Сапар бағыты киелі кент Түркістан еді. Төтесінен салып-ұрып жетіп бармай, Сайрам, Ордабасы, Бәйдібек, Созақ аудандары арқылы Ащысай асып, Кентау кентінен көлбей өтіп, барымыз бен байлығымызды қадірлі қонағымызға көрсету жоспарланған болатын.
Қыр төсі өртке айналып, алаулап тұрды. Бұл дала қызғалдағы еді. Нанака насат кейіпте от оранған қыраттарға қарағыштайды. Қанатына көктемді ілестіріп келген бір топ тырналар көк жүзінде туған жерге сәлем бергендей тыраулай қалықтады. Әлдеқайдан торғайлар шықылықтады. Дала симфониясы төңіректі әнге бөлеп тұрды. Қонақ: «О, о» десті. Тағы бір нәрселерді күбірледі. Біз тілмаштан сыр тарттық. «Қазақстанның ұлан-ғайыр даласына, мына алқызыл қызғалдақтарына сүйсініп келеді», деді аудармашы. Дүние жүзі адамдары табиғаттың ғажайып туындысы санайтын қыр төсіндегі қызғалдақтарға қонағымыз аузын ашып, көзін жұмып қарап қалыпты.
– Олай болса, айта түс. Осы ретте Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласына кеңінен тоқтал. Елбасы: «Қазақстан аумағындағы Шу, Іле тауларының етегінен әлі күнге дейін жергілікті өсімдіктер әлемінің жауһары саналатын Регель қызғалдақтарын бастапқы күйінде кездестіруге болады. Бұл әсем өсімдіктер біздің жерімізде Тянь-Шань тауларының етегі мен шөлейт даланың түйісер тұсында пайда болған. Қазақ топырағында осынау қарапайым, сондай-ақ ерекше гүлдер өз әдемілігімен көптеген халықтың жүрегін жаулап, біртіндеп әлемге тарады. Бүгінде жер бетінде қызғалдақтың 3 мыңнан астам түрі бар, олардың басым көпшілігі – біздің дала қызғалдағының «ұрпағы». Қазір Қазақстанда қызғалдақтың 35 түрі бар» дегенін де сөзбе-сөз аудар. Кезінде найзаларын көкке шаншыған түркілер осы қызғалдақты Ыстанбұл мен Голландияға жеткізіпті. Демек, Грейг қызғалдағының арғы атасы қазақтың ұлы даласы. Мұны да айтуды ұмытпа, – деп жатырмыз.
Күншығыс елінен келген қонақ аудармашыны тыңдап алып, бірдеңелерді айтты. Сосын көлікті тоқтатуды сұрады. Есік ашылуы мұң екен, көліктегілер өрттей қырға өршелене ұмтылды. Дала жұпар шашып тұр еді. Мұндай ғажап иісті табу қиынау. Дертіп піскен қозықұйрықтар, дүр көтерілген жусан, дермене, басқа да өсімдіктер қыр төсін жасандырып тұрды. Осындай даламыз барына мақтанып, масаттанып тұрдық.
Бірақ, қыз ғұмырлы қызғалдақ пен сарғалдақ, жауқазын, бәйшешек туралы айтқанда қонағымызды мұңайтып алдық. Ұзын сөздің қысқасы, аудармашы-тілмаштың тікелей жеткізгенінен ұққанымыз мынау.
Жапон халқы сакура гүлдеген кезді асыға күтеді. Бұл кезең көктем мерекесі. Ынтымақ мерекесі. Сондықтан сакура гүлдегенде олар орталық бақтарға барып, халықпен бірге жаңадан жапырақ жайған гүлдерді сүйсіне тамашалайды. Сакураның гүлдегені – көктемнің келгені. Бұл мерекені олар «Ханами» деп атайды. Олар бұл күндері күнделікті күйбең тірліктен арылып, шие ағашының астында ұлттық киімдерімен ән айтып, би билейді, ұлттық тағамнан ауыз тиіп, бір-бірін құттықтап, ізгі тілектерін айтады. Демек, біздегі Наурыз мерекесі сияқты болғаны ғой. Жапондықтар осы мерекемен бірге табалдырықтан бақыттың аттауын тілейді. Сакура гүлдеген мерзімде жапон халқы жұмыс істемейді, студенттер мен оқушылар сабаққа бармайды. Сакура ұзақ гүлдеп тұрмайды екен. Бар-жоғы 7-10 күн аралығында гүлдеп тұрады. Осы кезең жапондықтар үшін үлкен мереке. Көктем мезгілін алапат сезіммен сүйетін жапондықтардың сакура туралы халықтық әні де бар. Оны бүгінде Икимино Гакара атты қыз орындап жүр.
Нанаканы налытып алдық па десек, ол сакура мен сарғалдақтың ғұмыры қысқа болатынын ойлап, жаны күйзеліп тұр екен ғой.
– Қазақтар да біз сияқты екен. Біз де халық аңыздарына сенеміз. Бізде мынадай аңыз бар. Сакура деген қария Хотта деген байдың қаталдығы туралы Сегун өлкесінің басшысына шағымданады. Бірақ басшы жалаң сөзге сенбейді. Сакура балаларының қан жоса болған арқасын көрсетеді. Мұны көріп басшы Хоттаны жазалайды. Бірақ ыза-кегін ішіне сақтаған Хотта кейін Сакураны балаларымен шие ағашының діңгегіне байлап, таяқтың астына алады. Олар осы жерде қаза болады. Сакура ағашына балалардың қаны сіңіп қалған. Сондықтан ағаш қызғылтым түрге малынып, гүлдей бастауы осыдан болса керек, – дейді Нанака Ишидо.
Гүлзарлармен көмкерілген, субұрқақтармен сәнденген, ескерткіштерімен еңселене түскен Түркістан қонағымызға бек ұнады. Сан ұлттың өкілдері бір әкенің баласындай, бір өзеннің саласындай тату-тәтті ғұмыр кешіп, еңбек етіп келе жатқанына таңырқады. Егіс алқаптарында түрлі дақылдар жайқалып өсіп тұр. Мақтаның осы аймақта өсетініне таңырқаған қонақ танап басына барып, егін егу жұмыстарымен танысты. Көл, тоғандар, айдын, өзен бойлары құс базарына айналған. Арыс, Отырар аудандары аумағынан өткенімізде маңғаз басып, ыңырана қозғалған дала кемелеріне ауызын ашып қарады. Нанакиге бәрі де қызық. Біз облысымызды ауыл шаруашылығы саласының аса білгір маманы, республикалық деңгейде түрлі басшылық қызметтер атқарған Өмірзақ Шөкеев басқаратынын айттық.
Кейіннен білдік, Түркістан облысындағы бірқатар аудандарда да сакура өседі екен. Шымкент дендрологиялық саябағы 1,5 мың гектар тұқымбақта түрлі көшеттер өсіруде. Осы мекеменің бөлім басшысы Ерлан Тұрғановтың айтуынша, биылдан бастап сакура ағашын өңірімізге жерсіндіру қолға алынбақ.
– Біздің ұқсайтын тұстарымыз көбейіп келеді, туысқан екенбіз, – деп қуанды қонағымыз.
«Ақпыз, қызыл сарымыз, туысқанбыз бәріміз» деген бәлкім, осы шығар. Дүниеде адамзаттың барлығы бір кісінің баласындай болып, тату-тәтті ғұмыр сүргеніне не жетеді!? Шетелдік қонаққа Бірінші мамыр – Қазақстан халқының бірлігі мерекесі екенін жеткіздік. Бұл – береке мен бірліктің туы желбіреп, еңбек пен достықтың күйін шертетін ғажайып мезгіл.
– Осындай ғажап мерекеде жаны жаз, көңілі көктем қазақ бауырлармен неге бірге болмасқа! – деді жапон жігіті.
Біз шаттана қол шапалақтадық.
Сабырбек ОЛЖАБАЙ
Түркістан облысы
