қышлағын азат ету кезі Сапарғазының есінен әлі кет­пей­ді. Бақайшағына дейін қа­ру­лан­ған дұшмандар өліспей бе­ріспей жатқан. Олардың іс-әре­кеті өзде­ріне жөн. Ал Сапар­ға­зыға атал­ған қышлақты жаудан босату туралы бұйрықты орындау қажет. Бірақ, бұл оңай емес, Сапарғазы қашанда қандай жау болса да оны қарусыздандырып, аман қал­дырудың қамын қарас­тырған дұ­рыс деп санайды. Алай­да, қанша жерден мұндай көзсіз ізгілікке салынғанымен жау оныңды тү­сін­бейді. Бір-екеуін автоматтың дүбімен ұрып құлатқан Сапар­ғазы үшіншісінің өзіне оқ жау­дыр­ғалы жатқанын анық байқа­ды. Енді қандай шапшаңдықпен қимылдар болса да, ананың қо­лындағы қаруын қағып түсіре алмайтынын білді. Дәл қазір бірін­ші болып әрекет етпесе, көрер жа­рығы осымен таусыларын да сезді. Сол мезет қас қағым сәтт­е­гі ойынан да оза қимылдаған Са­парғазы жерге құлап бара жатып шүріппені басып қалды. Көзде­ге­нін қалт жібермейтінін білетін жі­гіт жау болса да адам өлтірге­ніне қатты қапаланды. Өзінің ана­ның қаруын қағып үлгере алмаған дәрменсіздігіне күйінді. Бірақ, соғыстың аты соғыс, кейін осындай бірнеше қышлақтар мен кішігірім қалаларды азат етуде қанды қақтығыстың қаншамасын бастан кешірді…

Тіпті бейбіт кезде де өзін және жолдастарын оқтан аман алып қалу үшін сол үйренген өне­рін қолдануға мәжбүр болға­ны бар. Онда әскер қатарынан келген соң ішкі істер органының патрульдік бөлімінде қызмет іс­теп жүрген. Сонан бір кезекті кезекшілік барысында бұлардың бағытындағы дүкенге қарақшы­лық шабуыл жасалғандығын ес­тиді. Түнгі сақшылықта келе жат­қан полиция лейтенанты Сапар­ға­зы мен ішкі әскердің сарбазы екеуі қараңғы бұрышты айнала бер­генде екі адамға кезігеді. Жү­ріс­тері суыт көрінген соң құжат­тарын сұрағаны сол, аналардың бірі оқыс қимылдап, қойнына қол салады. Осы сәтте Сапарғазының артында тұрған жас сарбаз тіпті не ­болғанын аңғарып та үлгер­меді. Тек лейтенанттың еңге­зер­дей екі жігіттің бірін шалып, бірінің қолын қайырып ұрып жыққанын көрді. Сөйтсе, күдікті құжатын көрсетпекші болған сы­ңай танытып, шолақ мылтығын суырып алыпты. Кез келген суық қарудың қандай қасірет әкелеті­нін жақсы білетін Сапарғазы шалт қимылдап, оның қолын самбо әдісімен артына қайыра жерге алып ұрады. Қолма-қол ұрыстың небір сынынан өткен ол екінші күдіктінің де әрекетінің алдын орап, оны каратэ тәсілімен аяқ­тан шалып, құлатады. Кейін белгілі болғанындай, әл­гі екі күдікті ұс­татпай жүрген нағыз қанды­балақ қарақшылар екен.

Полиция майоры Сапарғазы Байғалиев елордалық жол полициясы басқармасының бөлек батальонында әскери дене жаттық­тырушысы болып қызмет етті. Ол қала көшелеріндегі көлік қозғалысын қадағалайтын жол инспекторларының әскери дене тәрбиесін қадағалады. Соларды қолма-қол ұрыс тәсілдеріне үй­ретуден жалықпады. Түрлі қа­руды қалай қолдану қажеттігіне дайындады. Жоғарыда айтқаны­мыздай, Сапарғазы мұнда ауған соғысына қатысып келгендерден жалғыз емес. 1983-1984 жылдары Ауғанстанда әскери борышын өтеген полиция майоры Жанайдар Жанабаев та арнайы техника жөніндегі аға инженер қызметін атқарып жүр. Ол да әуелі Тәжік­станның таулы аймақтарында жаттығудан өтіп, сәуір айында тас түйілген полкпен бірге шекараны кесіп Қандағар қаласына келеді. Бұл кезде ол бөлімше ко­мандирі болатын. Олар тау шат­қалдарындағы бекіністерге бар­ғанда әрқайсысы құрал-жабдық, қару-жарақ, азық-түліктерін есеп­тегенде, барлығы алпыс кило тұ­ратын жүкті арқалап он шақы­рым­ға дейін жол жүрді. Оның үстіне атқыштар атына сай бе­кі­ністен жауды бір елі аттатпаулары қажет. Бірақ, жау қарама-қар­сы келсе, дәрмені жетпейтінін жақсы білгендіктен бұларды алыс­тан миномет оғының астына ал­ған­да дүниенің астан-кестеңі шы­ға­тын. Ал қандай жағдай туса да күзет орнын тастап кетуге болмайды. Тек түтін сейіліп, шаң ба­сылған кезде ғана кімнің өлі, тірі екені белгілі болады. Бірақ, жау қаншама ажал отын жаудырмасын, Жанайдар басшылық еткен бөлімше ешқашан орнын тастап кетпеді. Міне, бүгінде Жанайдар сол ауған соғысынан ал­ған тәжі­рибесін бейбіт өмірде өзі­нің кә­сі­біне жаратып жүр. Поли­цияның байланыс және дабыл қағу құрал­дарының сақадай сай жұ­мыс істеуіне тікелей жауап береді.

Ал Амантай Махметов Ауған­станнан оралғаннан кейін көп ұза­май ішкі істер органына қыз­мет­ке алынады. Ауған соғысы ке­зінде екі жыл бойы бронетранспортер жүргізушісі ретінде азық-түлік, қарау-жарақ, отын тиелген көлік көштерін жау оғынан қалқалап қорғайтын бастап жү­руші болды. Бірде ол Термезден сарбаздар мін­ген, азық-түлік, қа­ру-жарақ тиелген, жанар-жағар май­лары бар бір­­неше бүркемелі көлік көшін бас­­тап, жау тылын­дағы бекіністерге жол тартады. Амантай секілді бас­қа да жауынгерлер жүргізген әске­ри көліктер егер жау тұт­қиылдан тап беріп атқылар болса, отқа са­уытты бүй­ірлерін тосып екі қап­талға тұра қалулары тиіс. Әйтеуір, қайткен­де де ауыр жүк­пен ыңы­рана қоз­ғалған көшті қор­ғаулары керек. Осылайша ұбап-шұбап ке­зекті бір тар шатқалдан өте бергенде кенеттен қос бүйір­ден атыл­ған жарылғыш оқтардан айнала тар­сыл-гүрсілге ұласып сала бер­ді. Амантайдың алдында жанар-жағар май құйған көлік ке­тіп бара жатқан еді. Егер оған жа­рыл­ғыш оқ тисе, бәрі көкке ұша­­ды. Сол сәт газды басып, алға ұм­ты­­ла берген Амантай қақ алдына кеп снаряд жарылғанын көрді. Соқ­қы екпіні орасандығы сонша, апандай жерді қопарған күш тол­қыны бұларды кері лақтырып жі­бергендей болды. Бірақ, мұндай жағдайдың талайын көрген Аман­тай тез есін жиып, алдындағы әп-сәтте пайда болған үй орнындай шұңқырды зулай айналып өтті. Сол зымы­раған екпінімен жол­ға қайта шы­ғып, жанар-жағар ма­й құйыл­ған көліктің қапталына да жетті. Соны күтіп тұрғандай екін­ші рет атыл­ған снаряд бронетранспортерге келіп соғылды… Міне, сол кезде өздері жараланса да осы­лайша епті қимылдаулары арқа­сын­­да талай әскери көшті Амантай секілді жа­уынгерлер сақтап қалған еді.

Кейін ол жол полициясында арнайы жол бастаушы батальонында сол мамандығын одан әрі жалғастырды. Елімізге ресми сапарлармен келетін шетел басшылары мен небір сыйлы, лауазымды тұлғалардың жүру қауіп­сіз­ді­гін қамтамасыз етті. Бұл жоғары жауапкершілікті жүктейді. Өйт­кені, қылмыскердің көкесі көлік ішінде отырады. Сондықтан, сақ болмаса, ойламаған тұстан ойран тууы мүмкін. Әрине, соғыс­тағы­дай сойқан қайталана қоймас. Дегенмен, жұмыс кезіндегі сақ­тыққа, жинақылыққа, өте жауапты болуға сол әскердегі екі жыл ауғандық жолдың үйреткені өмір­лік көмекке айналды.

Александр ТАСБОЛАТОВ,

«Егемен Қазақстан».