Радиация зардабы

Жұма, 5 қазан 2012 7:13

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасымен Семей қаласында полигон сынақтарынан зардап шеккен халықтың денсаулығын, жағдайын және аймақтағы экологиялық залалды анықтау үшін арнайы жұмыс тобы құрылған еді. Құрамына халықтан түскен өтініш, талап-тілектерді жинақтау үшін саяси партиялар, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер өкілдері кірген болатын.

Жұма, 5 қазан 2012 7:13

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасымен Семей қаласында полигон сынақтарынан зардап шеккен халықтың денсаулығын, жағдайын және аймақтағы экологиялық залалды анықтау үшін арнайы жұмыс тобы құрылған еді. Құрамына халықтан түскен өтініш, талап-тілектерді жинақтау үшін саяси партиялар, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер өкілдері кірген болатын.

Радиациялық медицина жә­не экология ғылыми-зерттеу инсти­тутының директоры, медицина ғылымдарының док­торы Қазбек Әпсалықовтың айтуынша, сынақ салдарынан тұрғындардың түрлі дерттерге ұшырағаны мәлім және өлім-жітім де аз емес. Семейге қарасты барлық өңір мен Павлодар, Шығыс Қазақстан және Қарағанды облыстарының кейбір аумақтары экологиялық апатты аймақ ретінде танылуда.

– Біздің институт 1957 жылы №4 диспансер ретінде салынған еді және әлемдегі ең бір құпия мекеме болды, – дейді радиа­циялық медицина және экология ғылыми-зерттеу институтының директоры, медицина ғылым­да­ры­ның докторы Қазбек Әпса­лықов. – Зерттеу жұмыстары әс­кери ведомстводан бөлек жүріп, полигон аймағындағы сәулелену деңгейі жасырын түрде қарас­тырылды. 1949 жылы 29 та­мыз­да Қайнар ауылының 42 азаматы тілмәш, аудармашы қажет бо­ла­ды деген сылтаумен сынақ ала­ң­ын­да қалдырылады. Жары­лыс­тан кейін осында әкелініп, олар­дың қал-жағдайлары, өздерін қалай сезінетіндері сұралады, бойындағы өзгерістер зерттеуге алынады. Міне, осылайша құпия жұмыс істеген мекеме бүгінде Елбасы тапсырмасымен халық игілігіне қызмет етіп отыр. Біздегі медициналық мекеменің құ­рамында радиациялық-эколо­гия­лық зертхана бар, онда топырақ, су, азық-түлік құрамындағы радиация, радионуклидтер тексеріледі. Зертхана 1994 жылға дейін жақсы жұмыс істеп тұрды да, қаржылай қиындыққа бай­ла­ныс­ты маңызды жұмыстарын тоқ­тата тұруға мәжбүр болды. 1995 жылы ғылыми-зерттеулерді жар­ты­лай жалғастыруға тырыс­тық. Бірақ, бізде басқа да проблемалар бар. Біріншіден, ха­лық­тың радиацияға қанша­лықты ұшырағанын білдіретін деректер бар мұрағатты кеңестік әске­ри­лер мұрағатын өздерімен бірге алып кеткен. Екіншіден, қанша адам зиян шекті, осы мәселе бел­гілі емес, сондай-ақ сол кез бо­йынша аса қажет болып сана­латын медициналық зерттеулер де жойылған. Тек соңғы жыл­да­ры ғана ресейлік және жапондық әріптестермен бірігіп жұмыс істеу нәтижесінде ауаға тараған радиация мен сәулелену дең­гей­ін анықтап, жергілікті тұр­ғын­дардың денсаулығын біршама тексеру мүмкіндігіне ие болдық.

Қатарынан бірнеше жыл бойы Абай, Бесқарағай, Бородулиха, Шемонаиха аудандары мен Абыралы өңірі және Семей қаласы біраз зерттеліпті. Бірақ, Шығыс Қазақстан облысының радиациялық картасын толық жасау үшін бұл әлі аздық етеді екен. Курчатовтағы Ұлттық яд­ро­лық орталықтың бас дирек­то­ры Қайрат Қадыржанов бастаған ғалымдардың берген нақты деректері бойынша полигон ай­ма­ғы үшке бөлінген көрінеді. Аса қауіпті аймақ, қауіптілігі жоғары аймақ және қауіптілігі төмен ай­мақ деп. Тәуелсіздік алған жыл­дары институт өз мүмкін­дік­терімен жасаған зерттеулерінің қорытындысын шығарып, полигоннан 1 млн. 450 мың адам зардап шеккендігін анықтаған. «Бұл дерек жалпылама ғана, әлі де нақтылауды қажет етеді. Жұ­мыстарды жүргізу барысында бізге жапондық, ресейлік ғалым­дардың көп көмегі тиді. Солар арқылы полигоннан қатты зардап тартқан Абай, Бесқарағай өңір­леріндегі резиденттердің электронды картасы жасалды. Онда қанша адам қашан және қалай, қай жерде радиация алғандығы құжат түрінде бекітілген. Зерттеулер көрсеткендей, 360 мың адам сынақ алаңындағы жарылыстардан тікелей зардап шеккен, 111 мыңы ең алғаш­қы­лар­дың тобында, яғни 1963 жыл­ға дейін туғандар. Екінші, үшінші зиян шеккен ұрпақ өкілдерінің қатарында 249 мың адам бар. Тағы да 194 мың адамды тіркеп отырмыз. Бұл әлі де нақтылайтын шаруа, мәлі­мет­тер өзгеруі мүмкін. Радиациялық карта жасалса, көп көмек болар еді», дейді Қ.Әпсалықов.

2002 жылдан бастап институтта 45 төсектік емхана ашы­лып­ты, бірақ ол жылдық квота бойынша келетін 1836 науқасқа мүлде жетпейді екен. Сон­дық­тан да алдағы уақытта емдеу шараларын жалғастыру үшін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев­тың Семейде сауықтыру орта­лығын салып, радиологиялық кластерді дамытуды қолға алу жөніндегі тапсырмасына ұжым­ның ризашылығы мол. Шыны керек, институт ғалымдары бү­гінде сынақ проблемаларын ұлт­тық проблема деңгейіне кө­те­руді ұсынып отыр. Себебі, бұл – халқымыздың қасіреті. Сондық­тан да қазір ғылым үшін тұқым қуалаушылық арқылы берілетін ауруларды емдеу мәселесі аса маңызды. Ол үшін институтта зардап шеккендердің ДНК-сы арқылы қан құрамын тексеретін орын болуы қажет. Айта кету керек, халықтың денсаулығын оңал­ту үшін институттың да дайындап отырған тың жаңа­лықтары бар көрінеді.

Мемлекет Семейдің эколо­гия­лық проблемасын назардан тыс қалдырып көрген емес. Ал­дағы уақытта Денсаулық сақтау министрлігінің шешімімен Семейде 1949-90-жылдары туып, өмір сүрген азаматтар бірыңғай автоматтандырылған жүйеге енгізілетін болады. Ол үшін жергілікті отбасылық дәрігерлік ам­булаторияға туу туралы куәлік, жеке куәлік, мектеп бітіргені жөнінде аттестат, диплом, еңбек кітапшасы, неке куәлігі, бала­лар­дың тууы туралы куәлігін табыстау қажет.

Раушан НҰҒМАНБЕКОВА.

СЕМЕЙ.