Айсұлтан Оразбай АҚШ-тың Northwestern университетінде «Project Management» мамандығы бойынша білім алып жүр. Оны университеттің беретін білімі мен студенттерге көрсететін қызметтері қызықтырған. «Айталық, студенттер мен профессорларға академиялық еркіндік берілген. Университет кафедрасында тұрып, қандай ой айтамын десең де, ешкім қарсылық көрсетпейді. Кез келген пікір тыңдалады және оған жеткілікті академиялық баға беріледі», дейді ол. Айсұлтанның айтуынша, америкалық студенттер басқа елден келген студенттерге қарағанда өздерін өте еркін сезінеді. Егер қателесіп кетсең, түсіністікпен қарайды. Эмпатия, жүйелік ойлау, эмоциялық интеллект қабілеттері жоғары дамыған.
«Студенттің алаңдамай, білім алуына барлық жағдай жасалған. Университет жанында 24 сағат жұмыс істейтін кітапханалар, фитнес орталық, жиі жүретін тегін автобус, кешкі уақытта үйге жеткізетін тегін такси, түнгі уақытқа дейін ашық тұратын асханалар, студенттер шынығатын спорт бөлмесі, түрлі дін өкілдері құлшылық, медитация жасайтын бөлме және т.б. қызмет көрсету орталықтары бар», дейді Айсұлтан. Оның тағы бір көңіліне қонғаны – америкалық студенттердің әлеуметтік және волонтерлік жұмысқа деген жоғары белсенділігі.
Жақында Білім және ғылым министрлігінің кеңейтілген алқа отырысында Елбасының Жастар жылының ашылу салтанатында берген тапсырмасына сәйкес ерікті студенттерге сағатына 1000 теңгеден төленетіні, оларға лайықты көңіл бөлінетіні, яғни шәкіртақысының өсетіні айтылды. Сондықтан әлеуметтік, қоғамдық жұмыстарға белсенді студенттер мүмкіндігі Қазақстанда да кеңеймек. Алайда келесі ерекшелік еліміздегі ЖОО-ларда әзірге табылмай тұрғанын ескеруіміз керек. «Университеттің көп әкімшілік қызметтері студенттерге берілген. Бос уақыты болса, студенттер табыс таба алады. Университет студенттердің жұмысқа орналасуына үлкен септігін тигізеді. Жарты жыл сайын жұмыспен қамту жәрмеңкесі өтіп тұрады, түйіндеме жазуға, компаниялармен келісімшартқа отыруға көмек көрсетеді», дейді Айсұлтан. Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде мұндай жәрмеңкелер жылына екі-үш рет өтеді. Бұл өз кезегінде студенттерге болашақ мамандығы бойынша жұмыс орнын таңдауға, көкейінде жүрген мәселені жұмыс берушілерден сұрауына мүмкіндік береді. ЖОО-лардың кез келген кафедраларында студенттердің оқу бітірген соң жұмыспен қамтамасыз етілгенін қадағалау мақсатында жұмысқа орналастыру іс-шаралары ұйымдастырылады.
Енді Еуропаға ойысайық. Ұлыбританияның Глазгоу қаласындағы Стратклайд университетінде «Медиа және коммуникация» мамандығы бойынша магистратурада білім алып жатқан Құралай Ахметті де жоғарыдағы Айсұлтан айтқан 24 сағаттық кітапханалар қызықтырады. «Ондағы барлық кітаптың электронды нұсқасын кітапхана сайтынан таба аласыз, осы арқылы кітапханаға бармай-ақ кез келген жерде компьютеріңіз арқылы тапсырмаңызды орындай бересіз», дейді Құралай. Біздегі кітапханалар жүйесі жолға қойылған. Дегенмен, кей құнды, әсіресе тарихи деректер мен кемі 50 жыл бұрынғы кітаптардың толық нұсқасына әр беті үшін ақша төлеп қол жеткізесіз.
Құралайдың айтуынша, Англияда да Қазақстандағыдай кредиттік жүйемен оқытады. Бізде берілген тапсырманы оқу мен түсіну бағаланса, онда сыни тұрғыдан талдауға аса мән береді. Яғни белгілі бір теорияның артықшылықтары мен кемшіліктерін саралай отырып, қорытынды шығару қажет. «Оқытушыларымыз: «Белгілі теоретиктердің айтқан сөздерін сынап, талдаудан қорықпаңдар», дейді. Сондықтан мұнда сыни тұрғыдан қарау жоғары бағаланады. Сонымен қатар бір академиялық эссені жазу (тапсырма көбіне академиялық эссе жазу түрінде келсе, арасында сабақ үстінде презентация таныстыру, дискуссия түрінде болады) үшін 10-20 кітап, мақалаларды оқуға тура келеді және оларға міндетті түрде сілтеме бересіз», дейді Құралай. Бұл тапсырмаларды белгіленген уақытқа дейін жазып, университет сайтына жүктейтінін жеткізді. Эссе тапсыру процесі электронды түрде жүзеге асады екен. «Эссеңізді жүктеместен бұрын университет сайтындағы плагиаттан міндетті түрде өткізесіз. Цитаталарға дұрыс сілтеме жасамасаңыз, плагиаттан өтпей қалу қаупі де бар», дейді ол.
Ал бізде студенттің өзіндік жұмысы деген бар. Бірақ эссе жазу нақты жолға қойылмаған. Оқытушы бірнеше критерийлерін (кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, кілт сөздер) көрсетіп, тапсыру мерзімін береді. Алайда көпшілігі оны ешқандай плагиаттан өткізбейді және жұртқа жария болатындай сайтқа салынбайды.
«Бұдан бөлек, мұнда қағазбастылыққа салынған оқытушы көрмедім», дейді Қ.Ахмет. Оның айтуынша, оқу жоспары, материалдар, бағалау – барлығы университет сайтында жүзеге асады. Студенттермен де поштамен хат алмасып жұмыс істей береді. «Жиналысқа бару керек, тыныш отыра тұрыңдар», «Комиссия келе жатыр, құжаттарды реттеу керек» деп жүрген оқытушы көрмедім. Тағы бір байқағаным, сабақ себепсізден өтпей қалса, университет әкімшілігі факультетке көлемді айыппұл салады», дейді британдық университеттің студенті.
Біздегі ЖОО-лар қазіргі таңда Platonus ақпараттық жүйесін пайдаланады. Бұл қағазбастылықты жояды әрі оқытушылар, студенттер, олардың ата-аналары үшін де ыңғайлы. Олар кез келген жерде жүйе арқылы бағаларын көре алады және оқу әдістемелік кешендерді жүктеп, пайдалана алады. Егер оқытушы белгілі немесе белгісіз жағдайлармен сабақ бере алмаса, ол әкімшілікке ескертеді, сонан соң оны міндетті түрде басқа оқытушы алмастырады.
Еуропадан Азияға бет бұрып, Корея (Kyungpook) ұлттық университетінің шетелдіктерге бөлетін грантымен оқып жүрген қазақ қызы Гүлзира Абуовамен тілдестік. Ол өзінің ізденісі арқасында оқуға түскен. Қазақстанда музыкалық колледждің хореография мамандығын бітіріпті. Кейін өзі өскен Қызылорда қаласындағы мемлекеттік спорт мектебінде гимнастикалық биден сабақ берген. Оның айтуынша, Кореяда шетелдік студенттерге жақсы жағдай жасалған. Мәселен, жатар орны, тамағы тегін, В.0 деңгейінен түсіп қалмаса, стипендиясын және алады. Бізде де, айталық, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ-де жыл сайын академиялық ұтқырлық бағдарламасымен шетелден студенттер келіп оқиды. Олар жоспарланған арнайы курстарды таңдап, білім алады. Шетелдік студенттерге жатақхана және шәкіртақы беріледі. Олардың оқу мерзімі 1 семестр (4 немесе 5 ай). Сондай-ақ Қазақстан мемлекеті тарапынан Ауғанстан, Пәкістан және т.б. елдерден келген студенттерге арнайы грант бөлінеді. Шетелдік студенттер Қазақстан студенттерімен бірге 4 жыл оқып, бакалавриат дипломын алып шығады.
Ал мына мүмкіндіктің бізде жоқ екені рас. Сенесіз бе, кореялық студенттер сабақ кестесін өздері құрады. Біз хабарласқанда Гүлзира алда қандай пәннен дәріс алатынын шешіп отырды. «Мұнда ізденушілерге еркіндік берілген. Біздің елдегі жүйеге осы жетіспейтін сияқты. Әрине мамандыққа қатысты міндетті пәндер бар, бірақ қалғандарын өзім таңдаймын. Мысалы, осы семестрге ағылшын тілін қосып қойдым. Бұл – бір. Екіншіден, өзіме ыңғайлы уақытты да белгілей аламын», дейді ол. Ал елімізде студенттерге сабақ кестесін жасау мүмкіндігі берілмеген. Алайда студент оқытушыны немесе арнайы пәндерді таңдай алады. Сонымен қатар студент өз мамандығына байланысты пәндерді ағылшын тілінде оқытатын арнайы топтарда оқуға құқылы. Бірақ ондай топтарға түсу үшін арнайы талаптарға сай болу керек. Ең басты және міндетті талап – студенттің ағылшын тілін білу деңгейі.
Қазақ жастарының әлеуеті артып, шетелдіктермен тең дәрежеде білімімен бәсекеге қабілетті болуы еліміздегі ЖОО-ларға деген талапты күшейтуге тың серпін берді. Бұл талап бұрынғыдай жоғарыдан емес, студенттердің, тіпті талапкерлерден түсіп келеді. Осының өзі жоғары білімге деген жоғары жауапкершіліктің айқын көрінісі.
Айдана ШОТБАЙҚЫЗЫ,
«Egemen Qazaqstan»,
Ақмарал НИЯЗБЕК,
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің аға оқытушысы
